Dolfyn
| Dolfyn | |
|---|---|
| |
| Streepdolfyn | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Filum: | |
| Klas: | |
| Orde: | |
| Suborde: | |
| Familie: | Delphinidae
|
'n Dolfyn is 'n waterlewende soogdier, verwant aan die walvis en tornyn. Die naam ontspring van die ou-Griekse delphis wat beteken met 'n baarmoeder, met ander woorde 'n vis met 'n baarmoeder. 'n Groep dolfyne word 'n skool genoem.
Die woord dolfyn kan verskeie gegewe impliseer:
- Enige lid van die familie Delphinidae (seedolfyne),
- Enige lid van die families Delphinidae en Platanistoidea (see- en rivierdolfyne),
- Enige lid van die suborde Odontoceti (tandwalvisse wat bogenoemde families en sommige ander insluit),
- Dit kan ook gewoon gebruik word as 'n sinoniem vir die Indiese oseaan-stompneusdolfyn, die mees algemene en bekende spesie dolfyn.
Hierdie artikel verwys na die tweede betekenis.
Tornyne (die suborde Odontoceti, familie Phocoenidae) is dus nie dolfyne in hierdie betekenis nie. Aan die ander kant behoort die moordvis wel aan die familie en word hulle beskou as dolfyne, terwyl hulle gewoonlik as 'n soort walvis in die spreekstaal beskou word.
Daar bestaan 32 spesies in 17 genera, by verre die grootste familie van setaseë. In Suider-Afrika is daar 19 spesies opgeteken.
Fisiese voorkoms
[wysig | wysig bron]Die dolfyne is klein tot gemiddelde grootte setaseë, en wissel vanaf omtrent 1,5 m in lengte en 50 kg in massa, tot amper tien meter en 7 000 kg. Die mannetjies is gewoonlik groter as die wyfies.
Die dolfyn het 'n baie karakteristieke kopvorm; dit lyk asof die voorkop uitdruk bo-oor die bekagtige snawel, weens die teenwoordigheid van 'n lensvormige vetlaag daar. Die dolfynliggaam is gewoonlik glad en gestroomlyn. Die meeste het wel dorsale vinne. Sommige spesies het baie treffende kleurpatrone oor hul liggame. Die dolfynkaak het baie tande (tot soveel as 250 in sommige spesies).
Die dolfynbrein is groot en het 'n hoogsontwikkelde korteks. Hulle is waarskynlik baie intelligent. Die dolfyn slaap nooit baie diep nie, aangesien slegs die helfte van die brein op 'n keer rus. Dit verseker dat die dolfyn nog bly asemhaal en oplettend bly vir enige dreigende gevaar.
Ontstaansgeskiedenis van dolfyne
[wysig | wysig bron]Dolfyne is afstammelinge van landbewoners, waarskynlik die orde Artiodactyla (die gelyktonige hoefdier). Hedendaagse dolfyngeraamtes het twee klein staafvormige bekkenbene wat waarskynlik die oorblyfsels van agterpote is. Daar word beraam dat hulle ongeveer 50 miljoen jaar gelede teruggekeer het na die water.
Gedrag
[wysig | wysig bron]Dolfyne lewe gewoonlik in vlak water, of bly naby aan die oppervlakte van die water. Hulle is vinnige swemmers en jag veral vis en seekat. Die moordvis is die enigste dolfynsoort wat ook warmbloedige diere jag. Hulle maak gebruik van eggo-lokalisering om hul prooi op te spoor. Dit begin te blyk asof hulle selfs hoë-intensiteit ultrasoniese klank gebruik om hulle prooi te verdwaas.
Hulle is baie sosiale diere en kan in groepe tot so groot as 100,000 individue lewe. Die gewone grootte van die skool is meestal ongeveer 12. Die individue van 'n groep werk saam, soos wanneer hulle haaie aanval en dood; of wanneer hulle 'n dier wat siek of beseer is, bystaan. Groepe dolfyne volg dikwels skepe, en ry in die brander veroorsaak deur die skeepsboeg. Hulle kan indrukwekkend hoog uit die water spring, en doen dit soms gesinchroniseerd (gesamentlik). Spel is 'n belangrike deel van hulle lewe. Hulle word opgemerk waar hulle speels met mekaar veg, of met seewier; en pla ander diere ook op 'n manier wat net aspris lyk, soos seevoëls en waterskilpaaie.
Dolfyne kommunikeer met mekaar deur 'n wye verskeidenheid van kliek-, fluit- en ander geluide. (Sien ook die artikel Walvisgesang.)
In Mei 2005, het navorsers in Australië ontdek dat Atlantiese oseaan-stompneusdolfynmoeders (van die spesie Tursiops aduncus) hul kroos leer om gereedskap te gebruik. Die dolfyne breek keëlvormige sponse af (wat maklik oor hulle snawel pas, en nie afval nie) en beskerm so hulle bek teen besering as hulle jag vir vis op die seebodem. Dit is die eerste keer in die geskiedenis dat sulke gedrag in 'n seedier bemerk word, iets wat tevore nog net onder die primate en 'n paar voëlsoorte bemerk is.[1]
Sintuie
[wysig | wysig bron]Dolfyne hoor en sien uiters goed. Onderwaterse gehoor word aangehelp deurdat die kakebeen die klanktrillings gelei na die middeloor. Hulle tassintuig is ook goed ontwikkel, asook hul smaaksintuig, maar hulle kan nie ruik nie.
Voedsel
[wysig | wysig bron]Dolfyne is roofdiere, en vang hulle prooi terwyl hulle vinnig aan't swem is. Prooi word gewoonlik heel ingesluk. Wanneer seekatte en inkvisse vir die winter-teelseisoen saamtrek, word hulle ook gevreet. Seekatte is egter 'n gevaarlike maal aangesien die suierbedekte arms in die dolfyn se keel kan vassit, wat soms versmoring veroorsaak. Sekere stompneusdolfyne (Tursiops aduncus) aan die Australiese kus het geleer om die seekatte onskadelik te stel deur hulle eers teen die wateroppervlak dood te slaan, of herhaaldelik rond te gooi.[2] Sommige stompneusdolfyne sal slegs 'n inkvis se kop vreet, maar ander het geleer om in verskillende stappe die kop, ink en skulp te verwyder voordat die mantelvlees gevreet word.[3] Die moordvis, weens sy grootte, jag ook seesoogdiere, insluitende groot walvisse.
Bedreigings
[wysig | wysig bron]Bedreigings sluit in dolfynjag, verstrengeling en byvangs, klimaatsverandering, botsings met bote en skepe, opbou van gifstowwe, olie- en gas-ontwikkelings en agteruitgang van habitat.[4] Klimaatsverandering kan ondermeer veranderinge in seetemperatuur, verdunning van seewater weens smeltende ys en verhoogde reënval, verlies aan ysige poolhabitatte en lokale afnames in krilbevolkings veroorsaak.[4] PCB's was eens bruikbare chemikalieë, maar word tans verbied weens hul omgewingskade. Dit bestaan egter voort in die omgewing en akkumuleer in verskillende seediere, waaronder moordvisse.[5]
Sien ook
[wysig | wysig bron]- Lys van Suider-Afrikaanse soogdiere
- Lys van Suider-Afrikaanse soogdiere volgens wetenskaplike name
- Suider-Afrikaanse soogdiere en hul ordes
Bronne
[wysig | wysig bron]- Animal Diversity Web.
- Veldgids tot die soogdiere van Suider-Afrika. Chris en Tilde Stuart. Eerste uitgawe, 1988.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ (en) Dolphins teach their children to use sponges Geargiveer 13 September 2008 op Wayback Machine URL besoek op 30 Junie 2016.
- ↑ Zielinski, Sarah (25 April 2017). "How a dolphin eats an octopus without dying". ScienceNews. sciencenews.org. Besoek op 10 Julie 2020.
- ↑ Smith, H.C.; Sprogis, K.R. (18 Maart 2016). "Seasonal feeding on giant cuttlefish (Sepia apama) by Indo-Pacific bottlenose dolphins (Tursiops aduncus) in south-western Australia". Australian Journal of Zoology. 64 (1): 8–13. doi:10.1071/ZO15075. Besoek op 10 Julie 2020.
- ↑ 4,0 4,1 "Threats to whales and dolphins". wwf.panda.org. 2020 WWF - World Wide Fund For Nature. 2020. Besoek op 10 Julie 2020.
- ↑ Zielinski, Sarah (19 Januarie 2016). "Whales are full of toxic chemicals". ScienceNews. sciencenews.org. Besoek op 10 Julie 2020.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron] |
Sien dolfyn in Wiktionary, die vrye woordeboek. |
| Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal. |
