Jantina Böeseken

Suster Jantina Boëseken.

Jantina Eelbrendina Böeseken-de Cock (Nederland, 3 Februarie 1866 – Kaapstad, 4 Julie 1955) was ’n kampvegter vir Christelik-nasionale onderwys en yweraar vir maatskaplike werk.

Herkoms

Hendrik de Cock.

Prof. Helenius de Cock (1824–1894), Jantina se vader.

Jantina de Cock was 'n dogter van prof. Helenius de Cock van Kampen (waar die Gereformeerde Kerk in Nederland se teologiese skool in 1854 geopen het) en ’n kleindogter van ds. Hendrik de Cock, die vader van die Afscheiding, waartydens lidmate van die Hervormde Kerk in 1834 in Nederland in leer, diens en tug reformerend teruggekeer het tot die belydenisskrifte, liturgie en kerkregering soos vasgestel deur die Sinode van Dordrecht van 1618–'19. Sy was een van drie van prof. De Cock se kinders wat na Suid-Afrika uitgewyk het. In Nederland was sy 11 jaar lank onderwyseres aan Christelike skole. Toe sy omtrent 14 jaar oud was, het pres. Paul Kruger sowat ses weke lank as gas van haar ouers in Kampen vertoef. Sy verhale van Transvaal het 'n groot indruk op die kinders van die professor en sy gade gemaak. Later was Jantina verloof aan 'n Hollandse onderwyser wat na Suid-Afrika toe uitgekom het ten tyde van die groot behoefte aan goeie leerkragte. Ongelukkig is hy hier oorlede voor sy hom na Suid-Afrika kon volg. Maar sy het 'n betrekking aan die Staatsmeisjes-school aangeneem wat haar gebied is. So het sy dan in 1897 begin as onderwyseres aan dié Pretoriase skool onder die hoofskap van ene mej. Adriani. Hier het sy 'n jaar lank as onderwyseres gewerk en later aan die Oost-Eind-skool gewerk. Tydens die Tweede Vryheidsoorlog het sy en haar kollegas op hul pos gebly, hoewel maande verbygegaan het dat hul salaris nie meer as £3 was nie.

In 1904 is sy in Transvaal getroud met Adriaan Cornelius Böeseken (13 Mei 1871 – 19 September 1942), eweneens ’n Nederlandse immigrant. Hy het twee keer onder die Transvaalse vlag gedien: die eerste maal tydens die Jameson-inval as gevolg waarvan hy Transvaalse burgerregte verkry het en die tweede maal tydens die Engelse Oorlog, toe hy einde 1901 as krygsgevangene na 1901 in Trichinopoly (nou Tiruchirappalli) in Indië verban is.

Jantina en Adriaan Böeseken se enigste kind, Anna, is op 23 Oktober 1905 in Boomstraat, Pretoria, naby die ingang na die dieretuin, gebore. Haar vader het kort daarna bestuurder van die Nederlandse Bank (nou Nedbank) in Bloemfontein geword, waar die gesin gewoon het tot hulle in 1923 Kaapstad toe verhuis het. In 1910 het die gesin ’n jaar ’n Nederland gewoon, waar Jantina se skoonouers nog gewoon het. Dr. Böeseken sou later een van Suid-Afrika se voorste navorsers en geskiedskrywers word en is in 1997 in Kaapstad oorlede waar sy ’n troue lidmaat was van die Gereformeerde Kerk, die Suid-Afrikaanse eweknie van die Afgeskeidene Kerk in Nederland wat haar oupagrootjie aan moederskant gestig het. Omdat die egpaar Nederlands was, het hulle aan huis Nederlands gepraat, maar in Bloemfontein ook Afrikaans.

In die Vrystaat

Jantina, haar man en dogter, Anna, blykbaar op besoek aan Rotterdam, omstreeks 1910.

Die gesin Böeseken omstreeks 1915.

Reeds in Pretoria het Jantina haar deel vir die Afrikaanse volk begin doen toe sy ’n jongedogtersvereniging stig wat onder meer ’n verkoping vir Christelik-nasionale onderwys (CNO) gehou het. Terwyl haar man bankbestuurder op Bloemfontein was, het sy en hy hul volle kragte gegee aan die opbou van die volk wat hulle liefgehad het. Veral het sy haar beywer vir maatskaplike werk. As lid van die Oranje-Vrouevereniging (OVV) en later as presidente en sekretaresse van die hoofbestuur het sy haar toegespits op die herstel van armblankes se selfrespek deur die oprigting van ’n washuis waar die moeders onder behoorlike omstandighede kon werk, die oprigting van ’n crèche waarin die kinders versorg is terwyl die moeders gewerk het, die versorging van oues van dae op Brandfort, die opleiding in Christelike skole waar ook praktiese vakke soos houtwerk, tik en boekhouding aangebied is, byvoorbeeld aan die ou voorbereidende Tegniese Skool, Bloemfontein, en die handhawing van die Afrikaanse taal. Destyds, toe die Vrystaatse hoofstad nog grotendeels Engels was, was Jantina Böeseken-de Cock se bydrae in laasgenoemde opsig baanbrekerswerk.

In Kaapstad

Dr. Anna Böeseken, Jantina se enigste kind.

Jantina Böeseken-de Cock.

In Kaapstad het die Böesekens dadelik betrokke geraak by die pas gestigte Gereformeerde kerk Kaapstad, wat in die jaar van hul koms na die Moederstad en wel op 6 Mei 1923 tot stand gekom het met net 31 lidmate van wie die egpaar Böeseken, as bankbestuurder en sy vrou, sekerlik van die mees gesiene moes gewees het. So is dan ook op 23 Junie 1923 aan hul huis by Rosmeadlaan 19, Oranjezicht die gemeente Kaapstad se Gereformeerde Sustersvereniging gestig. Net ’n paar susters was teenwoordig, onder wie Du Plessis, Van der Walt, Boersema en hul dogters. Jantina Böeseken was eindelik 22 jaar lank die bekwame presidente van dié vereniging waaraan sy haar hart en soel toegewy het, tot sy in 1945 uit dié amp getree het en die werk aan jongeres oorgedra het. Die susters het onder haar leiding aanvanklik elke Donderdag om 10:00 aan huis bymekaargekom en later in die konsistorie van die Palmersaaltjie by Hofstraat 2. Dikwels sou Jantina Böeseken voorlees uit ’n boek en dan is sake bespreek wat die susters aangegaan het. Hulle het geld bymekaargemaak deur koektafels te hou voor die afdelingswinkel Stuttafords in Adderleystraat, later ook in Claremont, en gereelde rommelverkopings, altyd net in Grassy Park. Die jaarlikse skenking van die susters aan die kerkraad van Kaapstad in daardie beginjare van die gemeente is hoog op prys gestel, veral omdat die kerk se geldsake destyds nooit rooskleurig gelyk het nie. Jantina kon nog as 80-jarige die inwyding van die gemeente se nuwe kerkgebou op 6 April 1952 meemaak. Vir die orrel in dié gebou, geïnstalleer deur Cooper, Gill en Tomkins, het haar opvolgers in die Sustersvereniging £3 000 ingesamel.

Böeseken het dadelik ná hul verhuising in 1923 na Kaapstad by die Afrikaanse Christelike Vrouevereniging (ACVV) aangesluit.

Waardering

Adriaan Cornelius en Jantina Böeseken se grafsteen in die Maitland-begraafplaas.

Elise Lessing skryf in die gedenkboek Die Gereformeerde Vrou (1959) van Jantina Böeseken: "Dit was Christelike optimisme en godsvertroue wat haar laat volhard het onder moeilike omstandige. Haar organisasietalent het dit moontlik gemaak om, behalwe haar huishouding waar gasvryheid steeds die wagwoord was, ook ander tot ’n seën te wees.

In 1948 het die volgende beskrywing by 'n foto van Jantina Boëseken in die gedenkboek Gegrendelde poorte, jubileum 1923–1948 van die Gereformeerde kerk Kaapstad verskyn: "Suster Boëseken, wat die oudste lidmaat is van ons gemeente. Haar eggenoot wat haar enkele jare gelede reeds ontval het, was (jare lank) die ywerige en getroue kassier van die gemeente, en het vir one veel beteken. Sy en haar dogter, dr. Anna Boëseken, woon nog altyd gelukkig saam. Suster Boëseken is 'n dogter van wyle prof. Hendrik de Cock, 'n bekende figuur uit die Nederlandse Kerkgeskiedenis. Sedert die stigting was suster Boëseken die bekwame presidente van die Gereformeerde Sustersvereniging in Kaapstad, totdat sy, weens haar hoë leeftyd, in 1945 vervang is deur mev. (ds.) P.J. Coetzee. Sy en haar intieme vriendin, suster Boersma, wie se jare ook reeds hoog klim, is vir ons nog altyd 'n besielende voorbeeld. Alleen die ernstigste moeilikhede verhoed dat hulle gereeld in die kerk is. Mag God hulle nog lank spaar, en hulle krag en gesondheid staande hou."

Bronne

• (af) Die Gereformeerde Vroueblad. 1959. Gedenkboek: Die Gereformeerde vrou 1859-1959. Potchefstroom: Potchefstroom Hera
• (af) (en) Kruger, dr. D.F. 1963. Wie is wie in Suid-Afrika. Johannesburg: Vitae Uitgewers.

Eksterne skakels

• (en) Die Böesekens se huis by Rosmeadlaan 19, Oranjezicht, Kaapstad, soos te sien op Google maps. URL besoek op 16 Oktober 2016.