Wright Flyer

Die Wright Flyer (dikwels terugwerkend na verwys as Flyer I of 1903 Flyer) was die eerste suksesvolle swaarder-as-lug-aangedrewe vliegtuig.

Dit is ’n feit dat die meerderheid ontdekkings en uitvindings die gevolg is van die begeerte om bekend en beroemd te word en uiteraard finansiële gewin daardeur te verkry. Die Wright-broers se eerste vliegtuig en latere verbeterings daarop het egter ’n heeltemal ander aanloop gehad.

Ondanks verskeie vroeëre bydraes tot die vliegkuns van sover terug as die 15de eeu, kry die Wright-broers Wilbur (1867-1912) en sy jonger broer Orville (1871-1948) se vliegtuig Flyer I die krediet as die wêreld se eerste enjinaangedrewe vliegtuig.

Beginjare

Wilbur Wright (1867-1912) en Orville Wright (1871 - 1948), twee Amerikaanse uitvinders en lugvaartpioniers, was die eerste mense wat 'n vlug met 'n kragaangedrewe vliegtuig onderneem het. Die broers het so onafskeidbaar saamgewerk, dat hulle prestasies gesamentlik beskou moet word. Wilbur Wright is op 16 April 1867 te Melville, Indiana, gebore, terwyl sy broer Orville op 19 Augustus 1871 in Dayton, Ohio gebore is.

Selfs van hul skooldae af het die Wrights belangstelling in alle praktiese dinge getoon. Hulle het byvoorbeeld 'n voumasjien vir koerante en ŉ drukpers gebou en later 'n koerant, die West Side News, uitgegee. In 1892 het hulle ŉ fietswinkel begin.

Hoewel die aanvanklike doel die verkoop van fietse was, het hulle later herstelwerk gedoen en selfs fietse begin bou. Alle moontlike vrye tyd is benut deur die lees van tegniese artikels en boeke, en dit is dan ook waar hulle belangstelling in die lugvaart – wat toe nog maar in die beginstadium was – begin het. Otto Lilienthal se eksperimente met sweeftuie het as inspirasie vir die bou van die Wrights se sweeftuig in 1899 gedien.

ŉ Jaar later het hulle ŉ dubbeldekkkersweeftuig gebou, waarmee bemande vlugte onderneem is. In 1901 het hulle met vlerkvorms in ŉ selfgeboude windtonnel geëksperimenteer, en dit het aanleiding gegee tot hul derde sweeftuig, wat van ŉ vertikale kielvlak aan die onderkant voorsien was. Na meer as ŉ duisend vlugte het Orville vasgestel dat ŉ dwarsroer moontlik was deur die kielvlak beweeglik te maak. Alle bewegings van die sweeftuig kon toe beheer word

Vroeë bydraes

Verskeie mense het oor die jare bydraes gemaak om koers aan die Wright-broers se denke en planne oor die vliegkuns te gee. Dit sluit onder meer in:

Leonardo da Vinci (1452-1519) het toestelle geskets en gemaak met bewegende vlerke, draaiende skroef en ander hoedanighede. Sy tuig wat vertikaal kon opstyg, het hy ’n helixpteron genoem.
Verskeie ontwerpe van lugballonne, onder andere deur die Franse Joseph en Jacques Montgolfier, die Amerikaner John Jeffries en Charles Green is tussen 1783 en 1836 gemaak en hulle het onder meer oor die Engelse Kanaal gevlieg.
Die Fransman Henri Giffard het in 1852 ’n stoomaangedrewe lugskip ontwerp wat gestuur kon word.
Die Duitser Otto Lilienthal het tussen 1891 en 1896 verskeie suksesvolle sweeftogte onderneem maar ongelukkig verongeluk.
Samuel Langley, ’n Amerikaner, het in 1896 ’n sweeftuig met dubbelvlerke en ’n stoomenjin gebou.
Die lugskip van 128 meter lank van graaf Ferdinand von Zeppelin in 1900 – wat deur ’n lugskroef aangedryf is – was nog ’n deurbraak in die vroeë lugvaartgeskiedenis.

Wright-deurbrake

Dit val op dat ’n ernstige sportongeluk in sy hoërskooljare, wat sy kaak en tande vergruis het en indirek tot hartprobleme gelei het, Wilbur Wright van sy 18de jaar tot 26 jaar oud by sy ouerhuis gehou het – hy was onder meer erg depressief en het nie enige werk gedoen om enige inkomste verdien nie. Een ding wat hy egter in dié tydperk reggekry het, was om verterend oor vroeë vliegtuie en die tegniese deel daarvan te lees.

Nadat sy jonger broer, nog in die hoërskool in Dayton, Ohio, ’n eie eenvoudige drukpers ontwerp het en in 1889 op hul erf begin het om ’n koerant, die West Side News, uit te gee, het Wilbur later ook betrokke geraak. Hulle het terselfdertyd ernstig begin fietsry en het in 1893 self ’n klein fietsonderneming begin, die Wright Cycle Exchange, wat fietse herstel en verkoop het. Later het hulle hul eie fietsmodelle ontwerp en gebou.

Sy belangstelling in hoe voëls vlieg en in die vliegdeurbrake van die myningenieur Otto Lilienthal en ander het Wilbur (en later sy broer) aangespoor om meer en meer te lees en te begin eksperimenteer. So het die twee broers se entoesiasme hulle onder meer hul eie sweeftuig te ontwerp en te bou en in die somer van 1899 het hulle hul eerste klein vliegtuig in ’n kamer bo hul fietswinkels begin bou. Later, in aanbeveling van ’n ingenieur en ook die weerburo, het hulle met hul tuie by die afgeslote Kitty Hawk aan die kus by Noord-Carolina begin eksperimenteer.

Flyer 1

Die Wright-broers het op 14 Desember 1903 ’n mislukte poging by Kitty Hawk met hul enjinaangedrewe Wright Kitty Hawk Flyer (ook Flyer 1 genoem) gehad, maar het nie moed opgegee nie.

Volgens ’n dagboekinskrywing van Orville Wright op 17 Desember 1903 was hulle vroeg die oggend gereed vir ’n nuwe aanslag toe die wind tussen 20 en 25 myl per uur (32-40 km/h) van ’n noordelike rigting gewaai het. Nadat die twee broers en hul span die Flyer 1 gereedgemaak het, het eers Orville opgestyg en 37 meter – 12 sekondes lank – gevlieg. Daarna het hulle dié dag nog drie vlugte gemaak, waarvan die langste 260 meter was. Die Flyer 1 was 59 sekondes in die lug met die langste poging, wat deur die broers as hul enigste werklike suksesvolle poging van die dag geag is. Vyf ooggetuies het dié eerste vlugte gesien en die Wright-broers het geskiedenis gemaak.

Ondanks akkurate verslae oor hul eerste vlugte, het die Wrights-broers se eerste en latere verbeterde vliegpogings vir vyf jaar min aandag gekry: baie mense was aanvanklik skepties oor “vliegmasjiene”.

Tegniese besonderhede

Die Flyer 1 het ’n houtraam gehad en die raamwerk was met fyngewewe katoendoek oorgetrek en met seilverf geseël soortgelyk aan wat bote vir hul seile gebruik het. Die metaaldele was van ligte staal en die vliegtuig is deur fietsspeekdraad versterk. Die enjinblok is gegiet van ’n metaalallooi van 92% aluminium en 8% koper en bietjie aluminium is by die vonkpunte van die enjin gebruik. Twee pare vlerke is gebruik.

Ander spesifikasies het onder meer die volgende ingesluit:

Die algehele lengte van die vliegtuig was 6,4 meter en die vliegtuig (sonder die loods) het 274,4 kg geweeg.
Die eenvoudige instrumentepaneel van die vliegtuig het die vlieënier in staat gestel om dit oor drie asse te beheer en dus driedimensiaal te vlieg en nie soos ander se tweedimensiale pogings nie. Die vlerke kon dus beweeg word om die vliegtuig na die kante te rol en die neus kon ook gelig of laat sak word.
Die twee vliegtuigskroewe was sowat 2,4 meter lank en die totale vlerkoppervlakte was 47,4 vk m.
Die viersilinderenjin het slegs 12 perdekrag teen 1 150 revolusies opgewek.

Die Wright-broers se Flyers 2 en 3, wat voortgebou het op die sukses van hul Flyer I. Die Flyer was in 1909 die eerste militêre vliegtuig nadat die broers ná baie jare se onderhandelinge met die Amerikaanse Weermag uiteindelik die vliegtuig (en konsep) aan hulle verkoop het.

Latere modelle

Die Flyer 1 is deurlopend verbeter en in 1905 en 1908 deur ander Flyers opgevolg. So was die 1905-Flyer dubbel so kragtig soos die Flyer 1 en die 1908-Flyer was só suksesvol dat die broers ná jarelange onderhandelinge met die Amerikaanse weermag die vliegtuig (en konsep) in 1909 verkoop het om dit die eerste militêre vliegtuig te maak.

Die Wright Company is later verkoop maar, in die broers se eie woorde, was dit nie geld wat hulle gedryf het nie. En, soos bekend, het die Amerikaanse ruimtevaarder Neil Armstrong ’n huldeblyk aan die Wright-broers gebring. Hy het ’n klein stukkie van die Flyer I se een vlerk by hom gehad toe hy die mens se eerste treë op die maan gegee het.

Bronne

Gunston, Bill (redakteur). Chronicle of Aviation. JOL International Publishing. 1992. ISBN 1 872031 30 7
Kennedy, Ludovic (samesteller). A Book of Air Journeys. Collins. 1982. ISBN 0-00-216377-2
McCullough, David. The Wright Brothers. Simon & Schuster. 2015. ISBN 978-1-4767-2874-2
Redakteurspaneel. World Book Vol 21. World Book. 2010. ISBN 978-0-7166-0110-4
Uys, Isabel. Feitegids. ’n Kernensiklopedie. Pharos. 2007. ISBN 978-1-86890-065-7
Walsh, John Evangelist. First Flight. The Untold Story of te Wright Brothers. George Allen & Unwin Ltd. 1976. ISBN 0 04 629015 X.
Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409702, volume 29, bl. 160

Eksterne skakels

Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Wright Flyer.