Jacques Perk

Jacques Perk (deur Herman van de Voort in de Betouw, 1879)

Jacques Fabrice Herman Perk (10 Junie 1859 – 1 November 1881) was 'n belangrike Nederlandse digter uit die laat-19de eeu. Hy is op 'n jeugdige ouderdom oorlede. Sy sonnettekrans Mathilde, wat deur Willem Kloos gepubliseer is, was die eerste belangrike teken van 'n hernuwing in die Nederlandse poësie wat teweeggebring sou word deur die kunstenaars wat weldra bekend sou staan as die Tagtigers. Perk se liriese gedigte oor die natuur, en veral sy sonnette, is beïnvloed deur Shelley en was van groot belang vir die Nederlandse digkuns.

Biografie

Jeug en opvoeding

Jacques Perk is uit 'n prominente gesin gebore; hy was die seun van Marie Adrien Perk, 'n predikant in die Waalse kerk, (deel van die Nederduits Gereformeerde Kerk) asook 'n neef van Betsy Perk. Perk se vader het in Frans gepreek. Sy vader was 'n progressiewe indiwidu wat 'n groot belangstelling in die letterkunde gehad het. Perk het in 'n omgewing grootgeword wat in groter mate die Europese aristokrasie as die Nederlandse bourgeoisie weerspieël het.

Hierdie omgewing was bevorderlik vir die jong Jacques, wat op die ouderdom van ongeveer tien poësie begin skryf het. In 1872 het die gesin van Breda na Amsterdam verhuis, waar Perk die Hogere Burgerschool (HBS) bygewoon het. Hy het, onder die invloed van sy Nederlandse onderwyser Willem Doorenbos, 'n belangstelling begin ontwikkel in die Renaissance-ideaal van 'n uitgebreide, gebalanseerde opvoeding. Hy was teleurgesteld deur die intellektuele klimaat van die HBS, en het die skool in 1877 verlaat. Teen die volgende jaar het sy vader vir hom 'n pos by die Algemeen Handelsblad, 'n belangrike liberale koerant, gekry. Hier het hy die vertaling en redigering van Franse skryfstukke gedoen. Hy het ook verskeie kort gedigte geskryf, waarvan die meeste gewy was aan die liefde van sy jeug, Marie Champury. Sy was die dogter van sy Franse onderwyser aan die HBS. Haar vader het egter geen vertroue in die verhouding gehad nie, en trouens ook nie Marie nie. Alhoewel sy gevlei was is sy nie oorreed deur die jong digter se romantiese neigings nie, wat hy in poësie en in 'n vyfbedryf toneelstuk getiteld Herman en Martha uitgedruk het.

Nadat Marie hom verwerp het, het Perk op onsuksesvolle wyse gepoog om by die Willem Barents pool-verkenningskip aan te sluit vir 'n ekspedisie na die poolgebied. Hy het die sonnette van Petrarch, Shakespeare, Goethe en Alphonse de Lamartine begin lees en noukeurig bestudeer. In hierdie tyd is een van sy gedigte vir die eerste keer in die maandblad van Jan ten Brink (Nederland) gepubliseer. Hy het hom begin onttrek aan die geloof van sy vader, meer buitensporig begin aantrek, en nagte deurgebring waartydens hy die lewe saam met sy vriende, insluitend die latere skrywer en sosialis Frank van der Goes, bespreek het. Hy was op die tydstip reeds deur die Handelsblad ontslaan.

Mathilde, Kloos, en poësie

Jacques Perk

In 1879 het hy 'n jong Franssprekende vrou genaamd Mathilde Thomas ontmoet terwyl hy op 'n gesinsvakansie in die Belgiese Ardennes was (hy het waarskynlik vir Oscar Wilde daar ontmoet, hoewel daar geen afdoende bewyse daarvoor bestaan nie). In die pittoreske omgewing van rotse, kasteelruïnes, bome en berge, het die twee gesinne vyf dae saam deurgebring. Toe hulle afskeid geneem het in La Roche-en-Ardenne, het Perk aan Mathilde en sy susters 'n afskeidsgedig gegee wat geïnspireer is deur Alphonse de Lamartine. Perk se bewondering het in liefde verander. Dit het hom op sy beurt geïnspireer om Mathilde in verskuns te herskep; die resultaat was 'n sonnettekrans wat uit meer as honderd gedigte bestaan en wat hy wou publiseer as Mathilde, een sonnettenkrans. Hy het gedeeltes hiervan uitgestuur na literêre tydskrifte, insluitende Carel Vosmaer se Spectator en Ten Brink se Nederland, maar geen dele daarvan is gepubliseer nie; sy moderne liriek en sterk individuele gevoel was nie waarna die tradisionele literêre kritici gesoek het nie.

In 1880 het hy begin studeer aan die regskool in Amsterdam, maar in die tyd kennis gemaak die jong digter Willem Kloos, met wie hy 'n hegte vriendskap ontwikkel het. Vier van sy Mathilde-sonnette is in Vosmaer se literêre tydskrif (Spectator) gepubliseer, en 'n paar weke later is nog vyf in Nederland gepubliseer. Perk het die regskool as 'n noodsaaklike euwel beskou; dit wil sê slegs 'n manier om 'n bestaan te maak; hy het meer belanggestel in die filosofie - en letterkundeklasse. Sy vriendskap met Kloos het daartoe gelei dat hy 'n sonnet-siklus, Verzen aan een vriend, geskryf het. Kloos, wat baie harder aan sy gedigte moes werk, maar dieselfde probleme as Perk ondervind het met betrekking tot die publikasie daarvan, was diep beïndruk, selfs terwyl hy Perk se poësie gekritiseer het en met sy toestemming van sy werk geredigeer het.

Perk het in 1880 saam met Kloos na Brussel gereis en daarna na La Roche, waar hy 'n jaar tevore vyf hartstogtelike dae saam met Mathilde deurgebring het. Alhoewel sy suster Dora 'n aktiewe briefwisseling met Mathilde onderhou het, het Jacques geen benodigdheid gevoel om weer die ware Mathilde te sien nie. Die meer romantiese uitbeelding van haar in sy poësie het haar plek ingeneem. Toe hy teruggekeer het, het Vosmaer hom gevra om vir die Spectator te werk, wat die skryf van literêre kritiek ingesluit het. Hy het hierna die meesterlike gedig De schim van P.C. Hooft ter geleentheid van die 300ste viering van P.C. Hooft se geboorte geskryf.

Finale jaar, Joanna

Perk se graf by die De Nieuwe Ooster

In 1881, terwyl hy voorberei het op die huwelik van sy suster, het Perk die bruidegom se suster, Joanna Blancke, ontmoet, en passievolle briewe aan haar begin rig. Hy het 'n poging aangewend om sy Mathilde-siklus - met haar in die hoofposisie - te herskep, maar sy het egter al sy aandag begin opeis. Hy het ook sy vriendskap met Kloos beëindig. Joanna was verloof aan 'n ander man, en terwyl sy daardie verlowing verbreek het, het sy in haar eensaamheid bewys dat sy vir hom ontoeganklik was. Hy het probeer om die gaping tussen hulle te oorbrug deur te skryf en in die hoop om haar op die manier te oortuig. Hy het teen die einde van 1881 'n siklus getiteld Eene helle- en hemelvaart gepubliseer wat 'n aantal sonnette uit die Mathilde-siklus ingesluit het wat vir Joanna herskryf is. Sy gedig "Iris", wat deur Shelley beïnvloed is, is kort voor sy dood gepubliseer. Die gedig is aan aan Joanna gewy. Die slotlyne daarvan spreek van eensaamheid, begeerte en dood. Joanna se reaksie op Perk se uitings van sy gevoelens vir haar is nie bekend nie. Aan die einde van September het Perk ongesteld geword nadat hy op die Amstelrivier geroei het. Hy het koors opgedoen. Intussen was sy letterkundige prestige aan't toeneem: Joseph Alberdingk Thijm en Vosmaer het sy werk geloof; laasgenoemde het sover gegaan as om hom met Dante Alighieri te vergelyk.

Dit het egter weldra duidelik geword dat Perk slegs 'n paar weke gehad het om te leef weens 'n abses op een van sy longe wat hom vantevore moeilikheid gegee het. Hy het op Sondag, 30 Oktober van sy familie afskeid geneem. Hy is op 1 November oorlede. Hy is op 5 November in die Oude Oosterbegraafplaats in Amsterdam begrawe, maar in 1900 by die Nieuwe Oosterbegraafplaats herbegrawe. Sy graf is 'n Ryksmonument.

Postuum publikasies

Perk se Gedichten is na sy afsterwe deur Vosmaer en Kloos gepubliseer (wat die volgorde van die gedigte beduidend verander het en verskeie redaksionele veranderings aangebring het). Die inleiding, geskryf deur Kloos, sou 'n grondliggende manifes van die Tagtigers word.

Primêre bibliografie

• 1881 De schim van P.C. Hooft. In: De Nederlandsche Spectator, 26 Maart 1881. Den Haag, Nijhoff.
• 1881 Eene Helle- en Hemelvaart. in: De Nederlandsche Spectator, 3 September 1881. Den Haag, Nijhoff.
• 1881 Iris. In: De Tijdspiegel van Oktober 1881. Amsterdam, Veen.
• 1882 Gedichten. Met een Voorrede van mr. Carel Vosmaer, en een inleiding van Willem Kloos. Sneek, Pijttersen.
• 1894 Nagelaten verzen van Jacques Perk, uitgegeven door Willem Kloos. in: De Nieuwe Gids, jaargang 9. Amsterdam, W. Versluys Uitgeverij.
• 1941 Jacques Perks Mathilde-krans, naar de handschriften volledig uitgegeven door G. Stuiveling, drie dele (wetenskaplike uitgawe). Den Haag, Boucher.
• 1957 Verzamelde gedichten, naar de handschriften uitgegeven door Garmt Stuiveling. Amsterdam, Arbeiderspers.

Biografie

• Perk, Betsy (1902). Jacques Perk, geschetst voor 't Jong Nederland der XXe Eeuw, met onuitgegeven Prozastukken, Gedichten en Portretten van den Dichter. Amsterdam, S.L. van Looy.
• Stuiveling, G. (1939). Een dichter verliefd. Brieven van Jacques Perk aan Joanna Blancke, uitgegeven en ingeleid door G. Stuiveling, Den Haag, Leopold.
• Stuiveling, G. (1957). Het korte leven van Jacques Perk. Amsterdam, Querido.
• Hoorweg, C. (2014). Van Mathilde tot Mei. De dichters van 1880 en de vriendschapssonnetten van Jacques Perk en Willem Kloos Baarn, Prominent. ISBN 978-90-79272-38-9

Eksterne skakels

• Werke deur Jacques Perk by Projek Laurens Jz Coster
• "Jacques Perk" by die Digitale Biblioteek vir Nederlandse Letterkunde]
• Faksimilee van een van die Mathilde-manuskripte in die Geheugen van Nederland