Kanaän: Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Blaai deur geskiedenis
← Ouer wysigingNuwer wysiging →
Content deleted Content added
VisueelWikiteks
Uitgebrei, besig
Besig
Etiket: Disambiguation links
Lyn 15: Lyn 15:
'''Kanaän''' ([[Fenisies]]: 𐤊𐤍𐤏𐤍, [[Hebreeus]]: כְּנַעַן, [[Koine]]: Χανααν, [[Arabies]]: كَنْعَانُ) was 'n [[Semitiese tale|Semities]]sprekende bevolking en streek in die Suid-[[Levant]] in die [[antieke Nabye Ooste]] gedurende die laat 2de millennium v.C. Kanaän was geopolities belangrik in die laat [[Bronstydperk]]se [[Amarna]]tydperk (14de eeu v.C.) as die gebied waar [[Antieke Egipte|Egiptiese]], [[Hetiete|Hetitiese]], [[Mitanni]]- en [[Assirië|Assiriese]]s invloedsfere byeengekom of oorvleuel het. Baie van die hedendaagse kennis van Kanaän kom uit [[argeologie]]se uitgrawings in die streek.
'''Kanaän''' ([[Fenisies]]: 𐤊𐤍𐤏𐤍, [[Hebreeus]]: כְּנַעַן, [[Koine]]: Χανααν, [[Arabies]]: كَنْعَانُ) was 'n [[Semitiese tale|Semities]]sprekende bevolking en streek in die Suid-[[Levant]] in die [[antieke Nabye Ooste]] gedurende die laat 2de millennium v.C. Kanaän was geopolities belangrik in die laat [[Bronstydperk]]se [[Amarna]]tydperk (14de eeu v.C.) as die gebied waar [[Antieke Egipte|Egiptiese]], [[Hetiete|Hetitiese]], [[Mitanni]]- en [[Assirië|Assiriese]]s invloedsfere byeengekom of oorvleuel het. Baie van die hedendaagse kennis van Kanaän kom uit [[argeologie]]se uitgrawings in die streek.


Die naam "Kanaän" kom deur die hele [[Bybel]] voor as 'n geografiese streek wat met die "Beloofde Land" verbind word. Die naam "Kanaäniete" is 'n etniese sambreelterm wat verskeie inheemse bevolkings (beide gevestigde en [[Nomade|nomadiese]] groepe) deur die gebiede van die Suid-Levant, of Kanaän, insluit.<ref>{{cite web |url= https://digitalcommons.wayne.edu/cgi/viewcontent.cgi?referer=&httpsredir=1&article=1043&context=humbiol_preprints |first1= Aaron J. |last1= Brody |first2= Roy J. |last2=King |title=Genetics and the Archaeology of Ancient Israel |work=Wayne State University |date=1 December 2013 |access-date=9 October 2018}}</ref> Dit is verreweg die etniesegroepnaam wat die meeste in die Bybel gebruik word.<ref name="Dever">{{cite book |first=William G. |last=Dever |author-link=William G. Dever |url= https://books.google.com/books?id=A_ByXkpofAgC&pg=PA219 |title= Who Were the Early Israelites and Where Did They Come From? |page=219 |isbn= 9780802844163 |year= 2006 |publisher= Wm. B. Eerdmans Publishing }}</ref> Die Bybelse kenner Mark Smith sê, terwyl hy argeologiese ontdekkings aanhaal, "die Israelitiese kultuur het grootliks met die Kanaänitiese kultuur oorvleuel en daaruit geleen... Kortliks was die Israelitiese kultuur grootliks Kanaänities van aard."<ref name="JonTubb" />{{rp|13–14}}<ref name="MarkSmith">{{cite book |first=Mark S. |last=Smith |url= https://books.google.com/books?id=1yM3AuBh4AsC |title= The Early History of God: Yahweh and Other Deities of Ancient Israel |pages=6–7 |year=2002 |isbn=9780802839725 |publisher= Wm. B. Eerdmans Publishing |access-date=9 October 2018}}</ref><ref>{{cite book |title=The Hebrew Bible: New Insights and Scholarship |chapter-url=https://books.google.com/books?id=inRKaf_To5sC |last=Rendsberg |first=Gary |year=2008 |chapter=Israel without the Bible |editor-first=Frederick E. |editor-last= Greenspahn |publisher=NYU Press |pages=3–5 |isbn=9780814731871 |access-date=9 October 2018}}</ref>
Die naam "Kanaän" kom deur die hele [[Bybel]] voor as 'n geografiese streek wat met die "Beloofde Land" verbind word. Die naam "Kanaäniete" is 'n etniese sambreelterm wat verskeie inheemse bevolkings (beide gevestigde en [[Nomade|nomadiese]] groepe) deur die gebiede van die Suid-Levant, of Kanaän, insluit.<ref>{{cite web |url= https://digitalcommons.wayne.edu/cgi/viewcontent.cgi?referer=&httpsredir=1&article=1043&context=humbiol_preprints |first1= Aaron J. |last1= Brody |first2= Roy J. |last2=King |title=Genetics and the Archaeology of Ancient Israel |work=Wayne State University |date=1 December 2013 |access-date=9 October 2018}}</ref> Dit is verreweg die etniesegroepnaam wat die meeste in die Bybel gebruik word.<ref name="Dever">{{cite book |first=William G. |last=Dever |url= https://books.google.com/books?id=A_ByXkpofAgC&pg=PA219 |title= Who Were the Early Israelites and Where Did They Come From? |page=219 |isbn= 9780802844163 |year= 2006 |publisher= Wm. B. Eerdmans Publishing }}</ref> Die Bybelse kenner Mark Smith sê, terwyl hy argeologiese ontdekkings aanhaal, "die Israelitiese kultuur het grootliks met die Kanaänitiese kultuur oorvleuel en daaruit geleen... Kortliks was die Israelitiese kultuur grootliks Kanaänities van aard."<ref name="JonTubb">{{cite book |last=Tubb |first=Johnathan N. |year=1998 |title=Canaanites |publisher=University of Oklahoma Press |work=British Museum People of the Past |url=https://archive.org/details/canaanites00tubb |url-access=registration |access-date=9 October 2018|isbn=9780806131085 }}</ref>{{rp|13–14}}<ref name="MarkSmith">{{cite book |first=Mark S. |last=Smith |url= https://books.google.com/books?id=1yM3AuBh4AsC |title= The Early History of God: Yahweh and Other Deities of Ancient Israel |pages=6–7 |year=2002 |isbn=9780802839725 |publisher= Wm. B. Eerdmans Publishing |access-date=9 October 2018}}</ref><ref>{{cite book |title=The Hebrew Bible: New Insights and Scholarship |chapter-url=https://books.google.com/books?id=inRKaf_To5sC |last=Rendsberg |first=Gary |year=2008 |chapter=Israel without the Bible |editor-first=Frederick E. |editor-last= Greenspahn |publisher=NYU Press |pages=3–5 |isbn=9780814731871 |access-date=9 October 2018}}</ref>


Die naam "Kanaäniete" is baie eeue later gebruik as 'n oorkoepelende term vir mense wat later as die [[Antieke Griekeland|antieke Grieke]], van omstreeks 500&nbsp;v.C. as die Fenisiërs<ref name="Drews4849">{{harvnb|Drews|1998|pp=48–49}}</ref> en ná die emigrasie van sommige Kanaänitiessprekers na [[Kartago]] (wat in die 9de eeu&nbsp;v.C. gestig is) ook deur die [[Puniërs]] van Noord-Afrika vir hulleself gebruik is (as "Chanani").
Die naam "Kanaäniete" is baie eeue later gebruik as 'n oorkoepelende term vir mense wat later as die [[Antieke Griekeland|antieke Grieke]], van omstreeks 500&nbsp;v.C. as die Fenisiërs<ref name="Drews4849">{{harvnb|Drews|1998|pp=48–49}}</ref> en ná die emigrasie van sommige Kanaänitiessprekers na [[Kartago]] (wat in die 9de eeu&nbsp;v.C. gestig is) ook deur die [[Puniërs]] van Noord-Afrika vir hulleself gebruik is (as "Chanani").


== Geskiedenis ==
==Etimologie==
Die naam "Kanaän" kom van die [[Hebreeus]]e כנען‎, via die [[Koine]]naam Χανααν (''Chanaan'') en die [[Latyn]]se Canaan. Dit kom voor as ''Kinâḫna'' ([[Akkadies]]: 𒆳𒆠𒈾𒄴𒈾, ''<sup>KUR</sup>ki-na-aḫ-na'') in die [[Amarna-briewe]] (14de eeu v.C.) en verskeie ander antieke Egiptiese dokumente.<ref>{{cite book | author = Shmuel Ahituv | title = Canaanite Toponyms in Ancient Edyptian Documents | publisher = The Magnes Press, Hebrew University of Jerusalem | year = 1984 | pages = 83–84}}</ref> In Grieks kom dit eerste voor in die werk van Hecataeus as "Khna" (Grieks: Χνᾶ).<ref>{{cite book |isbn=978-0198149569 |first1=David |last1=Asheri |first2=Alan |last2=Lloyd |first3=Aldo |last3=Corcella |title=A Commentary on Herodotus, Books 1–4 |publisher=Oxford University Press |year=2007 |page=75}}</ref> Dit kom ook in [[Fenisies]] voor op [[Geld|muntstukke]] uit die 2de eeu&nbsp;v.C.<ref>{{cite book| author = Katell Berthelot | chapter = Where May Canaanites Be Found? Canaanites, Phoenicians and Others in Jewish Texts from the Hellenistic and Roman Period | title = The Gift of the Land and the Fate of the Canaanites | editor = K. Berthelot, J. David and M. Hirshman | publisher = Oxford University Press | year = 2014 | url = https://www.academia.edu/6791773}}</ref>
Die land Kanaän van [[600 v.C.]] word in die Bybel veral in [[Genesis]] 10 en [[Numeri]] 34 beskryf, waar dit strek van [[Libanon]] suidwaarts oor [[Gasa]] na Egiptespruit en ooswaarts na die Jordaanvallei, insluitend die huidige Israel en Palestina. Voor dié tyd het die ou Kanaän ’n nog groter gebied beslaan, maar presiese beskrywings ontbreek.


Die etimologie is onseker. Volgens 'n vroeë verduideliking kom dit van die Semitiese stam ''knʿ'', "om laag, nederig, onderhorig te wees".<ref>Wilhelm Gesenius, ''Hebrew Lexicon'', 1833</ref> Sommige geleerdes stel voor dit beteken "laagland", in teenstelling met [[Aram]], wat dan "hoogland" sal beteken,<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=vYQaAAAAYAAJ&pg=PA336 |title=Bible Places: Or, The Topography of the Holy Land |first=Henry Baker |last=Tristram |year=1884 |page=336 |access-date=9 October 2018}}</ref> terwyl ander meen dit beteken "die onderhoriges", soos die naam van Egipte se provinsie in die Levant.{{sfn|Drews|1998|pp=47–49}}
Die term "Kanaäniete" is die etniese term wat die meeste in die Bybel gebruik word,<ref name=Dever>William G. Dever, [https://books.google.co.uk/books?id=A_ByXkpofAgC&pg=PA219#v=onepage&q&f=false Who Were the Early Israelites and Where Did They Come From?], bl. 219</ref> en hulle word gewoonlik beskryf as ’n volk wat uitgewis is.<ref name=Drews4849 />


'n Alternatiewe voorstel, deur Ephraim Avigdor Speiser in 1936, kom die term van die [[Horiete|Horitiese]] ''Kinaḫḫu'', wat vermoedelik na die kleur [[pers]] verwys; dit beteken "Kanaän" en "[[Fenisië|Phoenicia]]" is sinonieme vir die "Land van Pers". Op tablette wat in die vroeë 20ste eeu in die Horitiese stad Nuzi ontdek is, blyk dat die term "Kinaḫnu" gebruik is as 'n sinoniem vir [[rooi]] ([[Tiriese pers]]) wat van so vroeg as 1600&nbsp;v.C. deur die [[Kassiete|Kassitiese]] heersers van [[Babilon]] uit slakke vervaardig is, en aan die [[Middellandse See|Mediterreense]] kus deur die Fenisiërs. Pers materiaal het 'n bekende uitvoerproduk van Kanaän geword en word in [[Eksodus]] genoem. Die pers materiaal van [[Tirus]] in Fenisië was wyd bekend en is deur die [[Antieke Rome|Romeine]] verbind met die adel en koningskap. Volgens Robert Drews is Speiser se voorstel egter algemeen verwerp.{{sfn|Drews|1998|p=48}}<ref>{{harvnb|Lemche|1991|pp=24–32}}</ref>
Baie eeue later is bewys die naam "Kanaäniete" verwys na die volk wat vanaf omstreeks 500&nbsp;v.C. aan die [[Antieke Griekeland|Antieke Grieke]] bekend was as die [[Fenisiërs]],<ref name=Drews4849>Drews, Robert (1998), "Canaanites and Philistines", Journal for the Study of the Old Testament 81: 39–61</ref> en ná die emigrasie van Kanaänitiessprekendes na [[Kartago]] is dit ook in die laat antieke tyd deur die [[Puniërs]] as ’n naam vir hulself gebruik. Dit weerspieël die latere gebruik van die naam in die Bybel, soos aan die einde van [[Sagaria]], waar dit vermoedelik verwys na ’n klas handelaars of na nie-monoteïstiese aanbidders in Israel of die naburige [[Sidon]] en [[Tirus]].


==Argeologie en geskiedenis==
Kanaän was van aansienlike geopolitieke belang in die [[Armana-tydperk]] van die laat [[Bronstydperk]] as die gebied waar die belangesfere van die [[Egipte]]nare, [[Hetiete]] en [[Assirië]]rs ineengeloop het. ’n Groot deel van die moderne kennis oor Kanaän is verkry uit [[argeologie]]se opgrawings in dié gebied op plekke soos Tel Hazor, Tel Megiddo en Gezer. Die staat [[Ugarit]] (in hedendaagse Sirië) van die laat Bronstydperk word argeologies beskou as wesenlik Kanaänities,<ref name=tubb>Tubb, Jonathan N. (1998), "Canaanites" (British Museum People of the Past)</ref> al behoort die taal [[Ugarities]] nie tot die [[Proto-Kanaänitiese alfabet|Proto-Kanaänitiese groep]] nie.<ref>{{Citation | first = Roger | last = Woodard | year = 2008 | title = The Ancient Languages of Syria-Palestine and Arabia}}.</ref><ref>{{Citation | first = Joseph | last = Naveh | year = 1987 | contribution = Proto-Canaanite, Archaic Greek, and the Script of the Aramaic Text on the Tell Fakhariyah Statue | editor1-last = Miller | editor2-last = et al | title = Ancient Israelite Religion}}.</ref><ref>{{cite book|last= Coulmas| first= Florian | title = The Blackwell Encyclopedia of Writing Systems|year=1996|publisher=Blackwell |location=Oxford|isbn= 0-631-21481-X}}</ref>
===Oorsig===
Daar is verskeie tydperkmodelle vir Kanaän. Een van hulle is soos volg:
* Voor 4500&nbsp;v.C. (voorgeskiedenis tot [[Steentydperk]]): gemeenskappe van [[jagter-versamelaar]]s wat geleidelik pek gemaak het vir gemeenskappe wat geboer het
* 4500-3500&nbsp;v.C. ([[Kopersteentydperk]]): vroeë metaalbewerkers en boere
* 3500-2000&nbsp;v.C. (vroeë Bronstydperk): voor geskrewe rekords in die streek
* 2000-1550&nbsp;v.C. (middel-Bronstydperk): stadstate
* 1550-1200&nbsp;v.C. (laat Bronstydperk): Egiptiese heerskappy
* 1200 tot verskeie datums volgens streek: [[Ystertydperk]]

Ná die Ystertydperk is die tydperke genoem na die verskillende ryke wat in die streek geheers het: [[Assirië|Assiries]], [[Babilonië|Babilonies]], [[Persiese Ryk|Persies]], [[Hellenistiese tydperk|Hellenisties]] (met verwysings na die Grieke) en [[Antieke Rome|Romeins]].<ref>{{harvnb|Noll|2001|p=26}}</ref>

===Kopersteentydperk (4500–3500) ===
[[Beeld:The Ghassulian star.jpg|220px|thumb|Die Ghassuliese ster.]]
[[beeld:Dolmen kueijiyeh.jpg|220px|thumb|'n Voorbeeld van Ghassuliese dolmen, [[Jordanië]].]]

Die eerste golf migrasie, wat die Ghassuliese kuluur genoem word, het omstreeks 4500&nbsp;v.C. in Kanaän begin.<ref>{{cite journal |last1=Steiglitz |first1=Robert |title=Migrations in the Ancient Near East |journal=Anthropological Science |date=1992 |volume=3 |issue=101 |page=263 |url=https://www.jstage.jst.go.jp/article/ase1993/101/3/101_3_263/_pdf |access-date=12 June 2020}}</ref> Dit is die begin van die [[Kopersteentydperk]] in Kanaän. Van hulle onbekende tuisland het hulle 'n reeds gevestigde tradisie van [[metaal]]bewerking gebring. Hulle was bekwame [[koper]]smede; hulle werk was die gevorderdste metaaltegnologie in die antieke wêreld. Dit stem ooreen met artefakte van die latere Maikop-kultuur, en dit laat sommige geleerdes dink hulle verteenwoordig twee takke van 'n oorspronklike metaalwerktradisie.

Genetiese ontledings het gewys die Ghassuliërs het tot die Y-[[haplogroep]] T1a1a behoort.<ref>{{cite journal |doi=10.1038/s41467-018-05649-9|title=Ancient DNA from Chalcolithic Israel reveals the role of population mixture in cultural transformation|year=2018|last1=Harney|first1=Éadaoin|last2=May|first2=Hila|last3=Shalem|first3=Dina|last4=Rohland|first4=Nadin|last5=Mallick|first5=Swapan|last6=Lazaridis|first6=Iosif|last7=Sarig|first7=Rachel|last8=Stewardson|first8=Kristin|last9=Nordenfelt|first9=Susanne|last10=Patterson|first10=Nick|last11=Hershkovitz|first11=Israel|last12=Reich|first12=David|journal=Nature Communications|volume=9|issue=1|page=3336|pmid=30127404|pmc=6102297|bibcode=2018NatCo...9.3336H}}</ref>

Aan die einde van die Kopersteentydperk het die stedelike nedersetting 'En Esur aan die Suid-Mediterreense kus ontstaan.<ref>{{Cite journal|last=Itai Elad and Yitzhak Paz|date=2018|title='En Esur (Asawir): Preliminary Report|journal=Hadashot Arkheologiyot: Excavations and Surveys in Israel|volume=130|pages=2|jstor=26691671}}</ref>

===Vroeë Bronstydperk (3500-2000&nbsp;v.C.)===
Teen die vroeë Bronstydperk is ander nedersettings gevestig, soos Ebla (waar 'n Oos-Semitiese taal, [[Eblaïties]], gepraat is). Dit is teen omstreeks 2300&nbsp;v.C. ingelyf by die [[Mesopotamië|Mesopotamies]] gebaseerde [[Akkadiese Ryk]] van [[Sargon van Akkad|Sargon die Grote]] en [[Naram-Sin van Akkad]] (Bybelse Akkad). [[Sumer]]iese verwysings na die ''Mar.tu'' ("tentbewoners", later ''Amurru'', dus die Amoriete) se land wes van die [[Eufraat]]rivier dateer van selfs voor Sargon, minstens uit die bewind van die Sumeriese koning Ensjakoesjanna van [[Uruk]].

Amoriete by Hazor, Kadesj (Qadesh-aan-die-Orontes) en elders in "Amurru" ([[Sirië]]) het in die noorde en noordooste aan Kanaän gegrens. ([[Oegarit]] kan dalk ingesluit word by dié Amoritiese entiteite.)<ref name="Woodard">{{cite book |editor-last=Woodard |editor-first=Roger D. |title=The Ancient Languages of Syria-Palestine and Arabia |chapter=Ugaritic |first=Dennis |last=Pardee |chapter-url=https://books.google.com/books?id=vTrT-bZyuPcC&pg=PA5 |access-date=5 May 2013 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-1-139-46934-0 |page=5|date=2008-04-10 }}</ref> Ná die val van die Akkadiese Ryk in 2154&nbsp;v.C. het volke uit die [[Zagros]]berge (in die moderne [[Iran]]) oos van die [[Tigris]] die streek binnegekom wat Chirbet Kerak-erdeware gebruik het.<ref>{{cite journal |last1=Richard |first1=Suzanne |year=1987 |title=Archaeological Sources for the History of Palestine: The Early Bronze Age: The Rise and Collapse of Urbanism |journal=The Biblical Archaeologist |volume=50 |issue=1 |jstor=3210081 |pages=22–43 |doi=10.2307/3210081 |s2cid=135293163 }}</ref> [[DNS]]-ontledings het ook bewys bevolkings van Zagros van die Kopersteentydperk en die [[Kaukasus]] van die Bronstydperk het van 2500-1000&nbsp;v.C. na die Suid-Levant migreer.<ref>{{cite news<!--|authors=Lily Agranat-Tamir; Shamam Waldman; Mario A.S. Martin; David Gokhman; Nadav Mishol; Tzilla Eshel; Olivia Cheronet; Nadin Rohland; Swapan Mallick; Nicole Adamski; Ann Marie Lawson; Matthew Mah; Megan Michel; Jonas Oppenheimer; Kristin Stewardson; Francesca Candilio; Denise Keating; Beatriz Gamarra; Shay Tzur; Mario Novak; Rachel Kalisher; Shlomit Bechar; Vered Eshed; Douglas J. Kennett; Marina Faerman; Naama Yahalom-Mack; Janet M. Monge; Yehuda Govrin; Yigal Erel; Benjamin Yakir; Ron Pinhasi; Shai Carmi; Israel Finkelstein; Liran Carmel and David Reich-->|author=Lily Agranat-Tamir|display-authors=etal|title=The Genomic History of the Bronze Age Southern Levant|publisher=Cell|year=2020|volume=181|issue=5|pages=1146–1157|doi=10.1016/j.cell.2020.04.024}}</ref>

Die eerste stede in die Suid-Levant is in dié tydperk gestig. Die grootste stede was 'En Esur en Meggido. Dié "proto-Kanaäniete" het gereelde kontak gehad met ander volke suid van hulle soos Egipte, asook noord van hulle (Horiete, Hattiërs, Hetiete, Luwiane) en [[Mesopotamië]] ([[Sumer]], [[Akkadiese Ryk|Akkad]], [[Assirië]]), 'n neiging wat deur die Ystertydperk voortgeduur het. Aan die einde van die tydperk het die mense die stede verlaat en teruggekeer na 'n leefstyl van boerdrygemeenskappe en halfnomadiese veeboere, hoewel gespesialiseerde handwerkvervaardiging voortgeduur en [[handel]]sroetes oop gebly het.<ref name="Golden 2009 5">{{harvnb|Golden|2009|p=5}}</ref>


== Verwysings ==
== Verwysings ==
{{Verwysings}}
{{Verwysings|2}}

* [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [[:en:Canaan|Engelse Wikipedia]]
==Skakels==
{{vertaaluit| taalafk = en | il = Canaan}}


{{DEFAULTSORT:Kanaan}}
[[Kategorie:Geskiedenis van Libanon]]
[[Kategorie:Geskiedenis van Libanon]]
[[Kategorie:Geskiedenis van Israel]]
[[Kategorie:Geskiedenis van Israel]]

Wysiging soos op 11:14, 7 Maart 2023

Kanaän

Fenisies: 𐤊𐤍𐤏𐤍
Hebreeus: כְּנַעַן
Koine: Χανααν
Arabies: كَنْعَانُ
Historiese streek
'n Kaart van Kanaän in die Bronstydperk, saamgestel uit die Amarna-briewe en argeologiese opgrawings.
'n Kaart van Kanaän in die Bronstydperk, saamgestel uit die Amarna-briewe en argeologiese opgrawings.
Koördinate: 32°N 35°O / 32°N 35°O / 32; 35Koördinate: 32°N 35°O / 32°N 35°O / 32; 35
State en bewoners

Kanaän (Fenisies: 𐤊𐤍𐤏𐤍, Hebreeus: כְּנַעַן, Koine: Χανααν, Arabies: كَنْعَانُ) was 'n Semitiessprekende bevolking en streek in die Suid-Levant in die antieke Nabye Ooste gedurende die laat 2de millennium v.C. Kanaän was geopolities belangrik in die laat Bronstydperkse Amarnatydperk (14de eeu v.C.) as die gebied waar Egiptiese, Hetitiese, Mitanni- en Assirieses invloedsfere byeengekom of oorvleuel het. Baie van die hedendaagse kennis van Kanaän kom uit argeologiese uitgrawings in die streek.

Die naam "Kanaän" kom deur die hele Bybel voor as 'n geografiese streek wat met die "Beloofde Land" verbind word. Die naam "Kanaäniete" is 'n etniese sambreelterm wat verskeie inheemse bevolkings (beide gevestigde en nomadiese groepe) deur die gebiede van die Suid-Levant, of Kanaän, insluit.[1] Dit is verreweg die etniesegroepnaam wat die meeste in die Bybel gebruik word.[2] Die Bybelse kenner Mark Smith sê, terwyl hy argeologiese ontdekkings aanhaal, "die Israelitiese kultuur het grootliks met die Kanaänitiese kultuur oorvleuel en daaruit geleen... Kortliks was die Israelitiese kultuur grootliks Kanaänities van aard."[3]:13–14[4][5]

Die naam "Kanaäniete" is baie eeue later gebruik as 'n oorkoepelende term vir mense wat later as die antieke Grieke, van omstreeks 500 v.C. as die Fenisiërs[6] en ná die emigrasie van sommige Kanaänitiessprekers na Kartago (wat in die 9de eeu v.C. gestig is) ook deur die Puniërs van Noord-Afrika vir hulleself gebruik is (as "Chanani").

Etimologie

Die naam "Kanaän" kom van die Hebreeuse כנען‎, via die Koinenaam Χανααν (Chanaan) en die Latynse Canaan. Dit kom voor as Kinâḫna (Akkadies: 𒆳𒆠𒈾𒄴𒈾, KURki-na-aḫ-na) in die Amarna-briewe (14de eeu v.C.) en verskeie ander antieke Egiptiese dokumente.[7] In Grieks kom dit eerste voor in die werk van Hecataeus as "Khna" (Grieks: Χνᾶ).[8] Dit kom ook in Fenisies voor op muntstukke uit die 2de eeu v.C.[9]

Die etimologie is onseker. Volgens 'n vroeë verduideliking kom dit van die Semitiese stam knʿ, "om laag, nederig, onderhorig te wees".[10] Sommige geleerdes stel voor dit beteken "laagland", in teenstelling met Aram, wat dan "hoogland" sal beteken,[11] terwyl ander meen dit beteken "die onderhoriges", soos die naam van Egipte se provinsie in die Levant.[12]

'n Alternatiewe voorstel, deur Ephraim Avigdor Speiser in 1936, kom die term van die Horitiese Kinaḫḫu, wat vermoedelik na die kleur pers verwys; dit beteken "Kanaän" en "Phoenicia" is sinonieme vir die "Land van Pers". Op tablette wat in die vroeë 20ste eeu in die Horitiese stad Nuzi ontdek is, blyk dat die term "Kinaḫnu" gebruik is as 'n sinoniem vir rooi (Tiriese pers) wat van so vroeg as 1600 v.C. deur die Kassitiese heersers van Babilon uit slakke vervaardig is, en aan die Mediterreense kus deur die Fenisiërs. Pers materiaal het 'n bekende uitvoerproduk van Kanaän geword en word in Eksodus genoem. Die pers materiaal van Tirus in Fenisië was wyd bekend en is deur die Romeine verbind met die adel en koningskap. Volgens Robert Drews is Speiser se voorstel egter algemeen verwerp.[13][14]

Argeologie en geskiedenis

Oorsig

Daar is verskeie tydperkmodelle vir Kanaän. Een van hulle is soos volg:

  • Voor 4500 v.C. (voorgeskiedenis tot Steentydperk): gemeenskappe van jagter-versamelaars wat geleidelik pek gemaak het vir gemeenskappe wat geboer het
  • 4500-3500 v.C. (Kopersteentydperk): vroeë metaalbewerkers en boere
  • 3500-2000 v.C. (vroeë Bronstydperk): voor geskrewe rekords in die streek
  • 2000-1550 v.C. (middel-Bronstydperk): stadstate
  • 1550-1200 v.C. (laat Bronstydperk): Egiptiese heerskappy
  • 1200 tot verskeie datums volgens streek: Ystertydperk

Ná die Ystertydperk is die tydperke genoem na die verskillende ryke wat in die streek geheers het: Assiries, Babilonies, Persies, Hellenisties (met verwysings na die Grieke) en Romeins.[15]

Kopersteentydperk (4500–3500)

Die Ghassuliese ster.
'n Voorbeeld van Ghassuliese dolmen, Jordanië.

Die eerste golf migrasie, wat die Ghassuliese kuluur genoem word, het omstreeks 4500 v.C. in Kanaän begin.[16] Dit is die begin van die Kopersteentydperk in Kanaän. Van hulle onbekende tuisland het hulle 'n reeds gevestigde tradisie van metaalbewerking gebring. Hulle was bekwame kopersmede; hulle werk was die gevorderdste metaaltegnologie in die antieke wêreld. Dit stem ooreen met artefakte van die latere Maikop-kultuur, en dit laat sommige geleerdes dink hulle verteenwoordig twee takke van 'n oorspronklike metaalwerktradisie.

Genetiese ontledings het gewys die Ghassuliërs het tot die Y-haplogroep T1a1a behoort.[17]

Aan die einde van die Kopersteentydperk het die stedelike nedersetting 'En Esur aan die Suid-Mediterreense kus ontstaan.[18]

Vroeë Bronstydperk (3500-2000 v.C.)

Teen die vroeë Bronstydperk is ander nedersettings gevestig, soos Ebla (waar 'n Oos-Semitiese taal, Eblaïties, gepraat is). Dit is teen omstreeks 2300 v.C. ingelyf by die Mesopotamies gebaseerde Akkadiese Ryk van Sargon die Grote en Naram-Sin van Akkad (Bybelse Akkad). Sumeriese verwysings na die Mar.tu ("tentbewoners", later Amurru, dus die Amoriete) se land wes van die Eufraatrivier dateer van selfs voor Sargon, minstens uit die bewind van die Sumeriese koning Ensjakoesjanna van Uruk.

Amoriete by Hazor, Kadesj (Qadesh-aan-die-Orontes) en elders in "Amurru" (Sirië) het in die noorde en noordooste aan Kanaän gegrens. (Oegarit kan dalk ingesluit word by dié Amoritiese entiteite.)[19] Ná die val van die Akkadiese Ryk in 2154 v.C. het volke uit die Zagrosberge (in die moderne Iran) oos van die Tigris die streek binnegekom wat Chirbet Kerak-erdeware gebruik het.[20] DNS-ontledings het ook bewys bevolkings van Zagros van die Kopersteentydperk en die Kaukasus van die Bronstydperk het van 2500-1000 v.C. na die Suid-Levant migreer.[21]

Die eerste stede in die Suid-Levant is in dié tydperk gestig. Die grootste stede was 'En Esur en Meggido. Dié "proto-Kanaäniete" het gereelde kontak gehad met ander volke suid van hulle soos Egipte, asook noord van hulle (Horiete, Hattiërs, Hetiete, Luwiane) en Mesopotamië (Sumer, Akkad, Assirië), 'n neiging wat deur die Ystertydperk voortgeduur het. Aan die einde van die tydperk het die mense die stede verlaat en teruggekeer na 'n leefstyl van boerdrygemeenskappe en halfnomadiese veeboere, hoewel gespesialiseerde handwerkvervaardiging voortgeduur en handelsroetes oop gebly het.[22]

Verwysings

  1. ↑ Brody, Aaron J.; King, Roy J. (1 Desember 2013). "Genetics and the Archaeology of Ancient Israel". Wayne State University. Besoek op 9 Oktober 2018.
  2. ↑ Dever, William G. (2006). Who Were the Early Israelites and Where Did They Come From?. Wm. B. Eerdmans Publishing. p. 219. ISBN 9780802844163.
  3. ↑ Tubb, Johnathan N. (1998). Canaanites. ISBN 9780806131085. Besoek op 9 Oktober 2018. {{cite book}}: |work= ignored (hulp)
  4. ↑ Smith, Mark S. (2002). The Early History of God: Yahweh and Other Deities of Ancient Israel. Wm. B. Eerdmans Publishing. pp. 6–7. ISBN 9780802839725. Besoek op 9 Oktober 2018.
  5. ↑ Rendsberg, Gary (2008). "Israel without the Bible". In Greenspahn, Frederick E. (red.). The Hebrew Bible: New Insights and Scholarship. NYU Press. pp. 3–5. ISBN 9780814731871. Besoek op 9 Oktober 2018.
  6. ↑ Drews 1998, pp. 48–49
  7. ↑ Shmuel Ahituv (1984). Canaanite Toponyms in Ancient Edyptian Documents. The Magnes Press, Hebrew University of Jerusalem. pp. 83–84.
  8. ↑ Asheri, David; Lloyd, Alan; Corcella, Aldo (2007). A Commentary on Herodotus, Books 1–4. Oxford University Press. p. 75. ISBN 978-0198149569.
  9. ↑ Katell Berthelot (2014). "Where May Canaanites Be Found? Canaanites, Phoenicians and Others in Jewish Texts from the Hellenistic and Roman Period". In K. Berthelot, J. David and M. Hirshman (red.). The Gift of the Land and the Fate of the Canaanites. Oxford University Press.
  10. ↑ Wilhelm Gesenius, Hebrew Lexicon, 1833
  11. ↑ Tristram, Henry Baker (1884). Bible Places: Or, The Topography of the Holy Land. p. 336. Besoek op 9 Oktober 2018.
  12. ↑ Drews 1998, pp. 47–49.
  13. ↑ Drews 1998, p. 48.
  14. ↑ Lemche 1991, pp. 24–32
  15. ↑ Noll 2001, p. 26
  16. ↑ Steiglitz, Robert (1992). "Migrations in the Ancient Near East". Anthropological Science. 3 (101): 263. Besoek op 12 Junie 2020.
  17. ↑ Harney, Éadaoin; May, Hila; Shalem, Dina; Rohland, Nadin; Mallick, Swapan; Lazaridis, Iosif; Sarig, Rachel; Stewardson, Kristin; Nordenfelt, Susanne; Patterson, Nick; Hershkovitz, Israel; Reich, David (2018). "Ancient DNA from Chalcolithic Israel reveals the role of population mixture in cultural transformation". Nature Communications. 9 (1): 3336. Bibcode:2018NatCo...9.3336H. doi:10.1038/s41467-018-05649-9. PMC 6102297. PMID 30127404.
  18. ↑ Itai Elad and Yitzhak Paz (2018). "'En Esur (Asawir): Preliminary Report". Hadashot Arkheologiyot: Excavations and Surveys in Israel. 130: 2. JSTOR 26691671.
  19. ↑ Pardee, Dennis (10 April 2008). "Ugaritic". In Woodard, Roger D. (red.). The Ancient Languages of Syria-Palestine and Arabia. Cambridge University Press. p. 5. ISBN 978-1-139-46934-0. Besoek op 5 Mei 2013.
  20. ↑ Richard, Suzanne (1987). "Archaeological Sources for the History of Palestine: The Early Bronze Age: The Rise and Collapse of Urbanism". The Biblical Archaeologist. 50 (1): 22–43. doi:10.2307/3210081. JSTOR 3210081. S2CID 135293163.
  21. ↑ Lily Agranat-Tamir; et al. (2020). "The Genomic History of the Bronze Age Southern Levant". Vol. 181, no. 5. Cell. pp. 1146–1157. doi:10.1016/j.cell.2020.04.024.
  22. ↑ Golden 2009, p. 5

Skakels

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Kanaän&oldid=2563691"