Roald Amundsen

Roald Amundsen
Amundsen in 1912
Gebore	Roald Engelbregt Gravning Amundsen 16 Julie 1872
Sterf	c. 18 Junie 1928

Roald Engelbregt Gravning Amundsen [ˈɾuːɑl ˈɑmʉnsən] (* 16 Julie 1872 op die plaas Tomta in Borge in Østfold, † 1928) was 'n Noorse ontdekkingsreisiger van die poolgebiede. Hy was die leier van die eerste Antarktiese ekspedisie tussen 1910 en 1912 wat die Suidpool bereik het en was die eerste persoon wat sy voete op die Noord- en Suidpool gesit het. Hy was ook die eerste persoon wat deur die Noordwestelike Deurvaart gereis het. Hy het in Junie 1928 verdwyn terwyl hy op 'n reddingsending was. Amundsen, tesame met Douglas Mawson, Robert Falcon Scott en Ernest Shackleton was 'n sleutelfiguur en leier gedurende die Heroïese Era van Antarktiese Ontdekking

Saam met sy kollega Fridtjof Nansen was hy een van die nasionale helde van die vrye Noorweë in die jare ná die onafhanklikwording in 1905. Amundsen was die eerste mens wat sowel die Suid- asook die Noordpool bereik het. Hy het deur die Noordwestelike Deurvaart geseil en was een van die eerstes wat vir sy poolreise gebruik van 'n lugskip gemaak het. In Junie 1928 het hy gedurende 'n reddingsaksie spoorloos verdwyn nadat sy vliegtuig naby Bjørnøya (die Bere-eiland) in Svalbard verongeluk het.

Biografie

Herkoms

Roald Amundsen en sy span doen wetenskaplike waarnemings aan die Suidpool.

Roald Amundsen was die vyfde kind en vierde seun van die skeepseienaar Jens Amundsen en sy vrou Gustava Sahlquist. Sy vader het in die 1850's 'n fortuin met die slawehandel tussen Sjina en Sentraal-Amerika verdien. Gustava Amundsen, die dogter van 'n administratiewe amptenaar wat sestien jaar jonger as haar man was, was eweneens in Sjina woonagtig waar ook hul eerste seun, Jens Ole Amundsen, in 1866 gebore is. Eers daarna het die egpaar na Noorweë teruggekeer en in 'n huis in Hvidsten sowat vyftig kilometer suid van Kristiania (tans Oslo) ingetrek. In 1868 en 1870 is nog twee seuns, Gustav en Leon, gebore. Roald was hul vierde seun wat in 1872 gebore is. Sy naam is Oud-Noors en beteken letterlik "die Glorieryke".

Nalatenskap

Verskeie plakke is na hom vernoem:

• Die Amundsen–Scott Suidpoolstasie is na hom en sy teenstander vernoem
• Amundsensee aan die kus van Antarktika
• Amundsengletser in Antarktika
• Amundsenbaai in Antarktika
• Berg Amundsen in Antarktika
• Die Golf van Amundsen in die Arktiese Oseaan, aan die jus van die Noordwestelike gebiede in Kanada (die skeiding van Banks-eiland en die westelike dele van Victoria-eiland van die vasteland)
• 'n Groot krater way die maan se suidpool dek word ooh Amundsen genoem

Verskeie skepe is na hom vernoem:

• Die Kanadese Kuswag het 'n ysbreker die naam CCGS Amundsen gegee (dit was haar missie om wetenskaplike navorsing in die Arktiese waters te doen)
• Die Koninklike Noorse Vloot het 'n fregat met die naam HNoMS Roald Amundsen wat in 2006 voltooi is
• Die Duitse brik Roald Amundsen

Ander eerbewyse sluit in:

• Die skrywer Roald Dahl is na Amundsen vernoem
• Die chemikus, digter en Nobelpryswenner Roald Hoffmann is na Amundsen vernoem
• Die Amundsen Voetpad en Amundsensirkel in Oakwood, Staten Island, New York
• Amundsen Hoërskool in Chicago, Illinois

Werke deur Amundsen

• Nordvestpassagen, 2-vols, 1907. Vertaal in Engels as The North-West Passage: Being the Record of a Voyage of Exploration of the ship "Gjøa" 1903–1907, 1908.
• Sydpolen, 2-vols, 1912. Vertaal in Engels as The South Pole: An Account of the Norwegian Antarctic Expedition in the "Fram," 1910–1912, vertaal deur by A.G. Chater, 1912.
• Nordostpassagen. Maudfærden langs Asiens kyst 1918–1920. H. U. Sverdrups ophold blandt tsjuktsjerne. Godfred Hansens depotekspedition 1919–1920. Gyldendal, Kristiania 1921.
• Gjennem luften til 88° Nord (deur Roald Amundsen, Lincoln Ellsworth en ander lede van die ekspedisie, 1925). Vertaal in Engels as Our Polar Flight: The Amundsen-Ellsworth Polar Flight, 1925; ook as My Polar Flight, 1925.
• Den første flukt over polhavet, met Lincoln Ellsworth en andere, 1926. Vertaal in Engels as The First Flight Across the Polar Sea, 1927; ook as The First Crossing of the Polar Sea, 1927.
• Mitt liv som polarforsker, 1927. Vertaal in Engels as My Life as an Explorer, 1927.