Soögeografie

Soögeografie is die tak van biogeografie wat die verspreiding van diere oor die aarde in ruimte en tyd bestudeer. Op grond van verskille in die huidige faunas kan die wêreld in ses soögeografiese sones ingedeel word. Deur veranderende migrasieroetes en die ontwikkelingsproses het die wêreld se faunas gedurig verander en verander hulle steeds. Soögeografie is die studie van die manier waarop diere oor die aarde versprei is, hoe hierdie verspreiding tot stand gekom het en hoe dit in die huidige faunas voortgaan.

Die opkoms van die soögeografie val saam met die groot ontdekkingsreise van die 18de en 19de eeu. Charles Darwin en Alexander von Humboldt het albei heelwat geskryf oor die verspreiding van diere en opgemerk dat alle diere tot sekere gebiede beperk is. Alfred Russell Wallace (1823- 1913) word egter oor die algemeen as grondlegger van die soögeografie beskou. Die skeidslyn tussen die Oriëntale en Australiese soögeografiese sones, die sogenaamde lyn van Wallace, is ook na hom vernoem.

'n Vriend van Wallace, Philip Lutley Sclater, het die wêreld in ses geografiese sones onderverdeel. Hierdie indeling was oorspronklik slegs op voëls gebaseer, maar dit het later geblyk dat die indeling ook op ander diere van toepassing is. Sy indeling word vandag nog gebruik. Soögeografie behels die studie van uitgestorwe faunas deur die ontleding van fossiele, sowel as die bestudering van die huidige fauna. Voorts is die migrasie van verskillende soorte faunas baie belangrik.

Die veranderinge wat oor miljoene jare in faunas plaasgevind het, word ontleed aan die hand van bekende veranderinge in migrasieroetes, byvoorbeeld kontinentskuiwing, die verandering van seevlak, waardeur landbrûe tussen die kontinente ontstaan en weer verdwyn het, ensovoorts. Suid- en Noord-Amerika was byvoorbeeld vir 'n lang tyd van mekaar geskei en het eers in die Plioseen met 'n landbrug verbind geraak. 'n Groot verskeidenheid van buideldiere het voor die Plioseen in Suid-Amerika ontwikkel, maar daar was geen roofdiere aanwesig nie en vanweë die hindernis wat die oseaan tussen die twee kontinente gevorm het, het die roofdiere wat in Noord-Amerika ontwikkel het, nooit in Suid-Amerika aangekom nie.

Met die ontstaan van die landbrug kon die roofdiere van Noord-Amerika egter in Suid-Amerika inbeweeg, en daar word vermoed dat hierdie roofdiere daartoe gelei het dat buideldiere byna uitgesterf het, omdat laasgenoemde nie aangepas was vir die toestand nie. Australië en Suid-Amerika is die enigste twee kontinente waar buideldiere teenswoordig voorkom, hoewel buideldiere miljoene jare gelede ook elders voorgekom het. Die onlangse ontdekking van buideldierfossiele op Antarktika dui daarop dat die buideldiere waarskynlik ontwikkel het toe Suid-Amerika, Antarktika en Australië nog met mekaar verbind was.

Die klimaatstoestande was destyds waarskynlik ook anders en Antarktika het iewers tussen die ewenaar en die Suidpool gelê, sodat die klimaat daar heelwat gunstiger was as vandag. Gedurende die Ystyd is heelwat seewater vasgelê as ys en het die seevlak gevolglik gesak. Die gevolg was dat plekke soos die Beringstraat tussen Noord-Amerika en Noord-Asië drooggelê is en nuwe migrasieroetes gevorm is.

Slegs diere wat teen koue bestand was, kon egter hieroor beweeg en die Beringstraat was dus 'n selektiewe landverbinding. Vandag speel die mens 'n baie belangrike rol in die verspreiding van diere, en diere soos die huisrot (Rattus rattus) en die Engelse mossie (Passer domesticus) het reeds deur die direkte toedoen van die mens wêreldwyd versprei, omdat die hindernisse soos die oseane wat hul verspreiding vroeër beperk het, deur die mens oorbrug is.

Bronnelys

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409672, volume 26, bl. 39