Aardtak

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Chinese diereriem
Name (taalvariante)
Tradisionele Chinees   生肖
Vereenvoudigde Chinees   生肖
Pinyin shēngxiào
Jyutping saang1-ciu3

Die Aardtakke of Twaalf Takke is ’n rankskikkingstelsel wat in Oos-Asië gebruik word op verskeie gebiede, soos in die antieke datumstelsel, astrologie en die Chinese diereriem.

Oorsprong[wysig | wysig bron]

Die stelsel van die twaalfjaarsiklus van dieretekens is saamgestel uit waarnemings van Jupiter (die "Jaarster", Suìxīng) se wentelbaan om die Son. Chinese sterrekundiges het die wentelbaan in 12 dele verdeel en dit tot 12 jaar afgerond (van Jupiter se wenteltyd van 11,86 jaar).[1] Jupiter word verbind met die Chinese sterrebeeld Sheti (摄提 of 歳星), die Veewagter, en word soms Sheti genoem.

Geskiedenis[wysig | wysig bron]

Die 12 jare van die Jupiter-siklus identifiseer ook die 12 maande van die jaar, 12 tekens in die diereriem, rigtings, seisoene en Chinese dubbelure. Wanneer ’n spesifieke tyd bedoel word, beteken dit die middel van die dubbeluur. Die Perd (马) beteken byvoorbeeld 12:00, of ’n tydperk van 11:00 tot 13:00. (Die jie qi-stelsel het enkelure en 15-graad-boë verskaf in tyd en ruimte.)

Chinese seisoene is geskoei op waarnemings van die son en sterre. Baie Chinese kalenders het die nuwe jaar begin op die tweede donkermaan ná die wintersonstilstand.

Die Aardtakke word vandag saam met die Hemelstamme gebruik in die huidige weergawe van die Chinese kalender en in Taoïsme. Die Ganzhi (Stam-Tak)-kombinasie vorm die 60-jaarsiklus van die Chinese kalender.

Twaalf Takke[wysig | wysig bron]

  Aardtak Pinyin Chinese dier Japannese dier Rigting Seisoen Maanmaand Dubbeluur
1
Rot
0° (noord) winter Maand 11 23:00 tot 01:00
(middernag)
2 chǒu
Os

Koei
30° Maand 12 01:00 tot 03:00
3 yín
Tier
60° lente Maand 1 03:00 tot 05:00
4 mǎo
Konyn
90° (oos) Maand 2 05:00 tot 07:00
5 chén 龙(龍)
Draak
竜 (龍) 120° Maand 3 07:00 tot 09:00
6
Slang
150° somer Maand 4 09:00 tot 11:00
7 马(馬)
Perd
180° (suid) Maand 5 11:00 tot 13:00
(12:00)
8 wèi
Bok
210° Maand 6 13:00 tot 15:00
9 shēn
Aap
240° herfs Maand 7 15:00 tot 17:00
10 yǒu 鸡(雞)
Haan
鶏 (鳥)
Hoender
270° (wes) Maand 8 17:00 tot 19:00
11
Hond
300° Maand 9 19:00 tot 21:00
12 hài 猪(豬)
Vark
330° winter Maand 10 21:00 tot 23:00

Sommige lande vervang van die Chinese diere met ander: Viëtnam vervang die Os en Konyn onderskeidelik met die Waterbuffel en Kat; Japan vervang die Vark met die Wildevark; Tibet vervang die Haan met die Voël, ens.

Rigtings[wysig | wysig bron]

Die 24 rigtings (volgens die antieke Chinese gebruik is suid (rooi) bo.

Hoewel daar in Chinees woorde vir die windrigtings is, het matrose en astroloë verkies om die vier rigtings van die Aardtakke te gebruik. Omdat 12 punte nie genoeg was vir skeepvaart nie, is nog 12 punte bygevoeg. In plaas daarvan om twee aangrensende rigtingname vir die nuwe punte te gebruik, is nuwe name gekies:

  • Vir die vier diagonale rigtings is die betrokke trigramname van I Ching gebruik.
  • Vir die res is die Hemelstamme (1-4, 7-10) gebruik. Volgens die Vyf Elemente-teorie word oos aan Hout toegeken en die stamme van Hout is 甲 (jiǎ) en 乙 (). Hulle is dus kolksgewys aan die twee bykomende punte van die ooste toegeken.

Die 24 rigtings is:

  Karakter Mandaryns Rigting
1 ㄗˇ zǐ 0° (noord)
2 ㄍㄨㄟˇ guǐ 15°
3 ㄔㄡˇ chǒu 30°
4 ㄍㄣˋ gèn 45° (noordoos)
5 ㄧㄣˊ yín 60°
6 ㄐㄧㄚˇ jiǎ 75°
7 ㄇㄠˇ mǎo 90° (oos)
8 ㄧˇ yǐ 105°
9 ㄔㄣˊ chén 120°
10 ㄒㄩㄣˋ xùn 135° (suidoos)
11 ㄙˋ sì 150°
12 ㄅㄧㄥˇ bǐng 165°
13 ㄨˇ wǔ 180ㄑ° (suid)
14 ㄉㄧㄥ dīng 195°
15 ㄨㄟˋ wèi 210°
16 ㄎㄨㄣ kūn 225° (suidwes)
17 ㄕㄣ shēn 240°
18 ㄍㄥ gēng 255°
19 ㄧㄡˇ yǒu 270° (wes)
20 ㄒㄧㄣ xīn 285°
21 ㄒㄩ xū 300°
22 ㄑㄧㄢˊ qián 315° (noordwes)
23 ㄏㄞˋ hài 330°
24 ㄖㄣˊ rén 345°

Verwysings[wysig | wysig bron]

Eksterne skakels[wysig | wysig bron]