Piranha
| Serrasalmus | |
|---|---|
| |
| Serrasalmus marginatus | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Domein: | |
| Koninkryk: | |
| Filum: | |
| Subfilum: | |
| Infrafilum: | |
| Superklas: | |
| Klas: | |
| Subklas: | |
| Infraklas: | |
| Superorde: | |
| Orde: | |
| Familie: | |
| Genus: | Serrasalmus
|
| Spesies | |
|
Sien teks. | |
Piranhas (genus Serrasalmus) is roofvisse uit Suid-Amerika wat met hul vlymskerp tande selfs groot soogdiere in 'n kort tydjie tot op die been skoonvreet. Nietemin is die meeste bloeddorstige verhale wat oor die visse vertel word, baie oordrewe. Volgens moderne bioloë vervul die piranhas 'n nuttige funksie deurdat hulle swak en siek diere uit die weg ruim en so die natuurlike visbevolking gesond hou.
Baie min visse het so 'n swak reputasie soos die klein Suid-Amerikaanse piranha (genus Serra-salmus). Ondanks sy grootte word sy roofsugtige lewenswyse duidelik in sy liggaamsbou verraai deur die geweldige kake en skerp, driehoekige tande. Die huid van die slagoffer word met die skerp punte deurboor, waarna die vlymskerp tande die vleis blitsvinnig van die been afskeur. Die inheemse Indiane gebruik die tande selfs as skêre. Die liggaam self is ook goed aangepas vir jag.
Op die kop is 'n beenkam wat as 'n rif na agter deurloop en saam met die buikkiel die vis vaartbelyn maak sodat dit vinnig deur die water kan beweeg. Tussen die rug- en die stertvin het die piranha 'n vetvin, wat by al die lede van die karpersalms (familie Characidae) voorkom en die familie van die egte karpers (familie Cyprinidae) onderskei.
Roofsug
[wysig | wysig bron]Sedert die eerste Europeërs in die Amasonegebied begin reis het, word die afgryslikste verhale oor die piranhas vertel. Daar is beweer dat dit lewensgevaarlik sou wees om 'n Suid-Amerikaanse rivier oor te steek omdat die piranhas onmiddellik in skole van honderde of duisende sou aanval en die reisiger binne enkele minute tot op die been sou opvreet. Selfs ʼn oortog te perd was nie veilig nie. Volgens een vertelling is die perd by een geleentheid eenvoudig onder die ruiter weggevreet, waarna die ruiter aan die beurt gekom het.
Net die beendere van die man en die perd is stroom af gevind. Dit is egter moeilik om vas te stel in hoeverre sulke verhale waar was. Wat wel waar is, is dat 'n kapibara (die grootste knaagdier ter wêreld) van 50 kg in minder as 'n minuut tot net ʼn stapel bene gevreet is. Oor die algemeen jag piranhas meestal ander visse, waaronder soms spesiegenote. Daarom is die invoer van piranhas in 'n aantal state van die VSA en in Australië verbied uit vrees dat die ingevoerde diere uit hul akwariums losgelaat kan word en so die visbevolking skade kan aandoen.
Ondersoeke in Suid-Amerika het egter die teendeel bewys. Omdat die piranhas meestal swak en siek diere vreet, sal die visbevolking juis daarby baat vind. 'n Soortgelyke meningsverskil heers onder akwariumkenners. Volgens die klassieke siening moet die groter spesies alleen in ʼn afsonderlike akwarium gehou word, met net een vis in 'n tenk. Dit is egter al oor en oor bewys dat 'n uitgevrete piranha nie sy spesiegenote en ander visse in 'n gemengde akwarium aanval nie, veral nie as hy van jongs af in groepsverband grootgemaak is nie.
Dit is egter waar dat 'n siek vis in die akwarium opgevreet word voordat die hele akwarium aangesteek word. Waarskynlik spruit die oordrewe vrees vir piranhas uit die feit dat hulle in die natuur skielik in groot getalle verskyn en 'n prooi aanvat. Hulle word deur die reuk van bloed of deur beweging in die water aangetrek. Volgens ou verhale maak perde en honde eers op 'n bepaalde plek in die water 'n beweging voordat hulle op 'n ander plek - op ʼn veilige afstand - gaan water drink.
Hierdeur is 'n te hoë intelligensie aan perde en honde toegeskryf. Die plaaslike vissers maak egter wel van die beginsel gebruik. Hulle lok die visse met onder meer bewegende lappe, waarna hulle die visse maklik vang. Die visse dien as aanvulling vir die skamele proteïenvoorsiening van die bevolking. Daar word soms ook met 'n stok gehengel, maar dan word 'n metaalsnoer gebruik om te voorkom dat die piranhas die lyn deurbyt.
Verteenwoordigers
[wysig | wysig bron]Van die 20 spesies wat as piranhas bekend staan, is hoogstens vier spesies in sekere mate gevaarlik vir die mens. Die wreedaardigste en grootste is die gewone piranha (Serrasalmus piraya). Die spesie word soms in akwariums as 'n afskuwelike voorbeeld aangehou, maar hy pas hom moeilik by ander visse aan. Hierdie spesie kom in die Rio San Francisco in Brasilië natuurlik voor. Ander aggressiewe spesies is die rooibuikpiranha of rooi piranha (Serrasalmus nattereri) en die gevlekte piranha of wit piranha (Serrasalmus rhombeus), wat ongeveer 35 cm lank kan word.
Albei kom onder meer in die Guianas en die Amasonegebied voor. Die minste gevaarlike van die vier is Serrasalmus spilopleura, bekend as die enigste spesie wat nog in gevangenskap voortgeplant het. In 'n akwarium in Chicago is gesien hoe die wyfies hul eiers versigtig op waterplante lê en dat die mannetjies sowel die eiertjies as die uitgebroeide kleintjies bewaak en beskerm.
'n Mens hoef nie vir die ander spesies bang te wees nie. In baie streke van Suid-Amerika waar die piranhas lewe, is die inheemse bevolking trouens nie bang om met hul kaal bene in die riviere te staan en visvang nie. Selfs in die riviere waar een van die vier gevaarlike spesies voorkom, is hulle dikwels banger vir sidderale as vir die piranhas.
Sien ook
[wysig | wysig bron]- Alfabetiese lys van visse
- Lys van Suider-Afrikaanse visse volgens wetenskaplike name
- Lys van varswater visfamilies
- Lys van visfamilies
Bronnelys
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 090840963X, volume 22, bl. 199