Gaan na inhoud

Leif Erikson

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Leif Erikson
Deel van 'n standbeeld van Leif Erikson.
Geboreomstreeks 970
Yslandse Gemenebes
Sterfomstreeks 1020
NasionaliteitNoors: Yslands
BeroepOntdekkingsreisiger
EggenootThorgunna (omstreeks 999)
KindersThorgils, Thorkell

Leif Erikson (Yslands: Leifur Eiríksson; Noorweegs: Leiv Eiriksson; omstreeks 970-1020) was 'n Noorse Wiking en ontdekkingsreisiger van die Gemenebes van Ysland.[1] Sommige kenners glo hy was sover bekend die eerste Europeër wat Noord-Amerika anderkant Groenland bereik het, byna 'n halwe millennium voor Christophorus Columbus.[2][3]

Volgens die sagas van die Yslanders het hy 'n Noorse nedersetting by Vinland gestig, wat gewoonlik vertolk word as die kusgebied van Noord-Amerika. Daar word egter gegis dat die nedersetting wat Leif en sy bemanning gestig het, ooreenkom met die oorblyfsels van 'n Noorse nedersetting wat in Newfoundland, Kanada, ontdek is en bekendstaan as L'Anse aux Meadows. Dit is omstreeks 1000 n.C. bewoon. Latere argeologiese bewyse dui egter daarop dat Winland die streke om die Golf van St. Lawrence kon wees en dat L'Anse aux Meadows 'n plek was waar herstelwerk aan skepe gedoen is.

Leif was die seun van Erik die Rooie, die stigter van die eerste Noorse nedersetting in Groenland, en Thjodhild (Þjóðhildur). Albei sy ouers was van Noorweegse oorsprong. Die ligging van sy rusplek is onbekend,[4] maar daar word aangeneem dat hy gebore is in Ysland, wat destyds gekoloniseer is deur Noormanne wat hoofsaaklik van Noorweë afkomstig was.[1][5][6]

Hy het grootgeword op die familielandgoed Brattahlíð in die oostelike nedersetting in Groenland. Leif het sover bekend twee seuns gehad: Thorgils, gebore as die seun van 'n adellike vrou genaamd Thorgunna in die Hebrides; en Thorkell, wat hom opgevolg het as leier van die Groenlandse nedersetting.

Die ontdekking van Winland

[wysig | wysig bron]
Leif Eriksson ontdek Amerika, deur Hans Dahl (1849-1937).
Die woorde Leifr hinn heppni, "Leif die Gelukkige", uitgeskryf in die vroeë 14de eeuse Hauksbók, die ouste manuskrip van Eiríks saga rauða.
Moderne herskepping van die Noorse nedersetting by L'Anse aux Meadows. Die nedersetting is oorspronklik in 1000 n.C. gestig en in 1968 deur Unesco as Wêrelderfenisgebied gelys.

Leif en sy bemanning het in 999 van Groenland na Noorweë gereis. Hulle is deur sterk winde van koers af gewaai na die Hebrides en het vir 'n groot deel van die somer aangebly. Hy het weldra in Noorweë aangekom en 'n trawant van koning Olaf Tryggvason geword. Hy het hom ook tot die Christendom bekeer en het opdrag gekry om die godsdiens aan Groenland bekend te stel.[7] Beide die Sage van Erik die Rooie en die Sage van die Groenlanders is vermoedelik omstreeks 1200 geskryf,[8] en dit bevat verskillende weergawes van die reise na Winland. [9][10] Die enigste twee bekende streng historiese vermeldings van Winland word gevind in die werk van Adam van Bremen (omstreeks 1075) en in die Íslendingabók ("Die Boek van Yslanders") wat omstreeks 1122 saamgestel is deur Ari Þorgilsson ("Ari die Wyse"). [11] Volgens die Sage van Erik die Rooie het Leif blykbaar vir die eerste keer Winland gesien nadat hy van koers af gewaai is op weg na Groenland om die Christendom daar bekend te stel.[7]

Volgens 'n letterlike vertolking van Einar Haugen se vertaling van die twee sagas in die boek Skeepvaart na Winland, was Leif nie die eerste Europeër wat Amerika ontdek het nie: Hy het die verhaal gehoor van die handelaar Bjarni Herjólfsson, wat beweer het dat hy land wes van Groenland gesien het nadat hy van koers af gewaai is. Daar word egter gespekuleer dat Bjarni waarskynlik nooit daar aangeland het nie. Later, toe hy van Noorweë na Groenland reis, is Leif ook van koers af gewaai, na 'n land wat hy nie verwag het om te sien nie en waar hy "gesaaide koringlande en wingerdstokke" gevind het. Daarna het hy twee mans wat in hierdie land skipbreuk gely het, gered en teruggegaan na Groenland om die mense daar te kersten. [12] Gevolglik, indien dié weergawe vertrou kan word, was Bjarni Herjólfsson die eerste Europeër wat Amerika anderkant Groenland gesien het, en was die twee naamlose skipbreukelinge die eerste mense bekend aan Europeërs om daar voet aan wal te sit.

Leif het daarna vir Bjarni genader, sy skip gekoop, 'n bemanning van 35 bymekaargemaak en 'n ekspedisie onderneem na die land wat Bjarni beskryf het.[13] Sy vader, Erik, sou by hom aansluit, maar het onttrek nadat hy op pad na die skip van sy perd afgeval het, 'n voorval wat hy as 'n slegte voorteken vertolk het.[14] Leif het aanvanklik op 'n rotsagtige en verlate plek beland wat hy Helluland genoem het ("Platrotsland"; moontlik die hedendaagse Baffin Island).[15]

Nadat hy verder op die see uitgegaan het, het hy die tweede keer aangeland op 'n beboste plek wat hy Markland genoem het ("Woudland"; moontlik naby Cape Porcupine, Labrador).[15] Ná nog twee dae op see het hy op 'n eiland in die noorde beland (moontlik Belle Isle (Newfoundland en Labrador), waarna hy teruggekeer het na die vasteland.[15] Hulle het wes hiervan gevaar en in 'n groen gebied met 'n sagte klimaat met volop voorrade salm beland. Toe die winter nader kom, het hy besluit om daar te kampeer en geselskappe uitgestuur om die land te verken.[15] Tydens een van hierdie verkenningstogte het Tyrker die ontdekking gemaak dat die land vol wingerde en druiwe is. Leif het die land dus Winland ("Wynland") gedoop.[15][16] Daar het hy en sy bemanning 'n klein nedersetting gebou wat deur latere besoekers uit Groenland Leifsbudir genoem is.

Nadat hy in Winland oorwinter het, het Leif in die lente teruggekeer na Groenland met 'n vrag druiwe en hout.[13][17] Op die terugvaart het hy 'n Yslandse drenkeling en sy bemanning gered, wat aan hom die bynaam "Leif die Gelukkige" besorg het.[18]

Navorsing in die vroeë 1960's deur die Noorse ontdekkingsreisiger Helge Ingstad en sy vrou, die argeoloog Anne Stine Ingstad, het 'n Noorse nedersetting geïdentifiseer[19] wat geleë is aan die noordpunt van Newfoundland. Daar is voorgestel dat dié nedersetting, bekend as L'Anse aux Meadows, Leifsbúðir is. Die Ingstads het getoon dat Noormanne Amerika ongeveer 500 jaar voor Christophorus Columbus bereik het.[20][21] Latere argeologiese bewyse dui daarop dat Winland moontlik die gebiede rondom die Golf van St. Lawrence was en dat die L'Anse aux Meadows-terrein 'n skeepsherstelstasie en 'n halte vir reise daarheen was. Dit weerspreek nie noodwendig die identifisering van L'Anse aux Meadows met Leifsbúðir nie,[21][22] aangesien dit wil voorkom asof die twee sages Winland beskryf as 'n groter streek wat verskeie nedersettings insluit. In die Sage van Erik die Rooie word twee ander nedersettings in Winland genoem: 'n nedersetting genaamd Straumfjǫrðr, wat buite Kjalarnes en die Wonderstrands gelê het, en een genaamd Hóp, wat selfs verder suid geleë was. [23]

Erfenis

[wysig | wysig bron]

Noorse en Middeleeuse Europa

[wysig | wysig bron]
Discovery of America, 'n posseël uit die Faroëreilande wat beide Leif Erikson en Christophorus Columbus herdenk.

Leif se suksesvolle ekspedisie in Winland het ander Noormanne aangemoedig om ook die reis te onderneem. Die eerste oënskynlike kontak tussen die Noormanne en die inheemse bevolking, wat die Noormanne later skrælingjar genoem het, is deur sy broer Thorvald gemaak en het tot vyandelikhede gelei. Tog was daar uiteindelik geen permanente Noorse nedersettings in Winland nie, hoewel sporadiese reise na Markland vir voedsel, hout en handel moontlik baie lank geduur het.[24][25] Die toevallige verwysings na dié gebiede kan daarop dui dat die ontdekking daarvan nie deur tydgenote as besonder betekenisvol beskou is nie, of dat dit aanvaar is dat dit openbare kennis was, of albei.[11] Kennis van die Winland-reise het oor die Middeleeuse Europa versprei; skrywers het melding gemaak van afgeleë lande in die weste, en veral die Middeleeuse kroniekskrywer Adam van Bremen het direk melding van Winland gemaak (omstreeks 1075), op grond van verslae van die Dene. Adam het melding gemaak van Winland in hoofstuk 39 van Boek IV van sy Gesta: Daarbenewens het Sven II van Denemarke (Sweyn Estridsson), die koning van Denemarke, nog 'n eiland in hierdie oseaan benoem as "Winland" omdat wingerdstokke wild daar gegroei en die beste wyn voortgebring het.

Daar is al voorgestel dat kennis en verhale oor Winland in die 15de eeu in Europese hawens wyd bekend was, en dat Christophorus Columbus, wat in 'n brief beweer het dat hy Ysland in 1477 besoek het, op die verhale afgekom het.

Galery van kuns en beeldhouwerk

[wysig | wysig bron]
Leif Ericson is 'n karakter in die mangaverwerking van die Vinland Saga.

In fiksie

[wysig | wysig bron]
  • Erikson is die hoofkarakter in die 1928-rolprent The Viking.[26]
  • Leif is een van die hoofkarakters in Makoto Yukimura se manga Vinland Saga.[27]
  • Leif Ericson is die hoofkarakter in die geskiedkundige roman vir jong mense getiteld Vinland the Good. Die skrywer is Henry Treece, en dit is geïllustreer deur William Stobbs. Dit is 'n relaas van die ontdekkingsreise uit die Wikingtydperk wat merendeels gebaseer is op die Groenlandse Saga.[28]
  • An Old Captivity is 'n roman wat 'n droom bevat waarin 'n karakter genaamd Leif Ericson verskyn. Dit is geskryf deur Nevil Shute en in 1940 gepubliseer.[29]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. 1,0 1,1 Sverrir Jakobsson (14 Julie 2001). "Vísindavefurinn: Var Leifur Eiríksson ekki Grænlendingur sem átti rætur að rekja til Íslands og Noregs?" [Was Leif Eiriksson not a Greenlander who had roots in Iceland and Norway?] (in Icelandic). Visindavefur.hi.is. Besoek op 16 Februarie 2010.{{cite web}}: AS1-onderhoud: onerkende taal (link)
  2. "Leif Erikson (11th century)". BBC. Besoek op 20 November 2011.
  3. "Why Do We Celebrate Columbus Day and Not Leif Erikson Day?". National Geographic. 11 Oktober 2015. Besoek op 12 Oktober 2015.
  4. Leiv Eriksson, Norsk biografisk leksikon
  5. Leif Eriksson – Encyclopædia Britannica, Inc., 2012. Besoek op 11 April 2012.
  6. books.google.is
  7. 7,0 7,1 Somerville & McDonald, 2010, pp. 419–420.
  8. Lindkvist, Thomas (2003). "Early political organisation". In Helle, Knut (red.). The Cambridge History of Scandinavia: Prehistory to 1520. Cambridge University Press. p. 212. ISBN 978-0-521-47299-9.
  9. Somerville & McDonald, 2010, p. 350.
  10. Short, 2010, p. 203.
  11. 11,0 11,1 "Vinland History". National Museum of Natural History. Smithsonian Institution. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 November 2011. Besoek op 23 November 2011.
  12. archive.org
  13. 13,0 13,1 Short, 2010, pp. 203–204.
  14. Somerville & McDonald, 2010, p. 352.
  15. 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 Wernick, Robert (1979). The Vikings. Alexandria, VA: Time-Life Books. pp. 149–151. ISBN 0-8094-2709-5.
  16. Kudeba, N. (19 April 2014). Hoofstuk 5 - Noorse ontdekkingsreisigers van Erik die Rooie tot Leif Erikson - Kanadese ontdekkingsreisigers. Uit The History of Canada: "Archived copy". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Mei 2014. Besoek op 22 April 2014.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  17. Somerville & McDonald, 2010, pp. 352–354.
  18. Somerville & McDonald, 2010, p. 354.
  19. "L'Anse aux Meadows". L'Anse aux Meadows National Historic Site of Canada. Parks Canada. 2018. Besoek op 21 Desember 2018. Here [L'Anse aux Meadows] Norse expeditions sailed from Greenland, building a small encampment of timber-and-sod buildings …
  20. "Helge Ingstad". The Daily Telegraph. 30 Maart 2001. Besoek op 20 November 2011.
  21. 21,0 21,1 Short, 2010, p. 207.
  22. "Vinland Archeology". National Museum of Natural History. Smithsonian Institution. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Desember 2003. Besoek op 21 November 2011.
  23. "Vinland Sagas". National Museum of Natural History. Smithsonian Institution. Besoek op 21 November 2011.
  24. Schledermann, Peter. (1996). Voices in Stone. A Personal Journey into the Arctic Past. Komatik Series no. 5. Calgary: The Arctic Institute of North America and the University of Calgary.
  25. Sutherland, Patricia. (2000). "The Norse and Native Norse Americans". In William W. Fitzhugh and Elisabeth I. Ward, eds., Vikings: The North Atlantic Saga, pp. 238–247. Washington, DC: The Smithsonian Institution.
  26. Hall, Mordaunt (29 November 1928). "A Picture in Colors". The New York Times. New York Stad: The New York Times Company. Besoek op 30 November 2019.
  27. Harris, Will. "Amazon's Vinland Saga Anime Is a Classic Anime in the Making". IGN Southeast Asia. Besoek op 22 Augustus 2020.
  28. William Stobbs, Henry Treece. "Vinland the Good". childrensbookshop.com. Puffin. Besoek op 23 Augustus 2020.
  29. Shute, Nevil. "An Old Captivity". fadedpage.com. William Morrow & Company. Besoek op 23 Augustus 2020.

Bronne

[wysig | wysig bron]