Lourens Geldenhuys

Lourens Geldenhuys.

Lourens (Louw) Geldenhuys (Kliprivier, Heidelberg, 6 Desember 1864 – Johannesburg, 31 Augustus 1929) was 'n baanbreker van die Witwatersrand en 'n politikus van die Suid-Afrikaanse Party en sy voorgangers.

Agtergrond

Geldenhuys was 14 jaar oud toe sy vader na die plaas Wilgespruit verhuis waar Geldenhuys sr. in die geselskap van Struben ontdek het dat die hoofgoudrif oor die plaas loop. Nadat hy die plaas aan Frederick Struben verkoop het, het Struben sr. en sy drie seuns die mineraleregte van Elandsfontein gehuur en 'n nuwe soektog na goud begin. Hulle ontdek dit op wat later bekend sou staan as Geldenhuys Estate, Elandsfontein No. 1. Lourens en een van sy broers koop Braamfontein, waar hulle gehoop het om die Clifton Reef te ontdek. Toe dit nie geluk nie, verdeel hulle die plaas en Lourens noem sy gedeelte "Emmarentia", ter ere van sy vrou, na wie die latere woonbuurt ook genoem is. Die Afrikaanse primêre skool in Linden, die Laerskool Louw Geldenhuys, is in 1936 na hom genoem. Die voorstad Emmarentia heet na sy vrou.

Politieke loopbaan

Lourens en Emmarentia Geldenhuys en hul gesin.

In 1895 word hy lid van die Tweede Volksraad en dien in die kommissie wat die Goudwette moes konsolideer. In 1895 verslaan genl. Ben Viljoen hom oor die vraagstuk van die verskaffing van drank aan swartes, waarvan Geldenhuys 'n sterk teenstander was.

Met die uitbreek van die Tweede Vryheidsoorlog vertrek Geldenhuys na Natal as lid van die Krugersdorpse kommando, maar gee hom oor ná die anneksasie van Pretoria.

Hy verteenwoordig Vrededorp in die eerste Unie-Volksraad toe hy wen met 'n meerderheid van 458 teen die Unionisteparty se N.C. Herschensohn. Geldenhuys behou die setel in die algemene verkiesing van 1915, maar kry net 60 stemme meer as T.C. Visser van die Nasionale Party.

In 1920 wen Geldenhuys as S.A.P.-kandidaat in Johannesburg-Noord, maar kry net 124 meer stemme as die Arbeidersparty se C.J. McCann en 133 stemme meer as die Nasionale Party se H.A. Butler. In 1921 wen hy Johannesburg-Noord met 59,9% van die stemme teen I.M. Rautenbach van die N.P. en in 1924 met 'n meerderheid van 124 teen J. Duthie van die Arbeidersparty.

In die 1929-verkiesing wen hy dieselfde setel vir die Suid-Afrikaanse Party met 'n enkele stem teen dieselfde kandidaat van die Arbeidersparty. Die uitslag was 1 220 teenoor 1 219. In die tussenverkiesing wat op sy dood volg, het Jannie Hofmeyr die setel vir die Suid-Afrikaanse Party behou en lid vir Johannesburg-Noord gebly tot en met sy dood in 1948.

Liefdadigheid

Geldenhuys het feitlik die weeshuis van die NG Kerk, die Langlaagte-kinderhuis, aangeneem en was bekend om sy vrygewigheid en integriteit. Hy het die Emmarentiadam en die grond ten weste daarvan aan die stadsraad geskenk om vir ontspanningsdoeleindes aan te wend. Die politieke stryd aan die Rand in die twintigerjare het so te sê om hom gewentel met die Nasionale Party wat alte gretig was om die ou bondgenoot van genls. Louis Botha en Jan Smuts te verslaan. Hulle kon dit egter tot aan sy dood nie een keer regkry nie.

Bronne

• Potgieter, D.J. (red.) 1972. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou).
• Rosenthal, Eric, Encyclopaedia of Southern Africa, Juta and Company Limited, Kaapstad en Johannesburg, 1978.
• Schoeman, B.M. 1977. Parlementêre verkiesings in Suid-Afrika 1910–1976. Pretoria: Aktuele Publikasies.

Eksterne skakels

• Webtuiste van die Laerskool Louw Geldenhuys, wat na hom genoem is
• Besonderhede oor die Geldenhuyse op Melville Koppies Nature Reserve. URL besoek op 1 Augustus 2013.
• Louw Geldenhuys het dié woonhuis in 1887 gebou. Dit is nou 'n nasionale gedenkwaardigheid en die oudste bestaande huis in Johannesburg. URL besoek op 1 Augustus 2013.
• Nadere besonderhede op Property24.com oor die Emmerentia-plaashuis. URL besoek op 1 Augustus 2013.
• Louw Geldenhuys se huis te koop aangebied op Property24.com Geargiveer 29 Junie 2018 op Wayback Machine. URL besoek op 2 Maart 2016.