Parmenides

	Parmenides
Gebore	ca. 515 v.C.; Elea, Magna Graecia
Vakgebied	Metafisika, Ontologie
Bekend vir	"Gedagte en wese is dieselfde"; Die waarheid-voorkoms onderskeid
Beïnvloed deur	Pythagoras, Xenophanes, Herakleitos
Invloed op	Zenon van Elea, Melissus van Samos, Sokrates, Plato, Aristoteles, Baruch Spinoza, Friedrich Nietzsche, Martin Heidegger

Parmenides van Elea (Grieks: Παρμενίδης ὁ Ἐλεάτης) (Elea, rondom 515 v.C.) was 'n Griekse filosoof wie as 'n pre-Sokrates filosoof gereken word. Hy stel waarheid en weet teenoor mening en voorstelling. Die denke van Parmenides het gefragmenteerd oorleef, veral danksy latere skrywers wat hom aanhaal. Dit word aanvaar dat Parmenides moontlik 'n leerling was van Xenophanes. Sy filosofie behels in teenstelling tot die van sy voorgangers, nie soseer 'n kosmogonie of 'n teorie oor die ontstaan van die werklikheid nie, maar 'n ontologie.

Denke

Eers was Parmenides 'n aanhanger van die pythagorisme, maar later kom hy tot 'n volkome eie insig, wat hy in 'n didaktiese poësievorm uiteengesit het. Dié bestaan uit twee dele: Die Weg van die Waarheid en Die Weg van die Mening (gedeeltelik bewaar gebly). Volgens Parmenides kan 'n mens alleen deur middel van die rede iets te wete kom. So probeer hy, as één van die eerste rasionaliste in die westerse filosofie, met 'n suiwer logies-deduktiewe benadering uitsprake te maak oor dit wat is. Die wette van logika is vir hom 'n "goddelike" gegewe en kon self nie meer gefundeer word nie.

Die uitgangspunt van Parmenides is dat die rede impliseer dat jy alleenlik vanuit die Syn kan dink. Daar bestaan nie 'n "nie-Syn" nie. Teenoor die Syn kan daar nie denke wees nie. "Denke en Syn is één en dieselfde." As iets gedink word, is dit onmoontlik om te sê dat dit "nie is nie".

Die Syn is ruimtelik volgens Parmenides. Volgens hom laat dit nie plek vir enige leë ruimtes nie, en gevolglik ook geen beweging nie, want as 'n voorwerp êrens heen sou beweeg sou daar eerstens 'n leë ruimte ('n nie-syn) moet wees. Ook word is uitgesluit: dit wat word, is vantevore nog nie. Alle verandering is maar net 'n skyn. As mens aan iets kan dink wat in die toekoms sal bestaan, dan moet dit nou al in die gees bestaan. As mens homself iets uit die verlede kan voorstel (onthou), dan moet dit in die gees aanwesig wees op die oomblik van die gedagte. Die werklikheid (Grieks: eon) het nie ontstaan nie, verander nie, gaan nie verlore nie, ken geen veelheid of verskeidenheid nie: dit is één en ondeelbaar. Alles het kortom altyd bestaan, en nie verander nie. Alles wat lyk na verandering of beweging, vind plaas binne 'n geslote stelsel. Verandering en beweging maak deel uit van die daaglikse ervaring ('‘n dwaling), maar nie van die korrekte denke wat gerig word op die een, ondeelbare, onveranderlike en ewige.

Om te dink aan iets wat is, impliseer die bestaan van iets wat nie is nie (as iets groen is, is dit nie rooi nie; as iets 'n mens is, is dit nie 'n hond nie). Maar omdat Parmenides met sy vroeëre argumentering aangetoon het dat beweringe van nie bestaan nie onmoontlik is, kan ons ook geen beweringe van wat wel bestaan maak nie. Ons kan dus geen onderskeid maak tussen die verskillende dinge in die wêreld nie. Die enigste wat ons kan sê, stel Parmenides, is dat alles is en dus moet die ware aard van die werklikheid (dit wat is, die syn) 'n ondeelbare, homogene, enkele entiteit wees.

Parmenides het homself nie net beperk tot hierdie ontologie nie. So het hy byvoorbeeld ook 'n teorie oor die kosmos ontwikkel, waarmee hy die eerste was wat dit gestel het dat die aarde rond is. Sodanige teorieë staan op gespanne voet met sy ontologie, omdat dit sy ander teorieë uitsluit en daarmee tog 'n "nie-Syn" impliseer. Wellig het Parmenides sy ontologie nie as die enige weg gestel nie, maar daarmee wil hy aandui hoe problematies die verhouding is tussen die werklikheid en die denke is.

Parmenides is vir latere ontwikkeling van filosofie belangrik, nie vanweë die onmoontikheid van verandering nie, maar wel vanweë die idee dat substansie ewig en onveranderlik is: naamlik die idee dat substansie dieselfde bly onder wisselende omstandighede. Dit sou, om te begin met die ideëleer van Plato, 'n basisidee word vir filosofie, sielkunde, natuurwetenskap en teologie.

Verwysings

↑ Curd, Patricia (2011). A Presocratics Reader. Selected Fragments and Testimonia (2nd uitg.). Indianapolis/Cambridge: Hackett Publishing. pp. 53–63. ISBN 978-1603843058.
↑ DK fragment B 6: "χρὴ τὸ λέγειν τε νοεῖν τ᾿ ἐὸν ἔμμεναι"; cf. DK B 3 "τὸ γὰρ αὐτὸ νοεῖν ἐστίν τε καὶ εἶναι [It is the same thing that can be thought and that can be]."

Eksterne skakels

Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Parmenides.

[1] Curd, Patricia (2011). A Presocratics Reader. Selected Fragments and Testimonia (2nd uitg.). Indianapolis/Cambridge: Hackett Publishing. pp. 53–63. ISBN 978-1603843058.

[2] DK fragment B 6: "χρὴ τὸ λέγειν τε νοεῖν τ᾿ ἐὸν ἔμμεναι"; cf. DK B 3 "τὸ γὰρ αὐτὸ νοεῖν ἐστίν τε καὶ εἶναι [It is the same thing that can be thought and that can be]."

[1]

[2]