Meningsverskil oor aardverwarming

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Kritiek op Klimaatontkenning deur Banksy.

Die meningsverskil oor aardverwarming, ook genoem die klimaatdebat of die klimaatkontroversie, is die verskillende dispute oor die aard, oorsake en gevolge van aardverwarming (onlangse klimaatsverandering). Hierdie polemiek kom hoofsaaklik in die openbare debat en op sosiale media voor, terwyl daar al jare lank 'n breë konsensus in die wetenskap oor hierdie aard, oorsaak en gevolg bestaan. Die polemiek is aangevuur deur onder meer disinformasie uit die olie- en energiesektore.

Klimaatskeptisisme[wysig | wysig bron]

Kenmerke van wetenskapontkenning.

Klimaatskepsis of klimaatontkenning is twyfel, verwerping of ontkenning van mensgemaakte klimaatsverandering. Die verskynsel het vanaf 1988 in die Verenigde State ontstaan in reaksie op 'n groeiende politieke konsensus oor klimaatbeleid.[1] Dit het sedertdien ook in ander lande kop uitgesteek. Verdagmakery van die wetenskaplike konsensus oor klimaatsverandering kan verskeie vorme aanneem: ontken of twyfel oor verhitting self; van sy omvang, in vergelyking met vorige skommelinge in klimaat; van die menslike invloed op aardverwarming; of van die gevolge van aardverwarming en die behoefte om iets daaromtrent te doen.

Mense wat die wetenskaplike breë kennis van klimaatsverandering bevraagteken, noem hulself soms klimaatskeptici of klimaattwyfelaars, en stel hul benadering as 'n vorm van wetenskaplike skeptisisme voor. Hulle teenstanders sien dit egter eerder as pseudoskeptisisme, en wys daarop dat dieselfde, voorheen ontkende argumente dikwels ingebring word en dat gedetailleerde kritiek op klimaatskennis vergroot word. Dit is hoekom hulle soms verkies om 'n term soos klimaatsveranderingontkener te gebruik, dikwels verkort tot klimaatontkenner (climate change denier of climate denier), 'n meer pejoratiewe term wat verwys na ander vorme van negationisme.

Ontkenning van klimaatsverandering kan ook implisiet wees wanneer individue of groepe die wetenskaplike bewyse aanvaar, maar nie daarin slaag om dit in daadwerklike optrede te vertaal nie.[2]

Morele ontkoppeling[wysig | wysig bron]

Klimaatontkenning het toon meganismes van morele ontkoppeling. Die gevolge word dus deur 'n oordrewe optimisme afgeskaal, geïgnoreer of verdraai. Kognitiewe dissonansie maak dit makliker om skadelike effekte te ignoreer. Morele regverdiging kan ook gevind word deur slegte gedrag te regverdig deur vroeër goeie gedrag aan te haal. Vergoeding deur 'n enkele goeie daad sou voldoende wees. As gevolg van die omstander-effek en verspreiding en verskuiwing van verantwoordelikheid, word geen persoonlike verantwoordelikheid gevoel om aksie te neem nie. Versagtende vergelykings kan lei tot die dilemma van kollektiewe optrede en kuddegedrag waar die fokus op ander is. Die beperking van vryhede, beide waargeneem en werklik, kan lei tot sielkundige weerstand, waar die druk om 'n sekere houding aan te neem die teenoorgestelde uitwerking het.[3]

Klimaatskeptisme en geslag[wysig | wysig bron]

Die verband tussen klimaatskepsis en geslag, veral manlikheid, word al 'n geruime tyd gerapporteer[4][5] en is ook sedert 2017 wetenskaplik nagevors.[6][7][8] Die histories taamlik patriargale en destruktiewe houding van die ryk Noorde teenoor die natuur, wat beskou word as verantwoordelik vir 'n groot deel van die klimaatprobleem, laat wetenskaplikes deur die klimaatbeweging aangepas word na 'n meer ekologiese en (omgewings-) sorgsame houding. Hierdie dinamiek word ook aangevuur deur ekofeminisme.

Klimaatskeptisme en politieke konserwatisme[wysig | wysig bron]

Mense is geneig om inligting te ignoreer wat nie by hul politieke oortuigings pas nie, selfs wanneer hierdie inligting deur wetenskaplikes as feite beskou word op grond van die beskikbare bewyse. Dit kan 'n psigologiese verwerping van wetenskap wees, wanneer wetenskap implisiet verwerp word, of 'n ideologiese verwerping van wetenskap, wanneer politieke ideologie wetenskap eksplisiet verwerp.[9] Byvoorbeeld, in die VSA beskou 94% van die liberale vleuel van die Demokrate klimaatsverandering as 'n bedreiging, maar slegs 19% van die konserwatiewe vleuel van die Republikeine.[10]

Wetenskaplike konsensus[wysig | wysig bron]

Slegs 'n klein fraksie van wetenskaplike artikels tussen 1991 en 2012 verwerp aardverwarming.

Twyfel oor klimaatsverandering word aansienlik meer in die populêre media geopper deur sommige hoëprofiel-kritici as in die wetenskaplike literatuur.[11][12]

Verskeie studies toon dat 90-100% van klimaatwetenskaplikes die konsensus deel dat klimaatsverandering deur menslike invloed veroorsaak word,[13] diegene wat nie hierdie konsensus volg nie, publiseer gemiddeld minder wetenskaplike studies oor die onderwerp en word as minder prominent beskou.[14][15] Die studie deur Cook et al het getoon dat die konsensus geleidelik toegeneem het in die tydperk 1991-2011. [16] Die konsensus was nader aan 99% in 2019.[17]

Slegs 'n beperkte deel van die kritiek is in eweknie-geëvalueerde joernale gepubliseer, wat die wetenskaplike waarde daarvan onduidelik maak. Erger nog, bewese invloed deur groot belanghebbendes[18] laat die vraag ontstaan of die kontroversie kunsmatig geskep word.

Wetenskaplike argumente[wysig | wysig bron]

Die betwiste kwessies sluit in die oorsake van die verhoogde globale gemiddelde lugtemperatuur, veral sedert die middel van die 20ste eeu, of hierdie verwarmingstendens ongekend is, of binne normale klimaatveranderlikheid, of die mensdom aansienlik bygedra het, en of die styging geheel en al of gedeeltelik 'n artefak is is van slegte metings. Ander dispute hou verband met klimaatsensitiwiteitskattings, voorspellings van bykomende verwarming en wat die impak van aardverwarming sal wees.

Waarnemings[wysig | wysig bron]

Kritiek op waarnemings fokus onder meer op die effek van die hitte-eiland-effek, die effek van swak moniteringstasies en op beweerde gepeuter met die globale datastelle.

Stedelike gebiede is geneig om warmer te wees en skeptici voer aan dat die bestendige groei van stede rondom moniteringstasies die toename in gemete temperatuur verklaar. Dit is egter in verskeie studies weerlê, wat getoon het dat stede wel warmer is, maar ook dat temperature in beide stedelike en landelike gebiede ewe veel gestyg het. Boonop word verwarming ook in moniteringstasies op afgeleë eilande of uitgebreide natuurreservate waargeneem.

In 2005 het kontroversie ontstaan oor die statistiese metodes wat gebruik word om die "hokkiestok"-kromme te bereken, wat onder meer in die derde verslag van die IPCC aangebied is.[19] Hierdie kritiek is in die wetenskaplike literatuur weerlê.[20] Verskeie ander studies het sedertdien die algemene vorm van hierdie kromme bevestig deur verskeie ander statistiese metodes te gebruik.[21]. Klimaatskeptici gaan egter voort om na die 2005-kontroversie te verwys, en verontagsaam al die verdere navorsing wat die hokkiestokkurwe bevestig en weerlê het.

Temperatuurreekse word soms aangepas om dit reg te stel vir 'n eksterne effek op die gemete temperatuur. Dit, byvoorbeeld, om te kompenseer vir die uitwerking van 'n veranderde meetmetode of die verskuiwing van 'n meetstasie. As jy byvoorbeeld jou termometer hoër hang, sal jy ander resultate kry as voorheen. So 'n regstelling word dan gereeld aangehaal as bewys van beweerde knoeiery, maar is in werklikheid bedoel om 'n meer betroubare langtermyn-tendens vas te stel.

In 2010 is Berkerley Earth gestig deur 'n aantal wetenskaplikes wat skepties was oor temperatuurmetings van NASA en ander nasionale institute. Hulle het algemene kritiek op die temperatuurreekse ondersoek, soos die effek van die hitte-eiland-effek en lae kwaliteit van verskillende temperatuurstasies. Tot hul verbasing was die resultate van hul ontleding vergelykbaar met die standaard temperatuurreekse.[22][23]

Vertraagde opwarming 1998-2012[wysig | wysig bron]

Die vyfde IPCC-verslag het gesê dat die gemiddelde temperatuur tussen 1998 en 2012 met sowat 0,055 °C per dekade toegeneem het, vergeleke met 'n toename van 0,12 °C per dekade in die voorafgaande tydperk. Daar is aangevoer dat dit ooreenstem met die natuurlike wisselvalligheid van die klimaat. Boonop was 1998 'n uiters warm El Niño-jaar en dus nie 'n goeie verwysingsjaar nie.[24] Hierdie vertraging in verwarming is 'n hiatus genoem en het daartoe gelei dat sommige beweer dat aardverwarming gestop het.

Verskeie studies van 2015 het bevind dat hierdie hiatus 'n artefak was van die klein hoeveelheid metings in die Arktiese gebied en 'n gevolg van die skuif na 'n meer akkurate metode van skeepsmetings,[25] Die verklaring vir hierdie vertraagde opwarming kan nie in 'n swakker kweekhuiseffek gevind word nie: konsekwent meer straling kom in as wat van die Aarde af uitgestraal word. 'n Aantal moontlike oorsake is voorgestel: ekstra hitte is deur die Stille Oseaan geabsorbeer of meer weerkaatsing van sonlig as gevolg van lugbesoedeling (aërosols) in die Volksrepubliek van China.[26]

Oorsaak van die verwarming[wysig | wysig bron]

Klimaatskeptici beweer meer dikwels dat daar gapings in die verwarmingstendens is of dat verwarming vir 'n rukkie opgehou het. Dit is egter die gevolg van normale sikliese temperatuurskommelings bo en behalwe die werklike neiging, soos gesien in hierdie figuur.[27].

Yskernboor monsters wys dat die begin van die temperatuurstyging in die geologiese verlede dikwels 'n toename in CO2-konsentrasie met sowat 200 tot 1 200 jaar verwag het.[28] Hierdie aanvanklike natuurlike temperatuurverhogings kan verklaar word deur die Milanković-siklusse. As gevolg van hierdie natuurlike verwarming is CO2 vrygestel uit die oseane, wat minder CO2 by warmer temperature kan bevat, en het as 'n positiewe terugvoer gedien sodat 'n verhoogde hoeveelheid CO2 ook in die verlede tot aardverwarming bygedra het.[29] Die algemene begrip is nou dat die huidige toename in CO2 hoofsaaklik veroorsaak word deur die verbranding van fossielbrandstowwe[30] (sien Kweekhuiseffek vir verdere verduideliking). Hierdie toename is hierdie keer die oorsaak van die verwarming, terwyl dit in die geologiese verlede 'n gevolg was.[31].

Die veranderende intensiteit van kosmiese strale of veranderinge in sonaktiwiteit word deur kritici (soos Henrik Svensmark) as die eintlike primêre oorsaak van verwarming beskou. Die impak van hierdie en ander natuurlike faktore blyk egter baie meer beperk te wees as dié van die verskillende antropogeniese faktore.

Klimaatmodelle[wysig | wysig bron]

Klimaatmodelle nog nie in staat om klimaatsveranderinge op 'n subkontinentale skaal te beskryf nie. Vir 'n lang tyd het die gesimuleerde verwarming van die troposfeer in die trope nie ooreenstem met die waarnemings nie.[32] Daar moet kennis geneem word dat metings hier baie moeilik is as gevolg van die hoogte vanaf die Aarde se oppervlak en die groot variasie in temperatuur op daardie hoogte. 'n Nuwe ontleding van die metingsdata van 2015 was in lyn met die klimaatmodelle en verwagtinge.[33]

Die klimaatmodelle is gebaseer op 'n aantal verskillende demografiese en ekonomiese groei-scenario's wat deur die Verenigde Nasies (VN) vir hul langtermynvoorspellings gebruik word.

'n Ontleding van die verwagte aardverwarming deur modelle wat in 1970 tot 2007 gepubliseer is, het 'n redelike goeie ooreenstemming met die gemete globale temperatuurverhoging getoon wanneer die effektiewe kweekhuisgasvrystellings in hierdie ou modelle in ag geneem is.[34]

Dit lyk asof 'n aantal klimaatmodelle aardverwarming oorskat. In die IPCC-verslag van 2021 word dus modelle gebruik wat reggestel word deur die temperature wat in reële terme van vorige dekades gemeet is, in ag te neem.

Skeptici voer aan dat daar geen bewyse van antropogeniese aardverwarming is nie, omdat die modelle onbetroubaar is en die verwagte temperatuurverhoging oorskat. Hulle ignoreer die feit dat hierdie oorskatting net vir sommige van die modelle waar is, dat die historiese modelle reeds 'n redelike goeie skatting gegee het en dat hulle intussen verbeter is, en dat die bewyse vir klimaatsverwarming op veel meer as net gegrond is hierdie modelle. Om hul bewering te ondersteun dat klimaatmodelle temperatuurstyging oorskat, verwys die skeptici dikwels na 'n grafiek wat deur die skeptikus John Christy vervaardig is. Christy het nog nooit hierdie grafiek in 'n wetenskaplike publikasie aangebied nie en dit lyk of hy baie statistiese onreëlmatighede toegepas het om 'n wetenskaplik onverantwoordelike, misleidende grafiek te verkry.[35][36]

Klimaatsensitiwiteit[wysig | wysig bron]

Een van die faktore wat gebruik word om die omvang van die toekomstige temperatuurverhoging te skat, is klimaatsensitiwiteit. Dit is die toename in die gemiddelde temperatuur by die Aarde se oppervlak na 'n verdubbeling van die konsentrasie CO2-ekwivalent in die atmosfeer, met inagneming van terugvoer in die klimaatstelsel.[37] In sy vierde verslag het die IPCC klimaatsensitiwiteit tussen 2,0 en 4,5 °C beraam. In die IPCC se vyfde verslag is daardie skatting na 1,5 tot 4,5 °C hersien.[38] In die sesde verslag van die IPCC kan dit tot 2,5 tot 4,0 °C verskerp word.

In 2014 het die Global Warming Policy Foundation ('n beïnvloedingsgroep wat skepties is oor klimaatbeleid)[39] 'n verslag gepubliseer met laer ramings van klimaatsensitiwiteit. Die skrywers het gesê dat studies wat deur die IPCC gebruik word om by die skatting uit te kom, onvanpaste data bevat en 'n verkeerde statistiese basis het. Deur strenger kriteria vir die seleksie van studies toe te pas, het hulle geglo dat hulle tot die gevolgtrekking kon kom dat daar slegs een studie bestaan met 'n betroubare waarde vir klimaatsensitiwiteit. Hierdie waarde sou dus slegs 1.6 °C[40] wees. Die klimaatwetenskaplike Steven Sherwood het aangevoer dat die skrywers van hierdie GWPF-verslag betrokke was by selektiewe inkopies deur kriteria te neem wat na hierdie een studie deur Piers Forster en Jonathan Gregory lei. Piers Forster het aangedui dat hulle self nie dink dat hul resultate meer robuust is nie, aangesien hulle rowwe aannames in hul navorsing gemaak het en data van lae gehalte gebruik het.[41]

Aanpassing teenoor Versagting[wysig | wysig bron]

Hierdie kritiek gaan oor die implikasies van aardverwarming. Geoloog Salomon Kroonenberg plaas die IPCC-gevolgtrekkings in perspektief, want volgens hom sal die interglasiale oor 10 000 jaar eindig en die aarde sal in elk geval weer afkoel. Hy voer aan dat dit beter is om in hoër dyke te belê as om kweekhuisgasvrystellings te verminder. Die klimaatskeptikus Bjørn Lomborg wys op die hoë koste om kweekhuisgasvrystellings te verminder en bepleit ook aanpassing by klimaatsverandering. Volgens die Stern Review en die IPCC is versagting kostedoeltreffend.[42][43]

Sommige navorsers verwag reeds 'n wêreldwye voedselkrisis voor die helfte van hierdie eeu, deels as gevolg van die negatiewe gevolge van klimaatsverandering.[44][45]

Politiek en beïnvloeding[wysig | wysig bron]

Kritiek op die IPCC[wysig | wysig bron]

Volgens klimaatskeptici sou die IPCC nie onafhanklik wees nie en sou kritiek van sommige wetenskaplikes[46] nie by die finale verslae ingesluit word nie. Die Ekonomiese Sake-komitee van die Britse Hoërhuis het in 2005 twyfel uitgespreek het oor of die IPCC-emissiescenario's en die opsommings vry van politieke invloed was. Hierdie twyfel is later deur die Britse regering verwerp.[47][48] Daarteenoor het sommige kritici kommer uitgespreek dat die IPCC se verslae geneig is om die impak en risiko's van klimaatsverandering te onderskat.[49] Oor die algemeen blyk dit egter dat die meeste klimaatwetenskaplikes wat nie by die IPCC betrokke is nie, dieselfde sienings oor die oorsaak en gevolge van aardverwarming deel as hul kollegas wat by die IPCC betrokke is.[50]

Omstredenheid oor gesteelde e-posse van klimaatwetenskaplikes[wysig | wysig bron]

Aan die einde van November 2009, op die vooraand van die Kopenhagen-klimaatkonferensie, is meer as duisend vertroulike e-posse van wetenskaplikes by die Universiteit van Oos-Anglië se klimaatdepartement bekom en gepubliseer. Hierdie voorval is deur sommige as climategate gedoop. Die wetenskaplike mededeling het skynbaar voorgestel dat daar bedrog was in die interpretasie van metadata en dat die wetenskaplikes dus die erns van die moontlike klimaatprobleem oordryf het. Die VN het navorsing laat doen oor die gedrag van hierdie wetenskaplikes en hul instituut.

Verskeie ander internasionale ondersoeke na die saak het 'n mate van kritiek ontlok oor die wetenskaplikes se hantering van versoeke om inligting. In alle gevalle was die hoofgevolgtrekking van hierdie studies dat fragmente van die e-posse uit konteks gehaal is en dat die navorsers geen inligting weerhou, vervals, verdraai of gemanipuleer het nie. Die hele aangeleentheid het dus nie afbreuk gedoen aan die gevolgtrekking dat mense bydra tot aardverwarming nie.[51][52][53][54][55][56][57][58]

Teistering van klimaatwetenskaplikes[wysig | wysig bron]

Pogings om klimaatwetenskaplikes in 'n ongunstige lig uit te beeld, het veral toegeneem ná Climategate, 'n 2009-kontroversie dat beweerde klimaatwetenskaplikes data gemanipuleer het.[59][60] Alhoewel geen bewyse gevind is nie, [61] het klimaatontkenners sedertdien Amerikaanse openbaarmakingswette gebruik om klimaatwetenskaplikes te dwing om hul e-poskorrespondensie openbaar te maak, in die hoop om inkriminerende materiaal te vind. Klimaatwetenskaplikes glo dat, hoewel hierdie aansprake ongegrond is, dit wel waardevolle tyd en hulpbronne in beslag neem. Federale wetenskaplike amptenare is beter hierteen toegerus.[62] Maar die universiteit se klimaatwetenskaplike Michael Mann, in die besonder, het herhaalde regsgedinge in die gesig gestaar, nie net om sy e-poskorrespondensie aan te vra nie, maar ook om hom te beskuldig van bedrog in die aansoek om subsidies.[63] Sommige klimaatwetenskaplikes vrees 'n 1950's McCarthyisme-smeerveldtog, versterk deur die anti-(klimaat)wetenskaplike houding van die Trump-administrasie[64][65] In die Verenigde State is 'n fonds selfs gestig om wetenskaplikes in regsgedinge te ondersteun.[66][67]

Finansiering van Klimaat Skeptici[wysig | wysig bron]

Verskeie maatskappye aktief in die fossielbrandstofsektor het 'n aktiewe poging aangewend om klimaat- en energiebeleid teen te staan of te verswak. Vir hierdie doel is PR-veldtogte gevoer,[68] en wetenskaplikes is betaal om resultate te publiseer wat in hul guns werk. Koch Industries het byvoorbeeld groot bedrae geld aan Willie Soon betaal om navorsing te publiseer wat sou wys dat die son die hoofoorsaak van klimaatsverandering is. ExxonMobil en die American Petroleum Institute het hom ook geborg. Omstredenheid het ontstaan omdat Soon hierdie borgskap geheim gehou het in sy publikasies.[69] In 2018 en 2019 het die Amerikaanse oliesektor 'n multi-miljoen dollar-veldtog deur Energy in Depth[70] befonds wat klimaatwetenskap bevraagteken wat ongunstig is vir die fossielsektor.[71]

Mother Jones-tydskrif het in Mei 2005 aangekondig dat ExxonMobil meer as $8 miljoen oorgeplaas het na meer as 40 dinkskrums mediamaatskappye en verbruikers-, burgerregte- en godsdiensgroepe wat skeptisisme oor klimaatsverandering verkondig. Die tydskrif het 'n uitgebreide lys gepubliseer. [72]

Die presiese bronne van befondsing bly dikwels onduidelik weens Amerikaanse wetgewing. As 'n maatskappy kan jy jou geld oorplaas na 'n fonds wat as 'n liefdadigheidsorganisasie geregistreer is en anoniem bly. Baie konserwatiewe dinkskrums is so geregistreer. Tussen 2000 en 2010 is $120 miljoen deur sulke liefdadigheidsorganisasies geskenk aan groepe wat twyfel werp oor mensveroorsakende klimaatsverandering.[73] Ander dinkskrums en prominente konserwatiewes wat teen ingrypende klimaatbeleid is, sluit in, in die VSA, The Heartland Institute, Committee for a Constructive Tomorrow (CFACT), Competitive Enterprise Institute (CEI) en Breitbart News; in Europa pro-Brexit borg Arron Banks, Europese Instituut vir Klimaat en Energie (EIKE), en die Verenigde Koninkryk se Global Warming Policy Foundation.[74]

Skeptici van mens-gemaakte klimaatsverandering beweer gereeld dat hulle weens hul sienings nie finansiering vir navorsing kan kry nie.

Voorkennis in die olie- en energiesektor[wysig | wysig bron]

In 2015 het twee studies uitgekom oor hoe ExxonMobil die openbare debat oor klimaatsverandering beïnvloed het. Dit het bevind dat hul eie wetenskaplikes die bestaan van mensveroorsakende klimaatsverandering vir 40 jaar erken het en aktief disinformasie versprei het om nie hul sakemodel in gevaar te stel nie.[75] Dieselfde jaar is 'n geregtelike ondersoek na hierdie bewerings van stapel gestuur.

Verskeie studies[76] het sedertdien getoon dat die olie- en energiesektor self sedert die 1950's deeglik bewus was van dreigende klimaatsverandering deur hul eie navorsing:

  • 1957: Navorsing met die titel "Radiocarbon Evidence on the Dilution of Atmospheric and Oceanic Carbon by Carbon from Fossil Fuels" deur Humble Oil, 'n voorloper van ExxonMobil, demonstreer die verband tussen koolstofdioksiedvrystellings van fossielbrandstofverbranding en die klimaat.[77] [78]
  • 1959: Op 4 November het die kernfisikus Edward Teller tydens 'n konferensie van die Amerikaanse Petroleuminstituut ter viering van die eeufees van die Amerikaanse olie-industrie gewaarsku dat koolstofdioksiedvrystellings deur die verbranding van fossielbrandstowwe tot aardverwarming teen die draai van die eeu sou lei, wat moontlik sal lei tot die smelting van die poolyskoppe.[79]
  • 1960-1970: Navorsers by groot motorvervaardigers General Motors en Ford het berig dat motors die klimaatkrisis versnel het. Maar toe politieke druk gekom het om te druk vir vermindering van emissies, het die maatskappye alles in hul vermoë gedoen om daardie pogings te laat afneem.[80]
  • 1966: In Augustus het James Garvey, president van die Bitumous Coal Research Inc. in Mining Congress Journal, ’n joernaal van die steenkoolbedryf: Daar is bewyse dat die hoeveelheid CO2 in die atmosfeer vinnig toeneem as gevolg van die verbranding van fossielbrandstowwe. As die tempo van toename voortduur … groot veranderinge in die Aarde se klimaat word voorspel … smelting van die ysplate … oorstroom baie kusstede, insluitend New York en Londen[81]
  • 1968: 'n Wetenskaplike studie wat deur die olie-industrie versoek is van die Stanford Research Institute het Edward Teller se 1959 waarskuwings bevestig.[82]
  • 1968: By die jaarlikse konferensie van die Edison Electric Institute, die sambreelorganisasie van Amerikaanse energiemaatskappye, het dr. Donald F. Hornig, wetenskaplike raadgewer van destydse president Lyndon B. Johnson oor die potensieel katastrofiese gevolge van die massiewe verbranding van fossielbrandstowwe gewaarsku.[83][84]
  • 1977: James Black, ExxonMobil se wetenskaphoof, het in Julie aan die maatskappy se uitvoerende komitee gewys op die groeiende wetenskaplike konsensus rondom die impak van mense op klimaatsverandering, veral deur die verbranding van fossielbrandstowwe[85] Eers daarna het die maatskappy 'n veldtog van disinformasie geloods om aandag af te lei. Die onthullings het gelei tot 'n geregtelike ondersoek in die VSA.
  • Van 1979 tot 1983 het die American Petroleum Institute 'n werkgroep van topwetenskaplikes van groot olie- en gasmaatskappye soos ExxonMobil, Texaco, Shell, en die voorlopers van wat later BP, ConocoPhillips en Chevron sou word, saamgestel om wetenskaplike navorsing oor aardverwarming volg en intern deurgee.[86] Die span is aanvanklik gepas genoem CO2 and Climate Task Force.[87]
  • 1991: In die film Climate of Concern, waarvan die bestaan deur De Correspondent onthul is, het Shell in groot besonderhede verduidelik hoe verbranding van fossielbrandstowwe die wêreld warm gemaak het en dat dit ernstige gevolge kan hê.[88] Die film was moontlik gebaseer op 'n interne Shell-dokument, The Greenhouse Effect, wat in 1988 gepubliseer is.[89]

Beïnvloedingwerk vanuit de voedselindustrie[wysig | wysig bron]

Navorsing van die Universiteit van New York het bevind dat groot Amerikaanse vleis- en suiwelmaatskappye, tesame met vee- en landbou-beïnvloedingsgroepe, van 2000 tot 2019 miljoene dollars bestee het aan 'n veldtog teen klimaatsaksie, wat twyfel gebring het oor die verband tussen veeteelt en klimaatsverandering.[90]

Verwysings[wysig | wysig bron]

  1. ↑ https://history.aip.org/history/climate/public2.htm |The Public and Climate Change (cont.— since 1980).besoekdatum 20 September 2019}}
  2. ↑ (en) Why Is It Called Denial? National Center for Science Education (geraadpleeg op 1 Julie 2019)
  3. ↑ Irene van den Berg: 'Wij zijn allemaal klimaatontkenners, wat is jouw excuus?' www.ad.nl 27-07-19 in Algemeen Dagblad
  4. ↑ http://www.lse.ac.uk/GranthamInstitute/news/male-climate-change-sceptics-problem-women/ Why do male climate change ‘sceptics’ have such a problem with women? London School of Economics, 20 Februarie 2018, besoekdatum 14 Desember 2019
  5. ↑ https://www.climategate.nl/auteurs/ Climategate, besoekdatum 14 Desember 2019
  6. ↑ Hultman, Martin, Pulé, Paul M. 2018. Ecological Masculinities. Theoretical Foundations and Practical Guidance.Routledge, ISBN = 9781138719910, bl. 254, https://www.routledge.com/Ecological-Masculinities-Theoretical-Foundations-and-Practical-Guidance/Hultman-Pule/p/book/9781138719910 .Besoekdatum=14 Desember 2019
  7. ↑ https://doi.org/10,1177%2F1097184X19839444 .Book Review: Ecological Masculinities: Theoretical Foundations and Practical Guidance, Harri Salovaara, 9 April 2019, Besoekdatum 14 Desember 2019
  8. ↑ Griffin Cohen, Marjorie. 2017. Climate Change and Gender in Rich Countries, Routledge, ISBN =9781138222403, bl. 322, https://www.routledge.com/Climate-Change-and-Gender-in-Rich-Countries-Work-public-policy-and-action/Griffin-Cohen/p/book/9781138222403, Besoekdatum, 14 Desember 2019
  9. ↑ https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/0963662521989193 , The nature and origins of political polarization over science. Besoekdatum=2021-10-21
  10. ↑ https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/0963662521989193 , The nature and origins of political polarization over science. Besoekdatum=2021-10-21
  11. ↑ Boykoff, M.; Boykoff, J. (2004). Balance as bias: global warming and the US prestige press . Global Environmental Change Part A 14 (2): 125–136. doi:10.1016/j.gloenvcha.2003.10.001
  12. ↑ Oreskes, Naomi; Conway, Erik. Merchants of Doubt: How a Handful of Scientists Obscured the Truth on Issues from Tobacco Smoke to Global Warming (first ed.). Bloomsbury Press. ISBN 978-1-59691-610-4.
  13. ↑ Cook, John., Oreskes, Naomi., Doran, Peter T., Anderegg, William R. L., Verheggen, Bart., Maibach, Ed W., Carlton, J. Stuart, Lewandowsky. Stephan., Skuce, Andrew., G., Green, Sarah., A.. Nuccitelli, Dana., Jacobs, Peter., Richardson, Winkler, Bärbel., Painting, Rob en Rice, Ken. 2016. Consensus on consensus: a synthesis of consensus estimates on human-caused global warming, http://stacks.iop.org/1748-9326/11/i=4/a=048002 , Environmental Research Letters, Volume=11, Uitgawe 4, bl. 048002, doi=10.1088/1748-9326/11/4/048002, issn=1748-9326, Toegang Februarie 2019, argiefdatum 11 Desember 2019, https://web.archive.org/web/20191211121747/http://stacks.iop.org/1748-9326/11/i=4/a=048002
  14. ↑ Anderegg, W.R.L., Prall, J.W., Harold, J. & Schneider, S.H. Expert credibility in climate change, Proceedings of the Natural Academy of Sciences of the U.S.A., 2010, http://www.pnas.org/content/early/2010/06/04/1003187107.full.pdf+html Volume 107, Uitgawe 27, bl. 12107–9, Toegang 30 Maart 2014, argief 22 Oktober 2018, https://web.archive.org/web/20181022184656/https://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar5/wg1/WGIAR5_SPM_brochure_en.pdf
  15. ↑ Examining the Scientific Consensus on Climate Change, Doran, P.T., Zimmerman, M.K., Eos, Transactions American Geophysical Union, Volume 30, Uitgawe 3, 2009, http://tigger.uic.edu/~pdoran/012009_Doran_final.pdf , Toegang 30 Maart 2014, argiefdatum, 6 November 2015, https://web.archive.org/web/20151106083011/http://tigger.uic.edu/~pdoran/012009_Doran_final.pdf
  16. ↑ Cook J., Nuccitelli, D., Green, S.A., Richardson M, Winkler, B., Painting, R., Way, Jacobs, P. & Skuce, A. .2013 , Expert credibility in climate change, Volume 8, Environ. Res. Lett. Uitgawe 2, bl. 024024
  17. ↑ https://www.theguardian.com/science/2019/jul/24/scientific-consensus-on-humans-causing-global-warming-passes-99 , 'No doubt left' about scientific consensus on global warming, say experts. The Guardian, 24 Julie 2019, besoekdatum=20 September 2019
  18. ↑ Exxon Knew about Climate Change Almost 40 Years Ago, http://www.scientificamerican.com/article/exxon-knew-about-climate-change-almost-40-years-ago/ ,Scientific American, besoekdatum, 2015-12-17
  19. ↑ McIntyre, S. and McKitrick, R., (2005). Hockey sticks, principal components, and spurious significance, Geophys. Res. Lett., 32, L03710, doi:10.1029/2004GL02.
  20. ↑ Rutherford, S., Mann, M.E., Osborn, T.J., Bradley, R.S., Briffa, K.R., Hughes, M.K., Jones, P.D., Proxy-based Northern Hemisphere Surface Temperature Reconstructions: Sensitivity to Methodology, Predictor Network, Target Season and Target Domain, Journal of Climate, http://journals.ametsoc.org/doi/abs/10.1175/JCLI3351.1, Volume 18, bl. 2308–2329, 2005}}
  21. ↑ https://www.nature.com/articles/s41561-019-0400-0 . Consistent multidecadal variability in global temperature reconstructions and simulations over the Common Era, besoekdatum 2021-10-16
  22. ↑ http://www.sciencedaily.com/releases/2011/10/111021144716.htm . http://www.sciencedaily.com/releases/2011/10/111021144716.htm , www.sciencedaily.com|, besoek 2015-12-17
  23. ↑ The New York Times, http://www.nytimes.com/2012/07/30/opinion/the-conversion-of-a-climate-change-skeptic.html%7Cdatum, 2012-07-28, besoekdatum 2015-12-17, Richard A. Muller
  24. ↑ IPCC, Climate Change 2013: The Physical Science Basis - Summary for Policymakers, Observed Changes in the Climate System., in IPCC AR5 WG1 2013Uiters waarskynlik word gedefinieer as 'n waarskynlikheid tussen 95-100% op bl. 2
  25. ↑ Global warming 'hiatus' never happened, Stanford scientists say,http://news.stanford.edu/news/2015/september/global-warming-hiatus-091715.html ,Stanford-universiteit, besoekdatum = 2015-12-17
  26. ↑ M. H. England, S. McGregor, P. Spence, G.A. Meehl, A. Timmermann, W. Cai, A.S. Gupta, M.J. McPhaden, A. Purich & A. Santoso . http://www.nature.com/nclimate/journal/v4/n3/full/nclimate2106.html ,Recent intensification of wind-driven circulation in the Pacific and the ongoing warming hiatus, 2014, Nature Climate Change, Volume 4, bl. 222–227.
  27. ↑ https://skepticalscience.com/graphics.php?g=47
  28. ↑ Caillon, N., Severinghaus, J. P., Jouzel, J., Barnola, J., Kang, J. & Lipenkov, V.Y., 2003, http://www.sciencemag.org/content/299/5613/1728.abstract, Timing of Atmospheric CO2 and Antarctic Temperature Changes Across Termination III. Science, Volume 14, Uitgawe 299, bl. 1728-1731
  29. ↑ Shakun, J., Clark, P., Feng, H., Marcott, S., Mix, A., Liu, Z., Otto-Bliesner, B., Bard, E. (2012). “Global warming preceded by increasing carbon dioxide concentrations during the last deglaciation.” Nature, 2012, doi:10.1038/nature10915
  30. ↑ "The increases in global atmospheric CO2 since the industrial revolution are mainly due to CO2 emissions from the combustion of fossil fuels, gas flaring and cement production. Other sources include emissions due to land use changes such as deforestation and biomass burning." (IPCC (2007). Fourth Assessment Report)
  31. ↑ https://www.nature.com/articles/srep21691 ,On the causal structure between CO2 and global temperature, besoekdatum 2021-10-16
  32. ↑ Santer, B.D., T.M.L. Wigley, C. Mears, F.J. Wentz, S.A. Klein, D.J. Seidel, K.E. Taylor, P. W. Thorne, M.F. Wehner, P.J. Gleckler, J.S. Boyle, W.D. Collins, K.W. Dixon, C. Doutriaux, M. Free, Q. Fu, J.E. Hansen, G.S. Jones, R. Ruedy, T.R. Karl, J.R. Lanzante, G.A. Meehl, V. Ramaswamy, G. Russell, G.A. Schmidt (2005). Amplification of Surface Temperature Trends and Variability in the Tropical Atmosphere, Science, 309, bl. 1551-1556.
  33. ↑ New study finds a hot spot in the atmosphere, John Abraham, http://www.theguardian.com/environment/climate-consensus-97-per-cent/2015/may/15/new-study-finds-a-hot-spot-in-the-atmosphere , The Guardian, besoekdatum = 2015-12-17, John Abraham
  34. ↑ https://doi.org/10.1029/2019GL085378%7Ctitel=Evaluating the Performance of Past Climate Model Projections|besoekdatum=2021-10-16}}
  35. ↑ http://www.theguardian.com/environment/climate-consensus-97-per-cent/2016/feb/19/republicans-favorite-climate-chart-has-some-serious-problems ,Republicans' favorite climate chart has some serious problems. Dana Nuccitelli, besoekdatum=2021-10-17, 2016-02-19, The Guardian
  36. ↑ How to make the misleading John Christy climate model graphhttps://www.youtube.com/watch?v=qpSEXCQ9U6c}}
  37. ↑ IPCC, 2013: Annex III: Glossary. In: Climate Change 2013: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to AR5 of the IPCC [Stocker, T.F., D. Qin, G.-K. Plattner, M. Tignor, S.K. Allen, J. Boschung, A. Nauels, Y. Xia, V. Bex and P.M. Midgley (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA.
  38. ↑ Stocker et al. IPCC WGI (2013) Summary for Policymakers
  39. ↑ https://www.sourcewatch.org/index.php/Global_Warming_Policy_Foundation%7Ctitel=Global[dooie skakel] Warming Policy Foundation - SourceWatch , bedoekdatum=2021-10-16|werk=www.sourcewatch.org
  40. ↑ Lewis, N. & Crok, M. (2014) OVERSENSITIVE: HOW THE IPCC HID THE GOOD NEWS ON GLOBAL WARMING, The Global Warming Policy Foundation, UK
  41. ↑ Readfearn, Graham, 6 Maart 2014, Besoek op 23 Maart 2014, The Guardian, Lord Lawson climate sceptic thinktank's report rebuked by scientists, http://www.theguardian.com/environment/planet-oz/2014/mar/06/lord-lawson-climate-sceptic-thinktank
  42. ↑ IPCC (2007). Fourth Assessment Report
  43. ↑ Nicholas Stern (30 Oktober 2006). ""Stern Review executive summary"" (PDF). New Economics Foundation.
  44. ↑ BBC NEWS: Prof John Beddington: Global crisis 'to strike by 2030'
  45. ↑ Cribb, Julian. The Global Food Crisis and What We Can Do to Avoid It, http://www.ucpress.edu/book.php?isbn=9780520260719 |location= |publisher=Universiteit van Californië|ucpress.edu . isbn 9780520260719, besoekdatum 20170212
  46. ↑ Byvoorbeeld: "An Open Letter to the Community from Chris Landsea". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Julie 2008.(Internet Archive)
  47. ↑ The Economics of Climate Change
  48. ↑ House of Lords - Economic Affairs - Third Report
  49. ↑ Sien byvoorbeeld interview met James Hansen, director van GISS van NASA
  50. ↑ "The Bray-and-von Storch Surveys on the perceptions of climate scientists, 2015/2016".
  51. ↑ Iquiry Report, Pennsylvania State University, Februarie 2010
  52. ↑ UK government's House of Commons Science and Technology Committee, Maart 2010
  53. ↑ International Scientific Assessment Panel, University of East Anglia, April 2010
  54. ↑ Independent Climate Change Email Review Report, University of East Anglia, Julie 2010
  55. ↑ US Environmental Protection Agency, juli 2010
  56. ↑ UK Government response to the House of Commons Science and Technology Committee Report, sept. 2010
  57. ↑ Inquiry of the Inspector General of the US Department of Commerce, Februarie 2011.
  58. ↑ Second Special Report, UK House of Commons, Mei 2011
  59. ↑ https://www.theguardian.com/environment/2017/feb/22/climate-change-science-attacks-threats-trump ,Climate scientists face harassment, threats and fears of 'McCarthyist attacks,The Guardian, 22 Februarie 2017, besoekdatum, 30 Desember 2017
  60. ↑ https://www.ecowatch.com/silence-climate-scientists-2491043851.html |titel=The Desperate But Effective Attempts to Silence Climate Scientists, 30 September 2017, besoekdatum 28 Desember 2017
  61. ↑ http://www.uea.ac.uk/about/media-room/press-release-archive/statements/cru-statements/independent-reviews/ueareviewresponse ,INDEPENDENT CLIMATE CHANGE E-MAILS REVIEW - JULY 2010, Universiteit van East Anglia, 2 September 2010, besoekdatum 28 Desember 2017
  62. ↑ https://www.ecowatch.com/silence-climate-scientists-2491043851.html |titel=The Desperate But Effective Attempts to Silence Climate Scientists, 30 September 2017, besoekdatum 28 Desember 2017
  63. ↑ https://www.theguardian.com/environment/2017/feb/22/climate-change-science-attacks-threats-trump ,Climate scientists face harassment, threats and fears of 'McCarthyist attacks,The Guardian, 22 Februarie 2017, besoekdatum, 30 Desember 2017
  64. ↑ https://punt.avans.nl/2017/03/nederlandse-klimaatwetenschappers-vrezen-bezuinigingen-trump/ ,Nederlandse klimaatwetenschappers vrezen bezuinigingen Trump, 15 Maart 2017, besoekdatum 28 Desember 2017
  65. ↑ https://www.newyorker.com/news/daily-comment/why-scientists-are-scared-of-trump-a-pocket-guide ,Why Scientists Are Scared of Trump: A Pocket Guide, The New Yorker, 8 Desember 2016, besoekdatum 28 Desember 2017
  66. ↑ http://www.motherjones.com/politics/2011/09/legal-defense-fund-climate-scientists/ , A Legal Defense Fund for Climate Scientists, 12 September 2011, 28 Desember 2017
  67. ↑ https://www.csldf.org |titel=Climate Science Legal Defense Fund, besoekdatum 28 Desember 2017
  68. ↑ Byvoorbeeld deur die Global Climate Coalition (1989-2001)
  69. ↑ Climate sceptic Willie Soon received $1m from oil companies, papers show, http://www.theguardian.com/environment/2011/jun/28/climate-change-sceptic-willie-soon, The Guardian, besoekdatum 2015-12-16, John Vidal
  70. ↑ eidclimate.org
  71. ↑ https://www.huffpost.com/entry/climate-denial-energy-in-depth_n_5df7eff6e4b0ae01a1e59371 ,Fossil Fuel Giants Claim To Support Climate Science, Yet Still Fund Denial, The Huffington Post, 18 Desember 2019, besoekdatum 19 Desember 2019
  72. ↑ https://www.motherjones.com/politics/2005/05/put-tiger-your-think-tank/ , Put a Tiger In Your Think Tank, Mother Jones, Mei 2005, besoekdatum 24 Januarie 2020
  73. ↑ Secret funding helped build vast network of climate denial thinktanks, http://www.theguardian.com/environment/2013/feb/14/funding-climate-change-denial-thinktanks-network%7Cwerk , The Guardian, besoekdatum 2015-12-16, Suzanne Goldenberg
  74. ↑ https://www.desmog.co.uk/2019/09/15/attacks-greta-thunberg-right-wing-free-market-network ,Attacks on Greta Thunberg Are About More Than Anti-Environmentalism, 15 September 2019
  75. ↑ Exxon Knew about Climate Change Almost 40 Years Ago. Scientific American. Geraadpleeg op 17 Desember 2015
  76. ↑ https://www.ucsusa.org/press/2016/new-evidence-reveals-fossil-fuel-industry-funded-cutting-edge-climate-science-research#.W2xh0cMa9ME , New Evidence Reveals Fossil Fuel Industry Funded Cutting-Edge Climate Science Research Dating Back to 1950s, Union of Concerned Scientists, 13 April 2016
  77. ↑ https://www.ucsusa.org/press/2016/new-evidence-reveals-fossil-fuel-industry-funded-cutting-edge-climate-science-research#.W2xh0cMa9ME , New Evidence Reveals Fossil Fuel Industry Funded Cutting-Edge Climate Science Research Dating Back to 1950s, Union of Concerned Scientists, 13 April 2016
  78. ↑ https://www.smokeandfumes.org/fumes ,Smoke & Fumes, ciel.org, besoekdatum 9 Augustus 2018
  79. ↑ https://www.theguardian.com/environment/climate-consensus-97-per-cent/2018/jan/01/on-its-hundredth-birthday-in-1959-edward-teller-warned-the-oil-industry-about-global-warming , On its 100th birthday in 1959, Edward Teller warned the oil industry about global warming, The Guardian , 1 Januarie 2018
  80. ↑ https://www.eenews.net/stories/1063717035 , https://web.archive.org/web/20201028003856/https://www.eenews.net/stories/1063717035 , argiefdatum 28 Oktober 2020, Exclusive: GM, Ford knew about climate change 50 years ago, 26 Oktober 2020, besoekdatum 29 Oktober 2020
  81. ↑ https://www.eenews.net/stories/1063717035 , argief https://web.archive.org/web/20201028003856/https://www.eenews.net/stories/1063717035 , argiefdatum 28 Oktober 2020, Exclusive: GM, Ford knew about climate change 50 years ago, 26 Oktober 2020, besoekdatum 29 Oktober 2020
  82. ↑ https://www.smokeandfumes.org/documents/document16, Sources, abundance, and fate of atmospheric pollutants, besoekdatum 30 Desember 2017
  83. ↑ {{Citeer web |url=http://www.energyandpolicy.org/utilities-knew-about-climate-change/ |titel=The electric utility industry was warned about climate change in 1968, Julie 2017, besoekdatum 30 Desember 2017
  84. ↑ https://www.huffingtonpost.com/entry/utilities-climate-change_us_597673e0e4b0c95f375dd60d ,Utilities Knew About Climate Change Back In 1968 And Still Battled The Science, The Huffington Post, 25 Julie 2017, besoekdatum 30 Desember 2017
  85. ↑ Exxon Knew about Climate Change Almost 40 Years Ago, http://www.scientificamerican.com/article/exxon-knew-about-climate-change-almost-40-years-ago/ ,Scientific American, besoekdatum, 2015-12-17
  86. ↑ https://insideclimatenews.org/news/22122015/exxon-mobil-oil-industry-peers-knew-about-climate-change-dangers-1970s-american-petroleum-institute-api-shell-chevron-texaco , Exxon's Oil Industry Peers Knew About Climate Dangers in the 1970s, Too, 22 Desember 2015, besoekdatum, 30 Desember 2017
  87. ↑ https://gizmodo.com/exxon-isn-t-the-only-oil-company-that-knew-about-climat-1749498557 ,Exxon Isn’t the Only Oil Company That Knew About Climate Change in the 70s. 23 Desember 2015, bwsoekdatum. 30 Desember 2017
  88. ↑ https://thecorrespondent.com/6286/if-shell-knew-climate-change-was-dire-25-years-ago-why-still-business-as-usual-today/692773774-4d15b476 ,If Shell knew climate change was dire 25 years ago, why still business as usual today? ,De Correspondent, 28 Februarie 2017, besoekdatum 30 Desember 2017
  89. ↑ http://www.climatefiles.com/shell/1988-shell-report-greenhouse/ , 1988 Shell Confidential Report “The Greenhouse Effect”, Royal Dutch Shell , 1988
  90. ↑ https://doi.org/10.1007/s10584-021-03047-7 ,argief https://web.archive.org/web/20210331085043/https://doi.org/10.1007/s10584-021-03047-7 ,31 Maart 2021, The climate responsibilities of industrial meat and dairy producers. Lazarus, O., McDermid, S. & Jacquet, J. , Climatic Change 165, 30 (2021) , 25 Maart 2021
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Meningsverskil_oor_aardverwarming&oldid=2663114"