Ivan Franko

Ivan Franko
Ivan Franko in 1898.
Geboortenaam	Ivan Yakovych Franko
Gebore	27 Augustus 1856
Plek	Nahuyevchi (Koninkryk van Galicië en Lodomeriië)
Oorlede	28 Mei 1916 (op 59)
Plek	–Lwif (toe deel van Oostenryk-Hongarye) nou Oekraïne
Beroep	skrywer, openbare digter, vertaler en filosoof
Nasionaliteit	Oostenryk-Hongarye
Gade	Olha Fedorivna Khoruzhynska

Ivan Yakovych Franko (Oekraïens: Іван Якович Франко) (Nahuyevchi (Koninkryk van Galicië en Lodomeriië, 27 Augustus 1856 – Lwif (toe deel van Oostenryk-Hongarye, nou Oekraïne), 28 Mei 1916) was 'n Oekraïense skrywer, openbare digter, vertaler en filosoof. Hy was een van die min mense wat romans en poëtiese gedigte in die Oekraïense taal geskryf het. Vanweë sy rol in die Oekraïense taal het hy een van die bekendste mense in die Oekraïense geskiedenis geword.

Biografie

Ivan Franko as kind.

Ivan Franko is op 27 Augustus 1856 in die dorpie Nahuievychi gebore, wat toe deel van Oostenryk-Hongarye was. Al wat oor Franko se ma bekend is, is dat sy uit 'n klein adellike familie kom. Niks is bekend van Franko se pa nie. Dit is bekend dat Ivan Franko se oom, Ivan Kulczycki, aan die Poolse opstand van 1863 deelgeneem het.

Ivan se skool was in die dorpie Yasenytsia Sylna, waar hy van 1862 tot 1864 bygewoon het. Later het hy by 'n kloosterskool in Drohobych begin, waar hy tot 1867 bygewoon het. Nadat hy in 1875 gegradueer het, het hy na die Universiteit van Lwif gegaan, waar hy filosofie, letterkunde en Oekraïense taal studeer het. Tydens sy studies is hy geïnspireer deur Mychaylo Drahomanov, 'n Oekraïense sosialis. Later het hy verskeie sosialistiese pamflette en tekste geskryf. Hy is later in 1877 gearresteer en vir nege maande in die tronk weens sy sosialistiese idees. Later in 1880 is hy weer gearresteer omdat hy na bewering probeer het om boere tot opstand aangespoor het. Hierdie keer is hy ná drie maande vrygelaat, maar is nie toegelaat om na die Lwif Universiteit terug te keer nie. Dit is as gevolg van die vele botsings tussen hom en die regering.

Ná sy arrestasie het hy by die sosialistiese koerant Waarheid gaan werk, maar hy is weer weens dié bedrywigheid gearresteer. Ná sy derde vrylating het hy in 1890 saam met Drahomanov en Pavlyk die Roetenies-Oekraïense Radikale Party gestig. Die party was 'n sosialistiese en Oekraïense nasionalistiese party. Die party het aan die parlementêre verkiesings van 1911 deelgeneem, maar het nie 'n setel verwerf nie.

In 1891 begin hy studeer aan die Universiteit van Wene, waar hy sy doktorsgraad in 1893 ontvang en in 1894 as lektor in geskiedenis en Oekraïense letterkunde aangestel is. As dosent van Oekraïense letterkunde het hy egter nie toegang tot literêre dokumente gehad nie weens sy vele konflikte met die regering.

In die laaste jare van sy lewe het hy aan rumatiek gely, wat sy regterarm verlam het. Op 28 Mei 1916 is hy in die ouderdom van 59 in Lwif oorlede. Hy is by die Lychakivskiy-begraafplaas in Lwif begrawe.

Skryfloopbaan

Franko se skryfloopbaan het begin tydens sy studie aan die Lwif Universiteit, waar hy by die studentetydskrif Vriend gewerk het en ook sy eerste roman geskryf het. Hy het ook vir verskeie sosialistiese tydskrifte gewerk, soos die Poolse koerant Arbeid en sy eie tydskrif Publieke Vriend. Tydens sy tydperk in die tronk in 1877 het hy sy satiriese boek Die Smorgon Akademie geskryf en later aan die boekreeks Die Klein Biblioteek gewerk. Ná sy vrylating in 1880 het hy begin om gedigte van Goethe en Heine in Oekraïens te vertaal. Later het hy kritiese boeke oor Marxisme en sosiale demokrasie in die Oekraïne geskryf. Hy het ook later in sy lewe baie boeke met Oekraïnse nasionalistiese temas geskryf. Baie van sy werke kon nie in die openbaar gepubliseer word nie omdat dit teen Oostenryk-Hongaarse wette was. Eers ná sy dood is baie van sy werke gepubliseer en verkoop. Sedertdien het hy 'n belangrike figuur in die Oekraïense letterkunde geword.

Nalatenskap

Na Franko se dood in 1916 is die Universiteit van Lwif herdoop na die Nasionale Ivan Franko Universiteit van Lwif. In 1962 is die stad Stanyslaviv herdoop na Ivano-Frankivsk. Later is strate en pleine ook na hom vernoem en daar was selfs 'n Ivan Franko Park in Lwif. Sedert 1992 is hy op 'n 20 grivna-noot.

Familie

In 1886 het Ivan Franko met Olha Khoruzhynska getrou. Hulle het vier kinders saam gehad:

• Andriy Franko (1887 - 1913)
• Taras Franko (1889 - 1971)
• Petro Franko (1890 - 1941)
• Hanna Klyuchko (Franko) (1892 - 1988)

Bronne

• Hrytsak, Jaroslav (2018). Ivan Franko and His Community. Vertaal deur Olynyk, Marta. ISBN 978-1-61811-968-1.