Jan Viljoen

Jan Viljoen
Gebore	14 Mei 1812 Winterhoek, naby Uitenhage, Kaapkolonie
Sterf	30 April 1893 Vergenoeg, naby Zeerust, Transvaal
Politieke party	Voortrekkers Zuid-Afrikaansche Republiek

Johannes Willem (Jan) Viljoen (14 Mei 1812, naby Uitenhage - 20 April 1893, naby Zeerust) was 'n Suid-Afrikaanse pionier, soldaat en jagter. Hy was 'n veteraan van die Slag van Boomplaats, die Transvaalse Burgeroorlog en die Eerste Boereoorlog, en as jagter het hy ontdekkingsreise deur die huidige Botswana en Zimbabwe onderneem. Viljoen beweer dat hy die Victoria-waterval drie jaar voor David Livingstone ontdek het.

Biografie

Viljoen is in 1812 in die Britse Kaapkolonie gebore. In 1833 trou hy met Maria Catharina Messer, dogter van die Duitse sendeling J.G. Messer, en het vyftien kinders by haar gehad.

In 1843 migreer hy met sy gesin na die Transoranje, waar hy hom naby Winburg vestig. Saam met vyf ander Voortrekkers is hy in 1846 vir drie maande in Colesberg opgesluit weens anti-Britse aktiwiteite. Viljoen het die Britte onder Andries Pretorius geveg tydens die Slag van Boomplaats. Die stryd is verlore, sy plaas is gekonfiskeer en hy vlug oor die Vaalrivier na die Transvaal, waar hy hom op sy plaas Vergenoeg (ver genoeg van die Britte) naby Zeerust vestig. Hy word die eerste veldkornet en later bevelvoerder van die distrik Marico.

Viljoen het baie jagtogte onderneem deur die onontdekte binneland van Afrika en bereik die Ngami-meer in 1851. Hy neem deel aan 'n strafekspedisie teen die Tswana-opperhoof Sechele en dien vir die Transvaalse regering as ambassadeur aan die Wesfront, waar hy vriendskappe met verskeie hoofmanne sluit.

Viljoen was 'n ywerige voorstander van die Nederduitse Gereformeerde Kerk en was vyandiggesind teenoor ander kerke van Transvaal. Dit het so ver gegaan dat hy in 1868 vir ds. Frans Lion Cachet met 'n shambok aangeval het toe hy 'n Gereformeerde gemeente in Marico wou stig. Dit was 'n oorsaak van die Transvaalse burgeroorlog, waarin hy hom by die opstandige Stephanus Schoeman aangesluit het. Viljoen word bevelvoerder van die sogenaamde Volksleër, maar word op 5 Januarie verslaan deur die Staatsleër onder leiding van Paul Kruger.

Die volgende jaar word Viljoen en vier ander jagters die eerste Boere, met Mzilikazi se toestemming, om in Mashonaland te jag. In die 1870's het hy gejag in die Kalahari, Mashonaland en ander gebiede van die huidige Zimbabwe, wat volgens wit standaarde nog nie ontdek was nie. Gedurende die Eerste Boereoorlog het Viljoen teen die Tswana-hoofman Montshiwa geveg.

Viljoen is in 1893 op sy plaas Vergenoeg oorlede.

Bronne

• (af) Grobler, John Edward Holloway: Jan Viljoen (1812-1893), 'n Transvaalse wesgrenspionier. Universiteit van Pretoria, 1976.[1]
• (en) South African History Online - Johannes Willem (Jan) Viljoen
• (en) Rosenthal, Eric, Encyclopaedia of Southern Africa, Juta and Company Limited, Kaapstad en Johannesburg, 1978, p.611.
• (af) Swart, M.J., e.a. (red.): Afrikaanse Kultuuralmanak. Aucklandpark: Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge, 1980. ISBN 0-620-04543-4, p.100.