Rococo
Rococo is 'n Europese stylperiode in die beeldende kunste wat sy hoogtepunt tussen 1730 en 1760 beleef het. Die naam is afgelei van die Franse woord rocaille, 'n asimmetriese skulpmotief wat dikwels in die 18de-eeuse barok in die toegepaste kunste gebruik is. Die woord rocaille kom van die Franse woorde roc (rots) en coquilles (skulpe) en dui op die dekoratiewe voorkoms wat dit verskaf.
Algemeen[wysig | wysig bron]
Die Rococo, wat aan die einde van die 17e eeu begin ontwikkel het, was 'n kunsvorm wat op wêreldse genietinge gerig was en eintlik net tot 'n klein groepie van die elite beperk was. Die term Rococo is waarskynlik 'n samevoeging van rocaile en coquille, die kenmerkende skulpagtige ornamentvorm van die tyd.
Omdat die bloeityd van die Rococo met die regeringstyd van Lodewyk XV saamval, word die styl, veral in die meubelkuns, ook die Lodewyk XV of die Louis Quinze-styl genoem. Daar het nog altyd meningsverskil bestaan oor die vraag of die Rococo as 'n afsonderlike styl beskou moet word, of as 'n voortsetting van die Laat-Barok. Die verwarring word verder vergroot deur die feit dat bepaalde elemente van die Barok in die Rococo herhaal word, hoewel die Rococo terselfdertyd ook ʼn reaksie teen die statigheid van die Barok was.
Gedurende die laaste lewensjare van Lodewyk XIV (regeer 1643 - 1715) het daar al ʼn verslapping in die deftigheid van die hoflewe en die streng akademiese kuns ingetree. Die neiging het hom tydens die regentskap van die Hertog van Orléans (1715 - 1723) voortgesit, terwyl die Klassisisme, die onderstroming van die Barok, tot 'n einde gekom het. Kenmerkend vir die Rococo is die asimmetriese ornament wat uit C- en S-vormige volute opgebou is en 'n ligsinnige en speelse indruk wek.
'n Nuwe beginsel wat in binnenshuise versiering toegepas is, was dat die vertrek as 'n geheel beskou is waaraan die dekoratiewe elemente ondergeskik is. Die Rococo se strewe om te behaag en plesier te verskaf, het tot uiting gekom in ʼn nuwe meubelkuns waarin gemak die ontwerp grootliks beïnvloed het, byvoorbeeld die chaise longue (leuningsofa). In die skilderkuns het die strewe in 'n duidelike sinspeling op sensualiteit en erotiek tot uiting gekom. Wat die boukuns betref, het die Rococo geen vernuwing in die vorm meegebring nie, maar wel in die manier waarop die geboue versier is.
Die Rococo het dan ook sy hoogtepunt in die toegepaste kunste bereik. 'n Ander kenmerk van die Rococo is die belangstelling in vreemde kulture, veral die van China en Japan, wat uiting gevind het in die sogenaamde chinoiserie (die toepassing van Chinese motiewe). In die tweede helfte van die 18e eeu het opgrawings by Pompeii en Herculaneum en die teoretiese geskrifte van Johann Joachim Winckelmann 'n oplewing in die belangstelling in die klassieke kuns teweeggebring en die koel, streng styl van die Neo-Klassisisme het as reaksie op die Rococo ontstaan.
Boukuns[wysig | wysig bron]
Die Rococo het tussen 1700 en 1715 op dreef gekom. Die nuwe styl het hoofsaaklik tot die versiering van die interieur beperk gebly, wat deur die toedoen van veral Pierre Lepautre (1648 - 1716) al hoe fyner en gekunsteld geword het. Lepautre se styl kan in onder meer die kapel van Versailles gesien word. Die styl is eers na 1715 behoorlik gedefinieer.
Omdat die vroeë vorm van die Rococo sy hoogtepunt tydens die regentskap (1715 -1723) van Filips II, die Hertog van Orléans, bereik het, word die eerste fase van die Rococo ook die Régencestyl (ca. 1715 - 1730) genoem. Na die dood van koning Lodewyk XIV het die adellikes hulle by voorkeur in Parys gevestig, waar hulle elegante herehuise laat oprig het. Vanweë 'n skaarste aan grond was daar nooit baie ruimte vir so ʼn herehuis nie en die huise was dus klein en onreëlmatig van vorm.
As kompensasie het die argitekte egter besonder baie aandag aan die binnekant van die huis bestee, en die versiering en inrigting van die huis se binnekant was trouens ook die belangrikste aspek van huisbou. Die tweede fase van die Rococo, die rocaillestyl (omstreeks 1730 - 1745), was 'n samestelling van al die elemente wat kenmerkend sou word vir die Rococo: asimmetrie, rocaille (skulpornament), die klem op die geheelindruk en aandag aan gerief. Belangrike navolgers van die styl was die versierder Nicolas Pineau (1684 -1754) en die silwersmid Justin-Aurèle Meissonnier.
Die pompadoerstyl (ongeveer 1745 - 1764) het op die rocaillestyl gevolg en is na die minnares van Lodewyk XV, madame De Pompadour, vernoem. Vanweë die algemene gebruik van die styl het die belangstelling in die rocaillestyl vinnig afgeneem.
Duitsland[wysig | wysig bron]
Terwyl die Rococo in Frankryk hoofsaaklik op die interieur gerig was, is dit in Duitsland op die buitekant van geboue toegepas. In Duitsland, waar die Rococostyl 'n swaarder en Laat-Barokkarakter gehad het, is dit ook in die kerkboukuns toegepas. Die opvallendste verskil in die Rococo van die twee lande is egter dat die trappehuis in Duitsland 'n sentrale posisie ingeneem het, terwyl dit in Frankryk sover moontlik vermy is.
Ander lande[wysig | wysig bron]
In Italië was die invloed van die Barok so groot dat die Rococo feitlik nie ingang gevind het nie. Dit het egter 'n mate van bekendheid verwerf deur die werke van die argitek Ferdinando Galli Bibiena (1657- 1743), wat hoofsaaklik teaters gebou het, en die toepassing van die Venesiaanse meubelkuns.
Ook Oostenryk het die invloed van die Rococo byna vrygespring; die Rococo-invloed is feitlik net in die interieurs van die groot Weense paleise merkbaar. In Spanje het die inheemse Laat-Barokstyl met die Rococo uit Frankryk saamgesmelt. Dit het veral in die kerkargitektuur tot uiting gekom.
In Rusland het die Rococo tussen ongeveer 1740 en 1760 sy hoogtepunt bereik. Aan die hof van keiserin Elisabeth Petrovna het die Franse invloed hoogty gevier. In Pole en Tsjeggo-Slowakye is die Rococo deur die Duitse styl beïnvloed.
Beeldhoukuns en skilderkuns[wysig | wysig bron]
Aan die einde van die 17e eeu het 2 uiteenlopende strominge aan die Franse Akademie ontstaan: die konserwatiewe navolgers van Poussin en die moderne navolgers van Rubens, wat klem gele het op kleurgebruik. Die dood van Lodewyk XIV in 1715 het die invloed van die sogenaamde Poussiniste laat afneem, en toe die Akademie in 1717 die skildery van Antoine Watteau (1684 - 1721), l'Embarquement pour Cythère (Louvre, Parys), aanvaar het, was die oorwinning van die sogenaamde Hubeniste 'n uitgemaakte saak.
Cythera was die eiland van liefde in die klassieke mitologie, waarheen jong paartjies gegaan het om aan Venus eer te bewys. Watteau se weemoedige skilderye het net vaagweg aan Klassieke onderwerpe herinner en sy werk het al die kenmerke van die Rococo bevat: sagte, newelagtige pastelkleure, openlike erotiek en groepe wat dikwels soos nimfe en saters aangetrek is en in parke vergader het, die sogenaamde fetes galantes. 'n Ander kunstenaar wat deur Rubens beïnvloed is - selfs in grater mate as Watteau, was Jean-Honoré Fragonard (1732 - 1806).
Hy het die toppunt van sy roem bereik toe hy die Baaiers (ongeveer 1765; Louvre, Parys) geskilder het. Hy het tot met sy dood in dieselfde idilliese styl geskilder, selfs na die Franse Revolusie, toe die heersende opvatting verander het en dit van slegte smaak getuig het. Nicholas Largillière (1656 - 1746) het bekendheid verwerf, veral as portretskilder. Voor die Rococo was sy werk glad nie speels nie. Die gunsteling van madame De Pompadour was Francois Boucher (1703 -1770). Sy skilderye, met hul dartelende, rooskleurige en naakte nimfe, was 'n hoogtepunt in die skilderkuns van die Rococo.
Hy het nog meer as Watteau van pastelkleure en silwer tinte gebruik gemaak. Een van sy bekendste werke is die Geboorte van Venus (Wallace-versameling), wat hy vir madame De Pompadour gemaak het. Die beeldhoukuns van die Rococo het hoofsaaklik uit klein groepe figure bestaan wat dikwels in terracotta uitgevoer is en gekenmerk word deur erotiek en intimiteit. Die onderwerpe was byna altyd saters, bacchante en liefdesgodjies. Die belangrikste beeldhouers was Claude Michel Clodoin (1738 - 1814) en Jacques Phillipe Bouchardon (1711 - ongeveer 1745).
Duitsland[wysig | wysig bron]
In Duitsland, en veral Suid-Duitsland, het 'n besondere vorm van die Rococo ontstaan, waarin baie van die elemente van die Laat-Barok nog voorkom. Die styl het met die Franse Rococo ooreengestem wat die vinnige, ligte kwashale, die elegante grasie en sagte pastelkleure betref. In die Duitse Rococo het daar dikwels 'n diep godsdienstige oortuiging agter die opgesmuktheid van die kuns geskuil.
Trouens, die kerk was die belangrikste opdraggewer. Belangrike skilders was Franz Anton Maulbertsch (1724 - 1796) en Matthäus Günther (1705 -1788), en belangrike beeldhouers was Ignaz Günther (1725 - 1775) en Ferdinand Dietz (1709 - 1777).
Ander lande[wysig | wysig bron]
Giambattista Tiepolo (1696 - 1770) was die belangrikste Rococoskilder in Italië. Hy het ook dartelende figure in stralende pastelkleure geskilder, en hy het ook in Duitsland gewerk, waar hy die meeste beïnvloed is. Ander belangrike Italiaanse Rococo-kunstenaars was Francesco Solimena (1657- 1747), Rosalba Carriera (1675 - 1757) en Giovanni Battista Piazetta (1683 - 1754), wat meer onder Franse invloed gewerk het. In die Nederlande was Jan Baptist Xaverij (1697-1742) en Michiel van der Voort (1667 -1737) belangrike verteenwoordigers van die Rococo.
Kunsnywerheid[wysig | wysig bron]
Die kunsnywerheid het tydens die Rococo tot 'n groot bloei gekom. Dit het gepaard gegaan met 'n nuwe lewenstyl wat op genot gerig was en het in gerieflike meubels en opgesmukte gebruiksvoorwerpe tot uiting gekom. Boonop het 'n nuwe klas opdraggewers na vore getree, naamlik die gevestigde middelklas, wat hulle met die ou aristokrasie wou vereenselwig.
Vanweë die handelsbetrekkinge met China en Japan het die Europeërs 'n smaak vir uitheemse produkte ontwikkel, veral vir porselein (keramiek wat by hoë temperature gebak word), sy en lakwerk. In 1709 het Johann Friedrich Böttger (1682 - 1719), van Meissen naby Dresden, daarin geslaag om self porselein te vervaardig, en in 1710 het hy die Meissner Porzellanmanufaktur opgerig.
Daarna het talle ander porseleinfabrieke in Europa tot stand gekom. Nie net porseleinbeeldjies nie, maar ook breekware wat met blomme, voëls, vrugte en landskappe versier is, is in die Rococostyl vervaardig. Die rocaille en coquille, die skulpmotiewe wat kenmerkend is vir die periode wat die Rococo voorafgegaan het, het heel eerste in die herehuise van Parys vorm begin kry. Die vertrek is as 'n geheel beskou waarin meubels, versiering en skilderkuns 'n ewe belangrike rol gespeel het.
Die vertrekke was heeltemal simmetries, en met die asimmetriese ornamente het dit ʼn prettige, ontspannende atmosfeer geskep. Kenmerkend is die pastelkleure wat met goud en silwer getint is. Bekende versierders was Pierre Lepautre (ongeveer 1648 - 1716), Gilles Marie Oppenordt (1672- 1742) en Justin-Aurèle Meissonnier (1695 - 1750), wat in Duitsland werksaam was. In 1634 het hulle 'n boek oor ornamente, Livre d'ornements, gepubliseer, wat baie invloed in Duitsland, Frankryk en die res van Europa uitgeoefen het.
Meubels is by die interieur aangepas: die pote is swierig gebuig en die verskillende onderdele is deur pragtige, ornamentele, vergulde brons bymekaar gehou. Nie net die ornamente nie, maar dikwels ook die meubels was simmetries. 'n Tipiese Rococo-meubelstuk was die commode (laaikas), die skryftafel en die konsoletafeltjie. Die meubelstukke was onontbeerlik in elke huis en ʼn spieël is daarbo gehang. Daar het 'n paar nuwe meubelstukke ontstaan wat veral vir gemak ontwerp is, byvoorbeeld die canapé ('n lae, breë bank), die chaise-longue (leuningsofa) en die bergère.
Bronnelys[wysig | wysig bron]
- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409656, volume 24, bl. 33, 34, 35
Eksterne skakels[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Rococo.
