Gallo-Romaanse periode

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Rekonstruksie van 'n Gallo-Romaanse kryger in die Park Samara

Die Gallo-Romaanse periode is die gebruiklike benaming (veral in België en Frankryk) vir die Romeinse periode in Gallië en Gallia Belgica. Gallië en Gallia Belgica het 'n gebied beslaan wat vandag rofweg ooreenstem met moderne Frankryk, België, die weste van Switserland, en dele van Nederland en Duitsland ten weste van die Rynrivier. Die periode begin by Julius Caesar se verowering van Gallië tussen 58 en 51 v.C. (die sogenaamde Galliese Oorlog) en eindig by die Romeinse heerser Siagrius in 486. Hy was die laaste Romeinse heerser oor dié deel van Gallië; Romeinse gesag in Gallia Belgica, - die huidige Suid-Nederland, België, en Noord-Frankryk - was op die tydstip reeds iets van die verlede vanweë invalle deur die Germane.

Die benaming Gallo-Romaans word gebruik omdat die plaaslike Galliese (deel van die Keltiese-groepering) bevolking geassimileer is deur die Romeinse kultuur tydens die Romeine se kolonisasie van die gebied.[1][2] Interpretatio romana het Romeinse name vir Galliese gode gegee, soos byvoorbeeld die god van die ystersmede genaamd Gobannus.[3] As voorbeeld van die ongelyke en disproporsionele vlakke van assimilasie kan genoem word dat van die Keltiese gode, slegs die perdebeskermheer Epona geromaniseerde kulture buite die grense van Gallië binnegedring het.[4] Omdat die oorspronklike Keltiese bevolking getalsgewys veel groter gebly het as die nuwe Romeinse elite, het die gevolglike Romaans-Keltiese mengkultuur enkele unieke eienskappe verkry. Daar is byvoorbeeld, naas Romeinse gode, ook Galliese (Keltiese) gode aanbid en daar is verskeie plekname uit die Romeinse periode wat nie suiwer Latyns is nie. Moontlik het dit te make met die feit dat die Romeinse "nedersettings" meestal gebaseer was op bestaande Galliese dorpe. In die Gallo-Romaanse gebied eindig plekname tipies op -acum, (wat vernederlands is tot -aken (byvoorbeeld Kortenaken), -zake (Semmerzake), -zeke (Kemzeke) of -ik/-ijk (Kortrijk, Doornik). In Frans eindig Gallo-Romaanse plekname, na gelang van die streek, dikwels op -ac (in die suide, byvoorbeeld Armagnac), -ai (in die noorde, byvoorbeeld Tournai) of -igny (byvoorbeeld Montigny).

Bowendien was die oorgang van die Keltiese era na die Romeinse era en vervolgens die Frankiese era nie abrupte oorgange soos soms wel gedink word nie. Die vroeëre Keltiese elite het as gevolg van onderlinge huwelike versmelt met die nuwe Romeinse elite en op die wyse geleidelik 'n nuwe Gallo-Romeinse elite gevorm. Eeue later het hierdie kulturele- en regerende elite weer as gevolg van dieselfde proses versmelt met die nuwe Germaanse elite van Frankiese edeles en magshebbers. Sodoende het hulle weer die voorouers geword van die middeleeuse Franse aristokrasie.

Die barbaarse invalle op die Gallo-Romaanse kultuur aan die einde van die 3de eeu het grondliggende en gedwonge veranderings aangebring op politieke-, ekonomiese- en militêre gebied. Die skikking met die Wes-Gote in 418 het 'n "dubbele lojaliteit" veroorsaak, soos wat Wes-Romeinse gesag in Rome verval het. Die benarde toestand van die geromaniseerde regerende elite [5] is die navorsingsgebied van R.W. Mathisen,[6] en die stryd van Biskop Hilarius van Arles dié van M. Heinzelmann.[7]

Gallo-Romaanse kultuur sou tot in die 7de eeu 'n verbete stryd voer, veral in die areas van Gallia Narbonensis, wat ontwikkel het in Occitània, Gallia Cisalpina, Orléanais, en in mindere mate, Gallia Aquitania. Die voormalige geromaniseerde noorde van Gallië sou, nadat dit deur die Franke beset is, ontwikkel en opgeneem word in die kultuur van die Merowingiese Ryk. Die Romeinse lewe, gesentreer rondom openbare gebeurtenisse en die kulturele verantwoordelikhede van die stedelike lewe in die res publica, en die soms luukse lewe van die selfversorgende landelike villa-stelsel, het langer geneem om ineen te stort in die Gallo-Romaanse streke, waar die Wes-Gote grootliks die status quo in 418 geërf het.

Die Gallo-Romaanse taal het in die noordooste tot diep binne die Silva Carbonaria volhard, wat 'n effektiewe kulturele versperring met die Franke in die noorde en ooste, en in die noordweste tot by die onderste vallei van die Loire gevorm het. Hier het die Gallo-Romaanse kultuur met die Frankiese kultuur in aanraking gekom in 'n stad soos Tours, en in die persoon van die Gallo-Romeinse biskop (wat gekonfronteer is deur die Merowingiese koninklikes), Gregorius van Tours. Gebaseer op onderlinge verstaanbaarheid, lys David Dalby sewe tale wat van Gallo-Romaans afstam: Waals, Frans, Arpitaans, Romansch, Ladinies, Friulaans en Lombardies. [8]

Ander definisies van dié tale is egter veel breër, en sluit in die Retoromaanse tale, Oksitaans-Romaanse tale (Oksitaans-Romaans of Gallo-Narbonnese (Katalaans: llengües occitanoromàniques; Oksitaans: lengas occitanoromanicas), en minder gebruiklik Oos-Iberies [9], is 'n tak van die Romaanse taalgroep wat insluit Katalaans/Valensiaans: Valensiaans (valencià) [10] of die Valensiaanse taal [11] (llengua valenciana) [12] is die amptelike, historiese en tradisionele naam wat gebruik word in die Valensiaanse Gemeenskap en nie-amptelik in die El Carche comarca in Murcia (beide in Spanje) [13][14][15][16] om te verwys na die Romaanse taal wat ook bekend staan as Katalaans. [17][18][19][20] Die Valensiaanse Gemeenskap se Statuut van Outonomie uit 1982 en die Spaanse Grondwet erken Valensiaans amptelik as 'n streekstaal, [11] sowel as ander Oksitaanse tale wat in dele van Suid-Frankryk en die Noordooste van Spanje gepraat word.) [21][22] en Gallo-Italiaanse tale.

Galery[wysig | wysig bron]

  • Galliese huis in Archeosite van Aubechies-Beloeil
    Galliese huis in Archeosite van Aubechies-Beloeil
  • Binnekant van 'n huis by 'n argeologiese uitgrawing
    Binnekant van 'n huis by 'n argeologiese uitgrawing
  • Gallo-Romaanse beelde, gevind in Ingelheim am Rhein
    Gallo-Romaanse beelde, gevind in Ingelheim am Rhein
  • Die geliefde van Bordeaux
    Die geliefde van Bordeaux

Verwysings[wysig | wysig bron]

  1. ↑ Vir 'n onlangse oorsig van die Romanisasie van die Galliërs se kultuur, sien Woolf, Greg (1998). Becoming Roman: The Origins of Provincial Civilization in Gaul. Cambridge: Cambridge University Press (published 2003). doi:10.1017/CBO9780511518614. ISBN 0-521-41445-8.
  2. ↑ Pollini, John, red. (2002). Gallo-Roman Bronzes and the Process of Romanization: The Cobannus Hoard. Monumenta Graeca et Romana. Vol. 9. Leiden: Brill-uitgewers. ISBN 978-90-04-12437-0.
  3. ↑ Pollini, John, red. (2002). Gallo-Roman Bronzes and the Process of Romanization: The Cobannus Hoard. Monumenta Graeca et Romana. Vol. 9. Leiden: Brill uitgewersPublishers. ISBN 978-90-04-12437-0.
  4. ↑ Oaks, L. S. (1986). "The Goddess Epona: Concepts of Sovereignty in a Changing Landscape". In Henig, Martin; King, Anthony (reds.). Pagan Gods and Shrines of the Roman Empire. Oxford University Committee for Archaeology Monographs. Vol. 8. Oxford: Oxford University Press. pp. 77–83. ISBN 0-947816-08-9.
  5. ↑ Gilliard, Frank D. (Oktober 1979). "The Senators of Sixth-Century Gaul". Speculum: A Journal of Medieval Studies. University of Chicago Press, namens die Medieval Academy of America. 54 (4): 685–697. doi:10.2307/2850323. JSTOR 2850323. S2CID 162653671.
  6. ↑ Mathisen, Roman Aristocrats in Barbarian Gaul: Strategies for Survival in an Age of Transition (University of Texas Press) 1993.
  7. ↑ M. Heinzelmann, "The 'affair' of Hilary of Arles (445) and Gallo-Roman identity in the fifth century" in Drinkwater and Elton 2002.
  8. ↑ David Dalby, 1999/2000, The Linguasphere register of the world’s languages and speech communities. Observatoire Linguistique, Linguasphere Press. Volume 2. Oxford.[1]
  9. ↑ "Ibero-Romance". Besoek op 4 Oktober 2017.
  10. ↑ Valensiaanse fonetiese uitspraak: valensiˈa, ba-.
    Katalaanse uitspraak: bələnsiˈa, və- (Sentrale en afgeslote gebiede), balensiˈa (Noordwestelike gebiede)
  11. ↑ 11,0 11,1 "Ley Orgánica 1/2006, de 10 de abril, de Reforma de la Ley Orgánica 5/1982, de 1 de julio, de Estatuto de Autonomía de la Comunidad Valenciana" (PDF). Generalitat Valenciana. 10 April 2006. Besoek op 17 Februarie 2013.
  12. ↑ ook bekend as idioma valencià
  13. ↑ Acadèmia Valenciana de la Llengua (23 Julie 2013). "El valencià continua viu en la comarca murciana del Carxe". avl.gva.es (in Valencian). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 September 2014. Besoek op 13 September 2014.
  14. ↑ "El valenciano 'conquista' El Carche". La Opinión de Murcia. 12 Februarie 2016. Besoek op 21 Februarie 2016.
  15. ↑ Miquel Hernandis (21 Februarie 2016). "En Murcia quieren hablar valenciano". El Mundo. Besoek op 21 Februarie 2016.
  16. ↑ "La AVL publica una 'Gramàtica Valenciana Bàsica' con las formas más "genuinas" y "vivas" de su tradición histórica". 20minutos.es. Europa Press. 22 April 2016. Besoek op 23 April 2016.
  17. ↑ "Dictamen sobre los Principios y Criterios para la Defensa de la Denominación y entidad del Valenciano" (PDF). It is a fact the in Spain there are two equally legal names for referring to this language: Valencian, as stated by the Statute of Autonomy of the Valencian Community, and Catalan, as recognised in the Statutes of Catalonia and Balearic Islands.
  18. ↑ «Otra sentencia equipara valenciano y catalán en las oposiciones, y ya van 13.» 20 minutos, 7 Januarie 2008.
  19. ↑ Decreto 84/2008, de 6 de junio, del Consell, por el que se ejecuta la sentencia de 20 de junio de 2005, de la Sala de lo Contencioso-Administrativo del Tribunal Superior de Justicia de la Comunitat Valenciana.
  20. ↑ "no trobat". sindicat.net. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Februarie 2019. Besoek op 18 Julie 2022.
  21. ↑ "Mas se confrontam los parlars naturals de Catalonha e d'Occitania, i a pas cap de dobte, em en preséncia de parlars d'una meteissa familha linguistica, la qu'ai qualificada d'occitano-romana, plaçada a egala distància entre lo francés e l'espanhòl." Loís Alibèrt, Òc, n°7 (01/1950), p. 26
  22. ↑ Lozano Sierra J, Saludas Bernad A.. Aspectos morfosintácticos del Belsetán. Saragossa: Gara d'Edizions, 2007, p. 180. ISBN 84-8094-056-5.

Eksterne skakels[wysig | wysig bron]

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Gallo-Romaanse_periode&oldid=2618714"