Pad

Die N1-pad wat deur Midrand loop op pad na Johannesburg toe.

'n Pad (of weg) is 'n smal strook land wat twee of meer plekke met mekaar verbind. Paaie word gewoonlik skoongemaak sodat dit maklik is om daaroor te beweeg. So sal die grond gelykgemaak word en bome, bosse en klippe verwyder word. Die oppervlak kan uit grond of gruis bestaan, maar kan ook geteer of met stene uitgelê wees.

Mense het van die vroegste tye paaie gemaak. Die Romeinse paaie en die Inkas se paaie vir koerierdienste is bekende voorbeelde hiervan. Dit was egter makliker en vinniger om riviere ('n waterweg) vir vervoer te gebruik. Tydens die Industriële Revolusie word die spoorweg uitgevind. 'n Spoorweg is 'n spesiale tipe pad vir treine. Paaie word deesdae merendeels gebou vir voertuie met wiele, soos motorvoertuie en trokke.

Die bou van openbare paaie word gewoonlik met belastinggeld gefinansier. Somme paaie het tolhekke, waar mense moet betaal om die pad te kan gebruik.

Padtekens word langs paaie geplaas om plekname, spoedgrense, afstande en ander belangrike inligting aan te dui. Padreëls moet ten alle tye gehoorsaam word om te verseker dat die verkeer vloei en veiligheid gehandhaaf word. Verkeersbeamptes word soms ingespan om te help om die verkeer te reguleer en oortreders vas te vat.

Die moderne asfaltpaaie waaruit die 20e-eeuse padstelsels bestaan, het uit die jagpaaie en militêre paaie van die Oudheid ontwikkel. Gedurende die 20ste eeu is waterweë en spoorweë as belangrikste vervoerwee deur die hedendaagse asfaltpaaie vervang.

By die beplanning van padstelsels word vandag faktore soos verkeersdrukte, die gemiddelde snelheid waarmee voertuie op die pad sal ry, die sinvolste roete, die omgewing en dies meer in aanmerking geneem. Paaie kan verdeel word in nasionale, provinsiale en stedelike paaie, terwyl verdere indelings na gelang van 'n pad se bepaalde funksie gemaak word.

Geskiedenis

Die primitiefste voorloper van die hedendaagse pad was waarskynlik die jagpaaie, waarlangs nedersettings later gevestig is en wat wyer geword het namate dit ook verkeer tussen die nedersettings moes dra. Die eerste paaie was egter nie verhard nie, maar slegs gelyk gemaak sodat pakdiere en mense gemakliker en vinniger van een plek na 'n ander kon beweeg.

Toe waens in gebruik gekom het, is die paaie verder uitgetrap en wyer gemaak. In nat weer het die water egter poele gevorm en die paaie het glad en modderig geword sodat dit later noodsaaklik geword het om dit met klipgruis te verhard. Die eerste klipgruispaaie is in die Mediterreense gebiede aangelê. Die Farao’s van Egipte het in omstreeks 3000 v.C. reeds klipgruispaaie vir die konstruksie van die piramides aangelê, en in Antieke Griekeland is paaie wat na tempels en orakels gelei het, met klipgruis verhard. In die omgewing van die tempel self is marmer dikwels vir die uitleg van paaie gebruik, waarvan sommige vandag nog bestaan.

Die Romeine het 'n padnetwerk van 78 000 km oor die ganse ryk gebou. Dit was hoofsaaklik strategiese roetes wat vir die leër aangelê is. Die militêre paaie was soliede konstruksies wat uit 'n aantal lae opgebou en van afwateringstelsels voorsien was. Die beroemde Via Appia is een van die oudste paaie wat na Rome gelei het. Dit het deel gevorm van die padnet wat tussen 312 en 225 v.C. rondom Rome gebou is. Die Egiptenare, Assiriërs, Babiloniërs en Perse het ook paaie gebou, hoofsaaklik vir die vervoer van kosbare ware soos barnsteen, sy en sout.

Daarbenewens het regeringsamptenare, gesante, boodskappers, pelgrims, handelaars met hulle ware en welgestelde reisigers ook van die paaie gebruik gemaak. In Europa is daar nog oorblyfsels van paaie wat in prehistoriese tye met boomstompe uitgelê is sodat die mense veilig deur moerasse en vleie kon beweeg. In die meeste gevalle het die grondwatervlak in die gebiede gestyg en die stompe het weggesak. Weens 'n gebrek aan suurstof het die hout egter grotendeels behoue gebly, en oorblyfsels van die paaie word nog periodiek oopgegrawe.

In die Middeleeue is min vordering op die gebied van padbou gemaak. Soos in die baie ander gevalle was daar eerder 'n agteruitgang as ontwikkeling. Daar is egter tog hier en daar paaie vir handelaars en smouse aangelê en baie van die paaie bestaan vandag nog. Verharde paaie is eers weer in die 16e en 17e eeu gebou. In daardie stadium is meer aandag egter steeds aan die ontwikkeling van waterweë bestee omdat passasiers en goedere hoofsaaklik met trekskuite en seilskepe vervoer is.

Die grondbeginsels vir die konstruksie van moderne paaie is in die 18e eeu deur die Fransman Pierre-Marie-Jérome Tresaguet (1716 – 1796) en die Engelsman Thomas Telford (1756 – 1834) neergelê. Dit was gegrond op die ou Romeinse metode: eers is 'n fondament van gebreekte klip gebou, met gruis bo-oor en uiteindelik 'n bolvormige bolaag, sodat reënwater maklik kan wegvloei. Die Skot John Loudon McAdam (1756 – 1836) het 'n bouwyse ontwikkel wat vandag nog toegepas word. Hy het nie eers 'n fondament van groot klippe gepak nie, maar het die blad laag vir laag uit kleinerige klippe (gruis) opgebou en toegelaat dat elke laag eers goed vasgetrap is voordat die volgende laag gegooi is.

Die klippe is met 'n bindmiddel aanmekaar gehou (verkit). Gedurende die 19e eeu is meer paaie in Europa gebou, hoofsaaklik deur die toedoen van Napoleon, wat reguit, geplaveide paaie vir militêre doeleindes aangelê het. Gedurende die 18e en die 19e eeu is paaie met gruis, stene of klei uitgelê. Teen 1850 het dit egter gelyk of die koms van die spoorweë 'n einde sou bring aan die grootskaalse konstruksie van paaie omdat treine in daardie stadium 'n vinniger en geriefliker vervoermiddel was.

Daar is wel in die tyd geëksperimenteer met motors wat deur stoom aangedryf is, maar die voertuie was te swaar en die ontwerp van die wiele het veel te wense oorgelaat. Met die koms van fietse en motors in die laaste helfte van die 19e eeu was daar weer 'n oplewing in die bou van paaie. Vir die nuwe vervoermiddels was dit egter noodsaaklik om verharde paaie aan te lê. Aanvanklik is baie van plaveistene en gebakte klei gebruik gemaak. Hoewel stene baie doeltreffend was omdat dit nie glad geword het nie en weerbestand was, was dit nie geskik vir paaie wat swaar verkeer moes dra nie aangesien die stene later ingesak en die pad ongelyk geword het. Na 1930 is snelweë dan ook van beton- of asfaltblaaie voorsien.

Die eerste snelweë wat op groot skaal in Europa gebou is, was die Duitse Autobahnen, wat tydens die Nazi-bewind aangelê is, deels met die doel om werkgeleenthede te skep en deels om militêre redes. Na die Tweede Wêreldoorlog het die motorvoertuig in toenemende mate 'n algehele vervoermiddel geword en snelweë is op groot skaal in geïndustrialiseerde lande gebou, terwyl die gehalte van sekondêre paaie ook verbeter is. Ontwikkeling soos die ontwerp van oorweë, brûe, kruisings en dies meer het meegehelp om die vloei van verkeer te verkeer te vergemaklik.

Baie van Suid-Afrika se paaie is gebou op die roetes van voetpaaie wat deur wild en die inheemse bevolking uitgetrap is omdat dit gewoonlik die natuurlikste roetes met die minste hindernisse was. Van die vroegste tye af het ingenieurs ook gesorg dat paaie wat aangelê word, waar moontlik die natuurlike lyne van bergformasies volg. Die eerste pad wat in Suid-Afrika aangelê is, is waarskynlik die pad wat om Duiwelspiek verby Rondebosch tot by Kirstenbosch loop. Die pad is net 'n jaar na die aankoms van Jan van Riebeeck in die Kaap gebou.

Konstruksie

'n Belangrike faktor waarmee rekening gehou word wanneer 'n pad ontwerp word, is die snelheid waarmee 'n motor veilig op die pad sal kan beweeg. Alle duike, krommings, die breedte van die pad en dies meer moet so ontwerp word dat 'n konstante snelheid op die pad gehandhaaf kan word. Vir goeie verkeersvloei en om veiligheidsredes mag 'n pad nie te veel draaie hê nie en moet die motoris te alle tye 'n goeie uitsig op die pad hê. Die roete van die pad word so gekies dat die aanleg- en die onderhoudskoste so laag moontlik sal wees.

Daar moet toegesien word dat die konstruksie van die pad met so min moontlik verskuiwing of uitgrawing van grond en bykomende konstruksiewerk soos brûe en oorweë gepaard gaan. Dit is egter ook belangrik om sosiale eise (geraasfaktor, skending van die omgewing), planologiese eise (die aantrekking van verkeer, die doelmatige verspreiding van verkeerstrome, aansluiting by ander paaie) en administratiewe eise (beheer, onderhoud, onteiening van grond) in aanmerking te neem.

Die samestelling van 'n pad

Die dwarsprofiel van 'n pad toon sy vorm sowel as ander aspekte, soos duike, verkeersbane en skouers. Daar is gewoonlik minstens 2 verkeersbane wat saam die ryvlak vorm. By moderne snelweë word die ryvlak gewoonlik in 2 verdeel, elk met 2 of meer verkeersbane. Uit die oogpunt van die motoris sou ŉ gelyke horisontale ryvlak ideaal gewees het, maar baie onprakties omdat reënwater dan op die pad sou bly lê en veroorsaak dat motors kan gly. Om die water te dreineer, word paaie met 'n ronding (hanekam) gebou.

Wanneer 'n motor om 'n draai gaan, werk 'n middelpuntvliedende krag op die voertuig in, en om dit teen te werk, word die ryvlak met 'n helling gebou sodat 'n motor deur die draai kan gaan sonder om die gewig na eenkant van die motor te verplaas. Om 'n draai loop die agterwiele van die motor nie in dieselfde spoor as die voorwiele nie en die radius van die draai waardeur die agterwiele gaan, is dus kleiner. Hiervoor moet die verkeersbaan wyer gemaak word, want hoe kleiner die radius van die draai is, hoe wyer moet die pad wees.

Die skouers van die pad het verskeie funksies. Dit verstewig die ryvlak en die fondamente van die pad en bied ook ruimte vir die lê van pype en kabels en die aanbring van relings en lamppale. Verharde skouers wat normaalweg nie deur die verkeer gebruik word nie, dien as noodpad vir die polisie of verkeersmanne sodat hulle vinnig by 'n ongelukstoneel kan kom. Snelweë wat 'n hoë verkeersdigtheid moet hanteer, word as 2 afsonderlike ryvlakke met 'n sentrale middelstrook gebou.

Afgesien daarvan dat die middelstrook vir noodgevalle gebruik kan word, hou dit ook aankomende verkeer op 'n veilige afstand. Om te verhoed dat 'n motor wat buite beheer raak, oor 'n middelstrook skiet en in die ander baan beland, word veiligheidsrelings meestal aangebring. Die lengteprofiel toon die hoogte van die ryvlak bokant die oorspronklike grondvlak. Ook hier sou dit ideaal wees om dit so gelyk moontlik te hou, maar dit is nie altyd moontlik nie, soos by op- en afritte.

Omdat uitgrawings en die vervoer van grond en sand baie duur is, moet die lengteprofiel so ver moontlik by die natuurlik profiel van die omgewing aangepas word. 'n Pad wat te veel opdraand loop, belemmer die vloei van verkeer omdat dit die snelheid van veral swaar voertuie verminder. Daarom word afsonderlike stroke dikwels op paaie met druk verkeer aangebring sodat swaar vragvoertuie nie ander verkeer vertraag nie. 'n Pad moet op 'n stewige ondergrond gebou word.

Die bestaande bogrond en selfs dieperliggende lae swak grond, soos vleigrond, moet verwyder en deur sand of gruisklip vervang word. Die sand word met moderne masjinerie vasgestamp om 'n digte sandlaag bokant die grondwatervlak te vorm. Pype word van hier af na 'n sloot aan weerskante van die pad aangelê om water te dreineer. Daarbenewens verhoed dit ook, veral in wêrelddele soos Noord-Europa en Kanada, dat die blad bokant die sandlaag beskadig word wanneer die water in die sandlaag vries.

Om die drakrag van die blad te verhoog, word 'n stabiliserende laag van bitumen, sement of kalk, gemeng met sand, direk daaronder gelê. Stene word in sommige lande vir die verharding van poreuse padoppervlakke gebruik, terwyl asfalt of beton vir nie-poreuse oppervlakke gebruik word. Asfalt en beton verskil eintlik net wat die bindmiddel betref: asfaltverharding bestaan uit sand, gruis, plamuur en asfaltbitumen, terwyl betonverharding sement as bindmiddel gebruik.

Die dikte van die boonste laag van die blad hang van die gewig van die verkeer af en wissel tussen 15 en 30 cm of meer. Asfaltverharding word in groot mengers voorberei. Die sand en gruis word eers gedroog en verhit voordat die plamuur bygevoeg word. Die asfaltbitumen word laaste bygegooi en die hele mengsel word goed gemeng en verhit. Die mengsel word vuurwarm (100 ˚C) met 'n meganiese spreipyp op die blad gegooi en met rollers vasgestamp. Die verskillende lae waaruit die boonste deel van die blad bestaan, word aanmekaar geheg deur 'n kleeflaag van asfaltemulsie.

Heel bo word 'n slytlaag aangebring, wat uit 'n dun lagie bitumenemulsie bestaan en meganies aangewend word. Vir geringe herstelwerk aan die ryvlak word koue asfalt gebruik. Betonpaaie word nie so dikwels soos asfaltpaaie gebou nie.

Padstelsels

'n Pad word ontwerp om 'n beraamde hoeveelheid verkeer in die toekoms te hanteer. Deurslaggewende faktore is die grootte en snelheid van en die aantal voertuie wat die pad na verwagting sal gebruik. 'n Nuwe pad behoort altyd deel van 'n beplande padstelsel te vorm. Die beplande stelsel moet by toekomstige behoeftes (gewoonlik 15 of 20 jaar vooruit beplan) aangepas word. Die beloop van 'n pad is die lyn op 'n kaart wat die roete aandui. Saam met die dwars – en lengteprofiel bepaal die beloop ook die roete en die vorm van ŉ pad.

Dit moet aan veiligheidsvereistes voldoen en die vloei van verkeer bevorder. Daarom moet die pad nie te veel skerp draaie hê nie en die motoris moet die pad voor hom tot op 'n veilige afstand in sy gesigsveld hê. 'n Pad word ook so ontwerp dat dit soveel moontlik verkeer trek: hoe groter die verkeersdigtheid, hoe gouer kan die pad ekonomies geregverdig word. Die beloop van 'n pad moet logies wees, m.a.w. die pad moet byvoorbeeld nie parallel met 'n soortgelyke pad loop nie.

Dit moet ook soveel punte moontlik bedien en by soveel moontlike ander paaie aansluit. Geraas in woonbuurte moet so ver moontlik uitgeskakel word en die pad moet esteties aanvaarbaar wees. Doeltreffende verkeerstekens moet om veiligheidsredes aangebring word. Dit sluit in alle tekens wat oor al of langs die pad aangebring word om die motoris te waarsku, te lei en te beskerm. Wanneer die skouer van ŉ pad baie nou is of teenaan ŉ afgrond loop, word dit met botsversperrings, veiligheidsrelings of ŉ muur omhein.

Padreëls

Van die belangrikste padreëls sluit in:

Bestuur aan die linkerkant van 'n tweerigtingpad (die belangrikste padreël in Suid-Afrika).
Handhaaf 'n veilige volgafstand van ten minste 2 sekondes agter ander voertuie.
Moet nie 'n pad binnegaan of kruis as jy 'n obstruksie of gevaarlike situasie gaan veroorsaak nie.
Jy mag nooit 'n aksie uitvoer wat verkeersvloei verhinder, 'n versperring veroorsaak of ander padgebruikers in gevaar stel nie.
Jou voertuig moet gesertifiseer wees en die lisensieskyf moet te alle tye opsigtelik vertoon word.
Moenie onder die invloed van alkohol bestuur nie.

Sien ook

Bronnelys

Wêreldspektrum, 1982, ISBN 090840963X, volume 22, bl. 49