Plioseen

Era	Periode	Epog	Tyd gelede  (in miljoen jaar)
Kainosoïkum	Kwartêr	Holoseen	0 - 0,0117
		Pleistoseen	0,0117 - 2,588
	Neogeen	Plioseen	2,588 - 5,333
		Mioseen	5,333 - 23,03
	Paleogeen	Oligoseen	23,03 - 33,9
		Eoseen	33,9 - 56,0
		Paleoseen	56,0 - 65,5
Mesosoïkum	Kryt	Laat	ouer

Die Plioseen is 'n tydperk in die geologiese tydskaal tussen 5,332 tot 2,588 miljoen jaar gelede. Die Plioseen kom na die Mioseen en voor die Pleistoseen. Die woord is van Grieks afgelei: πλεῖον (pleion) = meer; καινός (kainós) = nuwe.

Deinotherium, 'n slurpdier uit die Mioseen en Plioseen

Gebeure

Tektonies

Die epog is gekenmerk deur 'n aantal belangrike tektoniese gebeure wat die landskap geskep het wat ons vandag ken. Een so 'n gebeurtenis was die samevoeging van die tektoniese plate van Noord- en Suid-Amerika. Hierdie aansluiting is teweeggebring deur 'n verskuiwing van die Karibiese Plaat, wat effens ooswaarts beweeg het en 'n landbrug oor die Landengte van Panama gevorm het. Die verband tussen Noord- en Suid-Amerika het 'n beduidende impak op flora en fauna in twee opsigte gehad:

1. Op land het die skepping van 'n landbrug spesies in staat gestel om tussen die twee vastelande te migreer. Dit het gelei tot 'n migrasie van gordeldier, grondluidier, opposum en ystervarke van Suid- na Noord-Amerika en 'n inval van honde, katte, bere en perde in die teenoorgestelde rigting.
2. Die samevoeging van die twee tektoniese plate het ook tot veranderinge in die mariene omgewing gelei. ’n Omgewing met spesies wat al miljarde jare in wisselwerking was, het nou in die Atlantiese en Stille Oseaan geskei geraak. Dit het weer 'n beduidende impak gehad op die evolusie van die spesies wat van mekaar geïsoleer geraak het.

Tydens die Plioseen het die tektoniese plate van Indië en Asië ook gebots, wat die Himalajas gevorm het. In Noord-Amerika is die Cascades, Rockies, Appalachians en die Colorado-plato's opgehef, en daar was aktiwiteit in die berge van Alaska en in die Great Basin-reekse van Nevada en Utah. Die einde van die Plioseen is in Noord-Amerika gekenmerk deur die Kaskadiese rewolusie, waartydens die Sierra Nevada verhef en na die weste gekantel is. In Europa het baie bergreekse opgebou, insluitend die Alpe, wat gevou en gestoot is.

Die klimaat

Die Plioseen was 'n tyd van globale afkoeling ná die warmer Mioseen. In die loop van die Plioseen het die globale klimaat koeler en meer dor geword. Die begin van die epog het talle skommelinge in temperatuur gesien, wat plek gemaak het vir die algemene verkoelingstendens na die einde van die Plioseen. Hierdie langtermynverkoeling het eintlik in die Eoseen begin en voortgeduur tot by die ystydperke van die Pleistoseen. Tydens die Plioseen het groot poolyskappe begin ontwikkel en Antarktika het die bevrore vasteland geword wat dit vandag is. Met die algemene verkoelingstendens van die Plioseen het 'n verhoogde droogheid saamgegaan. Dit het gelei tot 'n aantal noemenswaardige veranderinge in die omgewing. Die Middellandse See het heeltemal opgedroog en het vir die volgende etlike miljoen jaar vlaktes en grasvelde gebly. Dit is onseker wat hierdie klimaatafkoeling tydens die Plioseen veroorsaak het. Veranderinge in die hoeveelheid hitte wat deur oseane vervoer word, is as een moontlike verklaring voorgestel. Dit is ook moontlik dat die verhoging van die Himalajas, veroorsaak deur plaatbotsings tussen Indië en Asië, die verkoelingsproses versnel het.

Italië in die plioseen

Oor die algemeen word egter gedink dat die klimaat van die Plioseen baie warmer was as wat dit vandag is. Die warmste fase was in die middel van die epog, die interval tussen drie en vier miljoen jaar gelede. Die klimaat was veral mild op hoë breedtegrade en sekere spesies van beide plante en diere het bestaan etlike honderde kilometers noord van waar hul naaste familielede vandag bestaan. Die toenmalige verspreiding van warm-klimaat seeplankton, en van dier- en plantfossiele op die land, toon dat die gemiddelde jaarlikse temperature in die middelbreedtegrade dikwels etlike grade hoër was as die huidige. Die grootste verwarming lyk in die Arktiese en koel gematigde breedtegrade van die Noordelike Halfrond te wees, waar temperature dikwels warm genoeg was om spesies van diere en plante honderde kilometers noordelik aan te tref van waar hul naaste hedendaagse familielede nou voorkom. Omdat daar minder ysvolume naby die pole was, was seevlakke moontlik soveel as 30m hoër as tans tydens die warmste intervalle. Gebiede soos Italië, Florida of Wes-Antarktika was gedeeltelik onder water. Die hoogste temperature tydens die Plioseen was gedurende die interval tussen 3 en 4 miljoen jaar gelede (die middel-Plioseen), hoewel byna die hele Plioseen warmer was as vandag.

Die oorsake van die algemeen warmer klimate van die Plioseen is ietwat van 'n raaisel. Die warmte het moontlik verband gehou met veranderinge in seesirkulasiepatrone, miskien gekombineer met hoër konsentrasies kweekhuisgasse in die atmosfeer.

Evolusie

Die verkoeling en uitdroging van die globale omgewing het moontlik bygedra tot die enorme verspreiding van grasvelde en savannas gedurende hierdie tyd. Die verandering in plantegroei was ongetwyfeld 'n groot faktor in die opkoms van langbeenbeweiders wat in hierdie gebiede kom woon het. Weiende soogdiere, soos die onewehoewiges en ewehoewiges, het in die Mioseen en Plioseen gediversifiseer toe grasvelde en savanne oor die meeste vastelande versprei het. Dit het weidende diere bevoordeel, ten koste van blaaiers. Oor die algemeen het hierdie grasvreters groter geword en groter tande ontwikkel wat geskik is vir 'n dieet van gras. Die langer bene wat hulle ontwikkel het, het hulle ook in staat gestel om lang afstande na nuwe voerplekke te stap en roofdiere op te spoor en te ontsnap. Dit was ook in hierdie tyd dat sommige ape van bome afgekom het en op die vlaktes in Afrika begin bestaan het. Daar word algemeen geglo dat Australopithecus in die laat Plioseen ontwikkel het.

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Plioseen.
• Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir Plioseen.