Petrus Botha

Die skrywer, onderwyser en akteur P.W. Botha.

Petrus Wilhelmus Botha (18 September 1904, Groot Marico - Julie 1984) (wat nie verwar moet word met die voormalige staatspresident nie) was ’n Afrikaanse skrywer wat onder meer die heel eerste Afrikaanse hoorspel skryf wat oor die radio uitgesaai is.

Lewe en werk

Herkoms en vroeë lewe

Petrus Wilhelmus Botha is op 18 September 1904 in die distrik Marico gebore as die tweede van agt kinders. Sy oudste broer is Roelof Frederick Botha, die vader van die latere politikus Pik Botha. Hy het nog ’n broer (Johannes Petrus) en vyf susters (Magdalena Elizabeth, Luzia Margaretha, Anna Johanna Catharina, Dina Carolina en Martha Susanna) Sy vader is Johannes Petrus Botha en sy moeder is Anna Johanna Catharina Venter, wat op 22 Desember 1902 op Rustenburg met mekaar getroud is.

Sy ouers was die eerste trekkers na die Voorbosveld in die Rustenburgse distrik in die jaar 1910, waar hy groot word op die plaas Oud-Thomas-zijn-loop, wat hulle later verafrikaans na Outhomasseloop. Op sewejarige ouderdom moet hy in 1911 sy ouerhuis verlaat om te kan skoolgaan aan die Staatsdrift Skool, waarna hy vanaf 1913 in standerd een oorgaan na die Kleinfontein Sentrale Skool, ses myl anderkant Groot Marico, waar die bekende P.A.M. Brink in daardie jare die skoolhoof was. Hier maak hy in 1919 standerd ses en voltooi sy laerskoolopleiding.

Verdere studie en loopbaan in die bediening

In 1920 begin hy op die familieplaas boer, maar gaan in 1921 terug skool toe, eers op Groot-Marico en vanaf 1922 op die hoërskool op Swartruggens, waar hy in 1924 matrikuleer. In 1925 sit hy met geldelike hulp van sy ouer broer sy studie voort aan die Universiteit van Stellenbosch, waar hy in 1927 die B.A.-graad behaal. Hy skryf hom in 1928 by die Kweekskool in, maar staak sy teologiese studie en begin in 1929 onderwys gee op Standerton. Hy verkry in dieselfde jaar sy Transvaalse Onderwysers Tweedeklassertifikaat deur middel van privaatstudie. Aan die einde van 1929 tree hy in die huwelik met die verpleegsuster Jacoba Paulina van Wyk van Calvinia en hulle het 1 seun (aangeneem in 1935).

Gedurende 1928 preek hy op ’n paar plekke in die Vrystaat en op Robbeneiland vir die melaatses en die personeel van die inrigting. Hy doseer vanaf 1929 eers Duits op hoërskool, maar vanaf 1932 is hy ’n onderwyser in Afrikaans. Hy beklee onderwysposte te Standerton, Lydenburg, Carolina, Zeerust, Potgietersrus en dan aan Hoërskool Pietersburg. Hier is hy aktief betrokke in die Afrikaanse kultuurlewe en is onder andere voorsitter van Pietersburg se Afrikaanse Kultuurvereniging. Hy beywer hom ook aktief vir die bewaring van die 650 grafte van Boerevrouens en kinders in die Pietersburg konsentrasiekamp-begraafplaas. In 1938 is hy voorsitter van die reëlingskomitee vir die ossewafeeste op Pietersburg. Later word hy onderwyser aan die Hoër Volkskool op Potchefstroom. In 1945 begin hy aan die Potchefstroomse Universiteitskollege studeer vir sy M.A.-graad, wat hy onder die leiding van Gerrit Dekker behaal met ’n verhandeling oor Die minnedig by die jongeres.

Latere jare en sterfte

In die vyftigerjare verhuis hy na Pretoria, waar hy ’n pos aanvaar as Departementshoof in Afrikaans aan die Pretoriase Onderwyskollege waar hy lank na sy vrou se afsterwe, trou met Uvalde Kelfkens. In 1955 is hul dogter Marianna gebore en kort daarna in 1956 is Johannes Petrus gebore. Hy was tot en met sy aftrede verbonde aan die Polisie Opleidingskollege. In 1961 verwelkom hulle Annemarie, hul jongste, tot die gesin. In Pretoria word hy bestuurslid van die Genootskap vir die Handhawing van Afrikaans (die GHA). Tussen 1965 tot 1975 vertolk hy verskeie filmrolle in Die Voortreflike Familie Smit (1965), Hulda Versteegh M.D. (1970) en Groetnis vir die Eerste Minister (1973). In Julie 1984 is hy oorlede.

Skryfwerk

Literêr-histories is hy van belang as die skrywer van die eerste Afrikaanse hoorspel wat spesifiek vir die radio geskryf en as sulks uitgesaai is. Hierdie radiodrama, Witwatersberg, is ’n fantasiegeskiedenis van die Witwatersrand. Dit wen in 1937 die eerste prys in ’n prysvraag van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Taal, Lettere en Kuns in samewerking met die Afrikaanse radioprogram-komitee.

Die stryd om die troon is ’n drama met ’n Bybelse motief. Hy skryf ook verskeie ander radiodramas wat uitgesaai word.

Joggie is die verhaal van ’n weeskind wie se ouers tydens die Anglo-Boereoorlog gesterwe het, sy vader op die slagveld en sy moeder in die konsentrasiekamp. Hy word groot op die plaas Blinkwater by oom Frans en tant Hessie, wat self twee kinders het. Sy pleegouers ken slegs die spantou as opvoedingsmiddel en Joggie word as indringer beskou en gereeld mishandel. Sy enigste troos is sy hond, Ripsie, die plaaswerker Langman en Nellie, ’n skoolmaat. Hy gaan eindelik dorpskool toe, maar Ripsie is dood en ook Nellie sterf tydens die griepepidemie. Na tant Hessie se dood moet hy self weeshuis toe gaan. Hy gaan werk egter by Willie Malan en onder dié se simpatieke leiding slaag hy daarin om vir hom ’n nuwe lewe oop te veg. Die verhaal speel af in die omgewing van Groot-Marico, waar die skrywer in Kleinfontein skool gegaan het. Hy skryf ook die roman Bulla. Vir jonger lesers skryf hy Die oulike speelmotortjie en Speelmannetjie. Van sy kortverhale en gedigte verskyn in tydskrifte en sy geloftefeestoesprake bly op skrif behoue en word in die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum in Bloemfontein bewaar

Publikasies

Publikasies wat uit sy pen verskyn sluit in:

• Die stryd om die troon, 1930
• Joggie, 1934
• Die oulike speelmotortjie, 1951
• Bulla, 1952
• Speelmannetjie, 1952

Verwysings

Boeke

• Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
• Botha, Elize. Voorwoord. in Botha, Pik. Kortverhale. J.L. van Schaik Pretoria Eerste uitgawe 1997
• Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Nasionale Pers Beperk. Ons skrywers en hul werke: ’n Plate-album. Nasionale Pers Bpk. Kaapstad 1936
• Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
• Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe1969
• Schoonees, P.C. Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging. J.H. de Bussy, Pretoria / Hollandsch-Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co. Kaapstad 1939 (derde druk)

Tydskrifte en koerante

• Vinkel en Koljander. Diens op die volksakker. Afrikaner, 31 Mei 1996

Ongepubliseerde dokumente

• Botha, P.W. Beknopte Lewenskets. Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum  (NALN) Bloemfontein