Nederduitse Gereformeerde Kerk van Transvaal

Die Nederduitse Gereformeerde Kerk van Transvaal, ook bekend as die "Scouts"-kerk, was ’n kortstondig kerkgenootskap in die destydse Transvaal wat ontstaan het uit lidmate van die Nederduitse Gereformeerde Kerk wat ontevrede was met die behandeling wat hulle gekry het weens hul deelname aan Britse kant tydens die Tweede Vryheidsoorlog. Die lidmate van die "Scouts"-kerk het in 1914 deel geword van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika nadat hulle vroeër aangesluit het by die Gereformeerde Kerke onder die Kruis.

Ontstaan

S.J. du Toit omstreeks 1870 toe hy student aan die Kweekskool op Stellenbosch was.

Afgesien van die groep van agt Gereformeerde Kerke onder die Kruis wat ds. S.J. du Toit van die Paarl bedien het, en wat van 1897 af uit ontevrede lidmate van die Nederduitse Gereformeerde Kerk ontstaan het, het daar nog in Transvaal vanaf 1905 'n groepie gemeentes los van die Ned. Herv. of Geref. Kerk bestaan onder die naam Nederduitse Gereformeerde Kerk van Transvaal, en eers vanaf 1910 het hulle die naam Gereformeerde Kerke onder die Kruis aanvaar. Die ontstaan van hierdie Kerk gaan direk terug na die Engelse Oorlog. Weens die verbittering en verwydering tussen die twee groepe lidmate, naamlik die "bittereinders" onder die boere en "scouts", wat wapens opgeneem het saam met die Engelse teen die Boere, het die kerk 'n uiters moeilike taak gehad om vrede en versoening tussen hulle te probeer bewerkstellig. Laasgenoemde groep was eintlik in twee afdelings, naamlik diegene wat van mening was dat na inname van die hoofstede van die Republieke die oorlog gestaak moes word – vandaar dat sommige van hulle toe huis toe gegaan het – en die ander deel wat wapens opgeneem het teen die boere en in die wandeling "scouts" of "joiners" genoem is.

Dit was veral tussen laasgenoemde groep en die bittereinders wat so 'n mate van verbittering gegeld het, en aan skerp uitdrukkings oor en weer het dit nie ontbreek nie. En dit was veral rondom die Nagmaalstafel waar die gespannenheid besonder skerp aan die lig getree het, aangesien hulle geweier het om saam aan die Nagmaalstafel te gaan sit. Op die Sinode van die Ned. Herv. of Geref. Kerk wat in 1903 gehou is, het hierdie saak ook ter sprake gekom deur middel van 'n beskrywingspunt wat gelui het: "Hoe moet gehandel word met lede wat ontrou geword het aan regering en volk ?" Verder het ook die Ring van Utrecht die Sinode om leiding gevra in hierdie saak.

Die Regskommissie het aan die Sinode advies voorgelê, wat ook die besluit van die vergadering geword het. Saaklik weergegee kom dit hierop neer: Die Sinode is van oordeel dat persone wat in die jongste oorlog ontrou was aan hulle regering en volk deur wapens op te neem of andersins hulp te verleen aan die vyand, deur woord of daad, 'n ernstige sonde begaan het en nie onberispe gelaat mag word nie. Maar aangesien dit nou vrede is en die kerk se roeping is om vrede te bewerkstellig; daarom besluit die Sinode om sodanige persone ernstig te vermaan tot bekering en verbetering van hulle lewe sodat hulle weer met vrymoedigheid as lidmate in die voorregte van die Kerk mag deel. Dit word die predikante en kerkraadslede verder op die hart gedruk om sodanige persone te besoek en hulle te vermaan en om hulle langs hierdie weg terug te bring.

Met hierdie besluit van die Sinode was albei groepe teleurgesteld: Die bittereinders omdat dit nie ver genoeg gegaan het nie, en die "scouts"-groep omdat hulle van mening was dat die besluit 'n sydelingse sensuur op hulle was, en daardeur het groot ontevredenheid onder hulle ontstaan. As leidende figuur onder hulle het 'n sekere S.P. Grobler van Bethal opgetree. Hy het versoek dat die Sinode 'n kommissie van 12 uit hulle moes ontmoet en dat 'n onpartydige persoon van regeringsweë as voorsitter moes optree. Die Sinode het 'n kommissie benoem om hulle te ontmoet, maar wou nie instem met die gedagte van 'n owerheidsverteenwoordiger as voorsitter nie omdat die Kerk nie verwag dat die owerheid hom moet bemoei met streng kerklike sake nie.

Die voorgestelde ontmoeting het op 29 September 1903 in Pretoria plaasgevind. Die vergadering kon egter nie die geskille op broederlike wyse uit die weg ruim nie, met die gevolg dat hulle onverrigter sake uitmekaar is. S.P. Grobler het dieselfde dag aan ds. H.S. Bosman geskryf en hom in kennis gestel dat op 8 Oktober 1903 'n monstervergadering op Vlaklaagte gehou sou word met die bepaalde doel om 'n afsonderlike kerk te stig. Die vergadering is gehou; en nadat verslag gedoen is van die samespreking, is besluit om 'n aparte gemeente te stig. Ds. Bosman, wat die vergadering bygewoon het, het toe eers geleentheid gekry om die vergadering toe te spreek. En nadat hy die Sinodebesluit verduidelik het en tot kalmte gemaan het, is besluit om eers te wag met die stigting totdat 'n verdere onderhoud met die kerklike kommissie gereël kon word, om sodoende 'n vreedsame skikking te probeer tref.

Nadat sommige van die persone reeds vertrek het, het Grobler weer die origes bymekaargeroep, en toe is besluit om 'n eis op te stel wat voor die kerklike kommissie by weerontmoeting gelê kon word. Dit het die volgende behels: (a) Hulle eis terugtrekking van die Sinodebesluit die vorige Mei geneem insake "ontroues aan regering en volk in die jongste oorlog", omdat die Kerk hom nie met die politiek moes inlaat nie. (b) Verder eis hulle vernietiging van die eensydige verkiesing van kerkraadslede ná die vredesluiting, aangesien meesal "bittereinders" in die ampte verkies is, en (c) eindelik eis hulle dat die terugtrekking van die besluit op drie agtereenvolgende Sondae van al die kansels van die Ned. Herv. of Geref. Kerk afgekondig sal word.

Ds. Hercules Enslin du Plessis het i 1902 uit die NG Kerk getree en in 1908 daarna teruggekeer. In 1903 het hy kinders van beswaarde lidmate op Vlaklaagte, Bethal, gedoop.

Twee dae ná hierdie vergadering het ds. H.E. du Plessis, 'n gewese predikant van die NG Kerk, op versoek van Grobler, kinders van beswaarde ouers op Vlaklaagte gedoop. Die ontmoeting met die kerklike kommissie is eers bepaal vir 8 Desember 1903, maar moes toe verskuif word na 14 Desember. Op 8 Desember het die beswaardes egter op Bethal vergader en toe besluit dat hulle, omdat die vergadering nie op 8 Desember, soos bepaal, plaasgevind het nie, slegs drie persone sou benoem om hulle eis van 8 Oktober 1903 aan die kerklike kommissie voor te lê en te vra dat 'n antwoord binne twee dae na inlewering ontvang moes word. Op 14 Desember het die kommissie toe vergader en die eis aangehoor maar kon dit natuurlik nie toestaan nie. Die kommissie het onderneem om 'n stuk op te stel waarin hulle die saak sou toelig, en het verder die ontevredenes versoek om te wag met verdere stappe totdat die stuk kon verskyn. Dit wou die ontevredenes nie toestaan nie, met die gevolg dat op 22 Desember 1903 'n byeenkoms op Vlaklaagte, Bethal, gehou is waar besluit is om 'n aparte kerk te stig onder die naam Nederduitse Gereformeerde Kerk van Transvaal.

Daarna het ook op ander plekke aparte gemeentes tot stand gekom, sodat toe die Algemene Vergadering van hierdie kerkgroep in 1906 gehou is, daar ses gemeentes verteenwoordig was, naamlik Bethal, Standerton, Ermelo (Breyten), Pretoria (Scheerpoort), Heidelberg en Zeerust. Die gemeentes is aanvanklik bedien deur ds. H.E. du Plessis, maar toe hy in 1905 (volgens ’n ander bron 1908) weer predikant van die Ned. Herv. of Geref. Kerk geword het, het ds. S.J. du Toit ook hierdie gemeentetjies bedien. Gemelde Algemene Vergadering van 1906 het 'n ope brief gepubliseer waarin hulle die volgende redes vir hulle stap aangegee het: (i) Omdat die besluit ons feitlik onder tug geplaas het deur die ontsegging van die gebruik van die bondseëls en dit onverhoord, wat in stryd is met alle goddelike en menslike wette ; (ii) omdat die Sinode met die bewuste besluit buite sy eie kerkwette en bepalinge gegaan het, aangesien die tug op gemeentelede by die kerkrade berus met voorsiening vir behoorlike beskuldiging en geleentheid vir verdediging en selfs vir hoër beroep indien nodig en (iii) omdat voornoemde besluit berus op die politieke gedragslyn deur ons as party gevolg, en die Kerk dus daardeur kant gekies het tussen twee politieke partye.

Die Kerke onder die Kruis probeer ’n eie kerkverband stig

Uit die oorsig van die totstandkoming van hierdie Kerkgroep het dit duidelik geblyk dat hulle nie gelyktydig ontstaan het nie maar met tussenposes van selfs jare gestig is. Daar het dan ook aanvanklik geen kerkverband onder hulle bestaan nie, maar gaandeweg het die behoefte daaraan blykbaar na vore getree. Teen die einde van 1909 het ds. S.J. du Toit ses Kruisgemeentes en vier gemeentes van die Ned. Geref. Kerk van Transvaal bedien; twee van die gemeentes van laasgenoemde Kerkegroep, naamlik Bethal en Heidelberg, het toe reeds met goedkeuring en medewete van ds. Du Toit by die Gereformeerde Kerk aangesluit.

Op 21 Februarie 1910 is 'n Algemene Vergadering gehou van die kerke wat deur ds. Du Toit bedien is, waar agt gemeentes verteenwoordig was. Een groot moeilikheid het die totstandkoming van 'n kerkverband in die weg gestaan, naamlik die feit dat dit twee aparte Kerkgroepe was, wat tot sover los van mekaar bestaan het en selfs twee aparte name gedra het. Op hierdie vergadering moes dus eers gepoog word om 'n eenheid tussen die twee groepe te bewerkstellig. Dit het voorspoedig gegaan, want die afgevaardigdes van die sogenaamde "Scouts"-kerk het die vergadering meegedeel dat hulle bereid is om die naam Gereformeerde Kerk onder die Kruis te aanvaar. Hierdie bekendmaking is met algemene byval begroet, en gevolglik kon die Algemene Vergadering daartoe oorgaan om 'n kerkorde op te stel. Die doel van die Kerkorde was : (1) om vas te stel wat die Kerke as belydenisskrifte aanvaar, (2) op watter wyse die gemeentes regeer sou word, en (3) watter mag die Algemene Vergadering sou hê. Die Algemene Vergadering het verder 'n broederlike brief gerig aan die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika, en nog 'n "ope brief" waarin die besware teen die NG Kerk saamgevat is, is wêreldkundig gemaak. Met hierdie stap het dit dus geblyk of daar konsolidasie gekom het tussen die Kerke onder die Kruis onderling en verder ook vereniging met die gemeentes van die Ned. Geref. Kerk in Transvaal.

Deur die optrede van hierdie Kerkvergadering is daar dus 'n kerkverband gesmee, aangesien daar van toe af 'n gemeenskaplike belydenis en Kerkorde was waarop die kerkverband volgens gereformeerde opvatting moet berus. Die Kerke het dus ongetwyfeld vooruitgesien na 'n rustiger en verenigde voortbestaan maar het nie geweet dat 'n moeitevolle tydperk vir hulle vlak voor die deur gestaan het nie. In 1910 was ds. Du Toit in ’n ongeluk, met die gevolg dat sy herderlike reise nie meer kon plaasvind nie. Op 19 April 1911 is 'n Algemene Vergadering van die Kerke onder die Kruis op Daljosafat bepaal, maar ds. Du Toit kon dit ook daar nie bywoon nie. Daardie Vergadering moes dus ernstige aandag skenk aan die geestelike bearbeiding van die gemeentes noudat die konsulent deur sy ongesteldheid verhinder is om op te tree. 'n Kommissie bestaande uit oudll. C.J.J. du Plessis (Lindley), P.J. Badenhorst (Strydenburg) en C.J. Taljaard (Standerton) is benoem om hierdie saak te hanteer. Op 28 Mei 1911 is ds. Du Toit oorlede sodat die Kerke onder die Kruis herderloos gelaat is.

Gereformeerde Kerk en die Kruiskerke se bedieningsnood

Op die derde Algemene Vergadering, gehou op Strydenburg op 25 Desember 1911, het die kommissie rapport gedoen, en daaruit blyk dat pogings in die werk gestel is om ds. Francois Stefanus du Toit, wat in 1905 van die NG na die Hervormde Kerk oorgegaan het, te kry om hulle te bedien, maar hy wou nie. Verder het hulle 'n kommissie ontmoet wat in 1910 deur die Sinode van die Gereformeerde Kerk benoem is nadat die eerste Algemene Vergadering (1910) die brief van die Kerke onder die Kruis behandel het, en die resultaat van die onderhoud was min of meer soos volg: (1) Op die vraag van die Kommissie van die Kruiskerke of 'n leraar van die Gereformeerde Kerk hulle sou kon bedien, was die antwoord nee, want dan sou hy eers sy kerklike verband moes opsê en by daardie Kerk aansluit. (2) Die leraars van die Gereformeerde Kerk was ook van oordeel dat die teenswoordige skikking om Woord en Sakramente in die Kruisgemeentes te bedien, nie op die duur sou kon voortgaan nie. (3) Verder was hulle ook van oordeel dat die verskilpunte tussen die Kerk onder die Kruis en die Gereformeerde Kerk nie sodanig was dat aansluiting in die weg staan nie, aangesien die twee Kerke tog een was in leer, diens en tug. (4) Die leraars van die Gereformeerde Kerk was ook nog van oordeel dat wanneer die Sinode van die Gereformeerde Kerk in 1913 vergader, die Gereformeerde Kerk onder die Kruis tot 'n besluit moet gekom het op die punt van al of nie aansluiting. (5) Tot die Sinode van 1913 sou die predikante wat gewillig was en verlof van hulle kerkrade ontvang het, die Kruisgemeentes help deur Woord en Sakramente te bedien.

Die Algemene Vergadering het hierdie rapport van sy kommissie bespreek en toe tot die volgende besluit gekom: "Die Algemene Vergadering van die Gereformeerde Kerke onder die Kruis, staande op die grondslag van Gods Woord en die belydenisskrifte van die Gereformeerde Kerke, naamlik die Drie Formuliere van Eenheid, spreek uit: (a) dat op dié grondslag hierdie Vergadering sy eenheid gevoel met ander Kerke op dieselfde grondslag en met name met die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika; (b) dat hierdie Vergadering meen dat dit uiteindelik tot vereniging met hierdie Gereformeerde Kerk moet kom maar dat die tyd daarvoor nou nog nie ryp is nie, maar (c) dat die afgevaardigdes hulle respektiewe gemeentes omtrent hierdie saak moet inlig en raadpleeg met die doel om tot daadwerklike vereniging te kom. Met hierdie besluit, wat nie eenparig geneem is nie, het die Kerke onder die Kruis dus die moontlikheid van onderhandeling met die oog op kerkvereniging geopen en sou in die nabye toekoms dus daaraan aandag geskenk moes word deur die afsonderlike kerkrade. Die Vergadering het nog verder probeer om die bedieningsvraagstuk op te los maar kon nie verder kom as die hulp wat van die kant van die Gereformeerde Kerk toegesê was nie.

Die Kerke verenig

Die Gereformeerde kerk Strydenburg wat as 'n kerk onder Kruis ontstaan het, het in 2014 net 13 belydende en drie dooplidmate oorgehad en kort daarna ontbind.

Hoewel die Gereformeerde Kerk onder die Kruis kort ná sy stigting in 1897 'n versoek tot die kuratore van die Teologiese Skool gerig het om die verhouding tussen dié Kerk en die Gereformeerde Kerk in SA te bepaal, en verder direk met die Algemene Vergadering van die Gereformeerde Kerk in die Kaapkolonie in verbinding getree het, was dit eers in 1910 dat die saak van die Kerke onder die Kruis die aandag van die Algemene Sinode van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika geniet het. Op daardie Sinode het die brief gedien wat die eerste Algemene Vergadering van die Kerke onder die Kruis in Februarie 1910 aan die Gereformeerde Kerk gerig het. Die Sinode kon dus kennis maak met twee stukke van die Kruiskerke, naamlik die brief en 'n afskrif van die Kerkorde wat op daardie Algemene Vergadering aanvaar is.

a. Die brief van die Algemene Vergadering.

"Die afgevaardigdes van die Gereformeerde Kerke onder die Kruis in Suid-Afrika, in Algemene Kerkvergadering byeen op Strydenburg, aan die Sinode van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika – mag genade en vrede aan u vermenigvuldig word. Geliefde broeders, Ter ere van ons geseënde en enigste hoof, Jesus Christus, kan ons u berig dat ons ons onderling verenig het, volgens bygaande Kerkorde. Met dankbaarheid het ons op ons eerste Algemene Vergadering kennis geneem van die broederlike wyse waarop die stigting van die eerste Gereformeerde Kerk onder die Kruis op Strydenburg deur die Algemene Vergadering van die Gereformeerde Kerk in die Kaapkolonie begroet is, blykens art. 46 van die Vergadering in Januarie 1898, asmede van die hulp wat ons tot dusver gebied is deur sommige leraars van u Kerk. In die wens om hierdie broederband te versterk en verder te reël het ons van ons kant 'n kommissie benoem met ons konsulent as saamroeper en verder bestaande uit die broeders P.J. Badenhorst, van Strydenburg (K.K.), H.C. Engelbrecht van Hoopstad (O.R.K.) en C.J. Taljaard van Standerton, Transvaal. Verder moet ons u nog berig dat ons as korresponderende kerkraad benoem het die kerkraad van Strydenburg, met ons konsulent, ds. S.J. du Toit." Die stuk is onderteken deur al die afgevaardigdes saam met die konsulent en was gedateer 22 Februarie 1910.

b. Die Kerkorde van die Kerke onder die Kruis.

Art. 1. Die grondslag van die Gereformeerde Kerke onder die Kruis is wat die leer betref, Gods onfeilbaar Woord as enigste en algenoegsame heilsopenbaring van God en kenbron van die waarheid, en in ooreenstemming daarmee die drie Formuliere van Eenheid, soos vasgestel deur die Sinode van Dordrecht (1618/'19), en wat kerkbestuur betref op die Dordtse Kerkorde vir sover dit nog van toepassing is onder ons gewysigde omstandighede.

Art. 2. Die naam van die Kerke. Die naam ontleen hulle aan die "Kerk of gemeentes onder die Kruis" deur gemelde Nasionale Sinode van Dordrecht erken in artt. 4 en 7 van die Dordtse Kerkorde, omdat hulle op dergelike wyse ontstaan het en bestaan.

Art. 3. Die Kerk verklaar hom bereid tot broederlike verhouding en samewerking met ander Protestantse kerke wat in leer en kerkbestuur op dieselfde beginsels gegrond is.

Art. 4. Christus word gehou vir die enigste hoof van sy gemeente, wat die gemeente deur sy Woord en Gees regeer, en die kerkraad vir die enigste kerkbestuur deur Christus en die Apostels ingestel, en verder erken hy geen hoër wetgewende of heerskappyvoerende gesag tussen Christus as die Hoof en sy gemeente nie (Kerkorde van Dordt., art. 84) en verwerp dus alle menslike gesag of kerkwette wat nie op Gods Woord gegrond is nie, volgens art. 32 van die Nederlandse Geloofsbelydenis.

Art. 5. Op grond van Gods Woord en die Dordtse Kerkorde erken hy egter "Kerklike Samekomste" en wel 'n Algemene Kerkvergadering wat om die drie jaar gehou word dog met geen gebiedende of wetgewende gesag nie maar slegs met 'n dienende, voorligtende en hoogstens met 'n leerbepalende mag.

Art. 6. Op die voorskrif van Christus, sy enigste Hoof, en op die voorbeeld van die Apostels verwerp hy alle koophandeldrywery in die gemeente van Christus en bedien alle genademiddels sonder prys en sonder geld. Geen andere as vrye liefdegawes van die gemeente word in ontvangs geneem nie.

Art. 7. Met die oog op die toenemende afval in die verwêreldlikte Christendom en lettende op die ernstige tekens van die tye wat die naderende toekoms van Christus aankondig, ag hy die beoefening van die onvervulde profesieë 'n gebiedende plig vir die tyd waarin ons lewe, sowel in onderlinge byeenkomste as in die openbare prediking van die Woord.

Met hierdie twee stukke op die sinodale tafel kon die Sinode dus direk 'n duidelike beeld van die doel en strewe van die Kerkgroep verkry en dit ook in daardie lig bespreek. Blykens die notule van die vergadering is ná bespreking van die saak besluit om 'n kommissie te benoem ter kennismaking en om op die eersvolgende Sinode te rapporteer. Dit is hierdie kommissie wat vermeld is deur die kommissie vir bediening van die Kerke onder die Kruis op hulle Algemene Vergadering op Strydenburg in Desember 1911 en met wie onderhandel is insake die geestelike bearbeiding van hierdie Kerke. En volgens aanbeveling van hierdie Sinodale deputaatskap moes die Kerke onder die Kruis hulle intussen tog maar weer wend tot die kerkrade vir hulpdienste deur die predikante van die Gereformeerde Kerk. Hulle het egter nie net met die Kerkrade in verbinding getree nie, maar ook met die Algemene Vergaderings. En blykens die besluite wat op die Vergaderings geneem is, moes hulle hulp aanvra by die Kerkrade.

Die Algemene Sinode van die Gereformeerde Kerk het van 6 tot 13 Maart 1913 op Steynsburg vergader, en op die vergadering sou die saak van eenwording van die twee Kerkgroepe behandel moes word. Op die Sinode was ook verteenwoordigers van die Kerke onder die Kruis. Hulle is deur die praeses verwelkom, waarop oudl. Liebenberg geantwoord en gesê het dat hulle geen besondere opdrag het nie, maar dat hulle gekom het om die deputaatskap wat deur die vorige Sinode benoem is, te ontmoet. Die ontmoeting het plaasgevind, en daarna het die deputaatskap sy rapport aan die Sinode voorgelê, waaruit die volgende blyk:

(1) Ná die eerste ontmoeting met die kommissie van Kerke onder die Kruis, het die deputate die predikante geadviseer om die gemeentes met die bediening van Woord en Sakramente te help.

(2) Ná die tweede ontmoeting was daar sprake van die inlywing van die Kerke by ons kerkverband, en die eerw. Sinode dra reeds kennis van die inlywing van die gemeentes Lindley en Frankfort by ons Kerk; terwyl by 'n derde ontmoeting met gemelde kommissie gedurende hierdie sitting dit geblyk het dat daar in hierdie verband nog 'n paar kleinere besware is, en

(3) ten opsigte van hierdie laaste adviseer u kommissie nou: (a) dat by eventuele inlywing in ons kerkverband die gemeentes onder die Kruis hulle moet voeg by die respektiewe Algemene Vergaderinge, en (b) dat tot die eersvolgende sittinge van die Algemene Vergaderinge ons predikante, indien daartoe versoek, hierdie gemeentes nog sal bedien met toestemming van die respektiewe kerkrade. Die Sinode het hierdie rapport behandel en dit met dank aan die kommissie goedgekeur. Daarmee was die weg vir verdere onderhandeling met die oog op inlywing by die kerkverband van die Gereformeerde Kerk dus oopgemaak. Hierna is die verdere onderhandelinge deur die afsonderlike Algemene Vergaderinge gevoer.

Algemene Vergadering van Transvaal

Op 4 Februarie 1914 het die Algemene Vergadering van Transvaal in Potchefstroom vergader, en daar was ook twee afgevaardigdes van die Gereformeerde Kerk onder die Kruis van Breyten teenwoordig. Op versoek het hulle 'n paar stukke oorhandig, waaruit geblyk het dat daardie gemeente eenparig besluit het om die Algemene Vergadering te vra om opgeneem te word in die kerkverband van die Gereformeerde Kerk in SA. Verder is gevra dat, ingeval die stukke goedgekeur sou word, die afgevaardigdes, oudl. C.S. Grobler en diaken G.J.R. Nel, sitting mog neem in die vergadering. Onder die stukke wat oorhandig is, was ook die sewe artikels wat die gemeente Breyten wou behou as die versoek om in die Kerkverband van die Geref. Kerk in SA opgeneem te word toegestaan is.

Aan die afgevaardigdes is vrae gestel sodat die nodige inligting verkry kon word, en nadat die saak bespreek is, is 'n voorstel van die volgende inhoud algemeen aangeneem: Die Algemene Vergadering besluit om die versoek van die Gereformeerde Gemeente onder die Kruis op Breyten toe te staan en dit op te neem in die kerkverband van die Gereformeerde Gemeentes in SA soos deur hom gevra. Wat die gestelde voorwaarde betref, daarin bewillig die Algemene Vergadering sodat die bedoelde sewe artikels in die oorkondes van die gemeente opgeneem kon word as 'n nadere verklaring van die dinge uit die Heilige Skrif waarop die gemeente kragtens sy geskiedenis die nadruk wens te lê. Verder verstaan die Algemene Vergadering die toetreding van die gemeente tot die kerkverband so dat die gemeente alle verpligtinge wat uit die kerkverband voortvloei, sal nakom net soos die ander gemeentes. Nadat die voorstel aangeneem is, het die voorsitter die broeders toegespreek, en oudl. Grobler het daarop geantwoord.

Gevolgtrekking

As die behandeling van die aansoeke van die verskillende gemeentes onder die Kruis so nagegaan word, wek dit die indruk dat alles so maklik gegaan het; tog was daar vooraf 'n ernstige worsteling op die byeenkomste van die gemeentes onder die Kruis. Daar was ook verskil in eie geledere, want Lindley en Frankfort het reeds te kenne gegee dat hulle gaan aansoek doen om opgeneem te word in die Kerkverband van die Gereformeerde Kerk in SA, maar die ander gemeentes het die saak nog oorweeg. Dit kon egter nie onbepaald voortduur nie, want die Gereformeerde Kerk kon die tydelike hulpverlening nie bestendig nie.

Eers op die Algemene Byeenkoms van die Kerke onder die Kruis op 5 Januarie 1914 op Breyten is uiteindelik besluit om die gemeentes onder die Kruis aan te beveel om in die Kerkverband van die Gereformeerde Kerk in SA opgeneem te word, en dan is die redes vir die advies genoem, naamlik omdat die twee kerke een is in leer, diens en tug en verder omdat hulle dieselfde belydenisskrifte en kerkordes het. Maar die Vergadering het ook nog sekere voorwaardes bygevoeg, naamlik waar hele gemeentes opgeneem word, sal die kerkrade net soos hulle nou saamgestel is, maar voortgaan, soos op Lindley en Frankfort gebeur het; waar enkele lidmate toetree, moet dit as individue gebeur, en die gemeentes onder die Kruis mog wel die sewe Kerkordeartikels eerbiedig. Dit is die rede waarom al die gemeentes onder die Kruis behalwe Lindley en Frankfort die punt van die sewe artikels in hulle aansoeke genoem het.

Hoewel die Algemene Vergaderings van die verskillende provinsies hierdie versoek insake die Kerkordeartikels bewillig het, was hulle tog bedug dat dit moontlik 'n soort skeiding onderling kon bewerkstellig, en gevolglik is in die geval van Breyten, Hoopstad en die drie gemeentes onder die Kruis van Kaapland bygevoeg: (i) dat die 7 artikels opgeneem kon word as 'n nadere verklaring van die dinge uit die Heilige Skrif waarop die gemeentes kragtens hulle geskiedenis die nadruk wens te lê, en (ii) dat die gemeentes in die kerkverband opgeneem word met die uitdruklike verstandhouding dat hulle alle verpligtings wat uit die kerkverband voortvloei, sal nakom net soos die ander. Daar sou dus nie twee kategorieë van gemeentes in een kerkverband wees nie maar net een.

In die geval van die drie gemeentes van Kaapland, naamlik Strydenburg, Ceres en Clanwilliam, word uitdruklik bygevoeg dat die besluit tot opname nie geld vir kleurlinge wat tot die gemeentes behoort nie. Hier word dus kennelik verwys na 'n toestand in die gemeentes waar blank en nieblank tot dieselfde gemeente behoort het. Soos tevore reeds geblyk het, het die Gereformeerde Kerk se Sinode verklaar dat die soort gelykstelling nie aanvaar kan word nie.

Bronne

• (af) Krüger, prof. D.W. en Beyers, C.J. (hoofred.). 1977. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel III. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers.
• (af) Jooste, prof. dr. J.P. 1959. Die Geskiedenis van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika 1859-1959. Potchefstroom: Administratiewe Buro van die Gereformeerde Kerk.
• (en) Potgieter, D.J. (red.) 1972. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Beperk.
• (af) Swart, dr. M.J. (voorsitter redaksiekomitee). 1980. Afrikaanse kultuuralmanak. Aucklandpark: Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge.
• (af) Vogel, ds. Willem. 2013. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 2014. Potchefstroom: Administratiewe Buro.

Eksterne skakels

• (af) Die geskiedenis van die Gereformeerde kerk Clanwilliam op sy webtuiste Geargiveer 31 Mei 2014 op Wayback Machine. URL besoek op 14 Februarie 2015.