Vulkaniese winter: Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Blaai deur geskiedenis
← Ouer wysigingNuwer wysiging →
Content deleted Content added
VisueelWikiteks
Besig
Besig
Etiket: Disambiguation links
Lyn 17: Lyn 17:


[[Beeld:Lakagigar Iceland 2004-07-01.jpg|thumb|240px|Een van Laki se kraters.]]
[[Beeld:Lakagigar Iceland 2004-07-01.jpg|thumb|240px|Een van Laki se kraters.]]
[[Beeld:Okataina.jpg|thumb|240px|'n Skeur wat in 1886 in Tarawera gevorm het.]]
;1783
;1783
:Die uitbarsting van die vulkaan [[Laki]] in [[Ysland]] het enorme hoeveelhede [[swaeldioksied]] vrygestel, wat daartoe gelei het dat 'n groot deel van die eiland se vee gevrek het. In 'n katastrofiese hongersnood is 'n kwart van die eiland se bevolking dood. Na raming het ook 23&nbsp;000 Britte van vergiftiging gesterf.<ref>{{cite news |last1=Walker |first1=Dan |title=When a killer cloud hit Britain |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/6276291.stm |work=BBC Two's Timewatch |date=19 Januarie 2007 }}</ref> Die [[Noordelike Halfrond]] se temperature het in die jaar ná die Laki-uitbarsting met sowat 1&nbsp;°C gedaal. Die winter van 1783-'84 was baie straf en het na raming tot 'n bykomende 8&nbsp;000 sterftes in Brittanje gelei. Die meteorologiese uitwerking van Laki het voortgeduur en aansienlik bygedra tot verskeie jare van uiterse weer in Europa. In Frankryk het die reeks ekstreme weerstoestande aansienlik bygedra tot 'n toename in [[armoede]] en hongersnood wat dalk help lei het tot die [[Franse Rewolusie]] van 1789.<ref name="Wood58-57">{{cite book |last1=Wood |first1=C.A. |year=1992 |chapter=The climatic effects of the 1783 Laki eruption |editor1-first=C. R. |editor1-last=Harrington |title=The Year Without a Summer? |publisher=Canadian Museum of Nature |location=Ottawa |pages=58–77 }}</ref> Laki was net een faktor in 'n dekade van klimaatsontwrigting, want [[Grímsvötn]] het van 1783 tot 1785 uitgebars, en in 1789 tot 1793 was daar moontlik 'n ongewoon sterk [[El Niño]]-effek.<ref>{{cite journal |last1=Grove |first1=Richard H. |title=Global impact of the 1789–93 El Niño |journal=Nature |date=Mei 1998 |volume=393 |issue=6683 |pages=318–319 |doi=10.1038/30636 |bibcode=1998Natur.393..318G |s2cid=205000683 }}</ref>
:Die uitbarsting van die vulkaan [[Laki]] in [[Ysland]] het enorme hoeveelhede [[swaeldioksied]] vrygestel, wat daartoe gelei het dat 'n groot deel van die eiland se vee gevrek het. In 'n katastrofiese hongersnood is 'n kwart van die eiland se bevolking dood. Na raming het ook 23&nbsp;000 Britte van vergiftiging gesterf.<ref>{{cite news |last1=Walker |first1=Dan |title=When a killer cloud hit Britain |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/6276291.stm |work=BBC Two's Timewatch |date=19 Januarie 2007 }}</ref> Die [[Noordelike Halfrond]] se temperature het in die jaar ná die Laki-uitbarsting met sowat 1&nbsp;°C gedaal. Die winter van 1783-'84 was baie straf en het na raming tot 'n bykomende 8&nbsp;000 sterftes in Brittanje gelei. Die meteorologiese uitwerking van Laki het voortgeduur en aansienlik bygedra tot verskeie jare van uiterse weer in Europa. In Frankryk het die reeks ekstreme weerstoestande aansienlik bygedra tot 'n toename in [[armoede]] en hongersnood wat dalk help lei het tot die [[Franse Rewolusie]] van 1789.<ref name="Wood58-57">{{cite book |last1=Wood |first1=C.A. |year=1992 |chapter=The climatic effects of the 1783 Laki eruption |editor1-first=C. R. |editor1-last=Harrington |title=The Year Without a Summer? |publisher=Canadian Museum of Nature |location=Ottawa |pages=58–77 }}</ref> Laki was net een faktor in 'n dekade van klimaatsontwrigting, want [[Grímsvötn]] het van 1783 tot 1785 uitgebars, en in 1789 tot 1793 was daar moontlik 'n ongewoon sterk [[El Niño]]-effek.<ref>{{cite journal |last1=Grove |first1=Richard H. |title=Global impact of the 1789–93 El Niño |journal=Nature |date=Mei 1998 |volume=393 |issue=6683 |pages=318–319 |doi=10.1038/30636 |bibcode=1998Natur.393..318G |s2cid=205000683 }}</ref>
Lyn 28: Lyn 29:
;1315-1317
;1315-1317
:Die Groot Hongersnood van 1315-'17 in Europa kon voorafgegaan gewees het deur 'n vulkaanuitbarsting,<ref>{{Cite book |author=Cantor, Norman L. |title=In the wake of the plague: the Black Death and the world it made |publisher=Free Press |location=New York |year=2001 |page=[https://archive.org/details/inwakeofplague00cant/page/74 74] |isbn=978-0-684-85735-0 |url-access=registration |url=https://archive.org/details/inwakeofplague00cant/page/74 }}</ref> dalk van die berg [[Tarawera]] in [[Nieu-Seeland]] wat vyf jaar geduur het.<ref>{{cite journal |last1=Nairn |first1=I.A |last2=Shane |first2=P.R |last3=Cole |first3=J.W |last4=Leonard |first4=G.J |last5=Self |first5=S |last6=Pearson |first6=N |title=Rhyolite magma processes of the ∼AD 1315 Kaharoa eruption episode, Tarawera volcano, New Zealand |journal=Journal of Volcanology and Geothermal Research |date=Maart 2004 |volume=131 |issue=3–4 |pages=265–294 |doi=10.1016/S0377-0273(03)00381-0 |bibcode=2004JVGR..131..265N }}</ref><ref>{{cite journal |last1=Hodgson |first1=K. A. |last2=Nairn |first2=I. A. |title=The c. AD 1315 syn‐eruption and AD 1904 post‐eruption breakout floods from Lake Tarawera, Haroharo caldera, North Island, New Zealand |journal=New Zealand Journal of Geology and Geophysics |date=September 2005 |volume=48 |issue=3 |pages=491–506 |doi=10.1080/00288306.2005.9515128 |doi-access=free }}</ref>
:Die Groot Hongersnood van 1315-'17 in Europa kon voorafgegaan gewees het deur 'n vulkaanuitbarsting,<ref>{{Cite book |author=Cantor, Norman L. |title=In the wake of the plague: the Black Death and the world it made |publisher=Free Press |location=New York |year=2001 |page=[https://archive.org/details/inwakeofplague00cant/page/74 74] |isbn=978-0-684-85735-0 |url-access=registration |url=https://archive.org/details/inwakeofplague00cant/page/74 }}</ref> dalk van die berg [[Tarawera]] in [[Nieu-Seeland]] wat vyf jaar geduur het.<ref>{{cite journal |last1=Nairn |first1=I.A |last2=Shane |first2=P.R |last3=Cole |first3=J.W |last4=Leonard |first4=G.J |last5=Self |first5=S |last6=Pearson |first6=N |title=Rhyolite magma processes of the ∼AD 1315 Kaharoa eruption episode, Tarawera volcano, New Zealand |journal=Journal of Volcanology and Geothermal Research |date=Maart 2004 |volume=131 |issue=3–4 |pages=265–294 |doi=10.1016/S0377-0273(03)00381-0 |bibcode=2004JVGR..131..265N }}</ref><ref>{{cite journal |last1=Hodgson |first1=K. A. |last2=Nairn |first2=I. A. |title=The c. AD 1315 syn‐eruption and AD 1904 post‐eruption breakout floods from Lake Tarawera, Haroharo caldera, North Island, New Zealand |journal=New Zealand Journal of Geology and Geophysics |date=September 2005 |volume=48 |issue=3 |pages=491–506 |doi=10.1080/00288306.2005.9515128 |doi-access=free }}</ref>

;1257
:Die uitbarsting in 1257 van die berg Samalas in Indonesië. Dit het 'n groot [[kaldera]] agtergelaat, met die Segara Anak-meer binne-in.<ref>{{cite book |doi=10.1007/978-981-287-649-2_3 |chapter=Building Cities in a Subduction Zone: Some Indonesian Dangers |title=Disaster Governance in Urbanising Asia |year=2016 |last1=Reid |first1=Anthony |pages=45–59 |isbn=978-981-287-648-5 }}</ref> Die uitbarsting het 'n VEI van 7 gehad, wat dit een van die grootste uitbarstings van die huidige [[Epog (geologie)|epog]], die Holoseen, maak.
:'n Ondersoek van ys uit gletsers het 'n groot toename in [[sulfaat]]neerslae omstreeks 1257 getoon. Dit is 'n sterk bewys dat 'n groot uitbarsting iewers op aarde plaasgevind het. In 2013 het wetenskaplikes bewys dit het op berg Samalas plaasgevind. Dié uitbarsting het vier fases gehad, waarin onderskeidelik uitbarstingskolomme van tientalle kilometers hoog geskep is, asook [[piroklastiese strome]] wat groot dele van Lombokeiland bedek het. Dit het menslike nedersettings verwoes, onder meer die stad [[Pamatan]]. Vulkaniese as het tot op [[Java]] geval. Die vulkaniese deposito's het uit meer as 10&nbsp;km<sup>3</sup> materiaal bestaan. Mense wat die uitbarsting gesien het, het dit op palmblare, die ''Babad Lombok'', vasgelê. Latere vulkaniese aktiwiteit het bykomende vulkaniese sentrums in die kaldera gevorm, insluitende die steeds aktiewe Barujari-keël. Die uitbarsting het die [[aardatmosfeer]] vir 'n paar jaar verlaag en gelei tot hongersnood en mislukte oeste in Europa en elders, hoewel steeds gedebatteer word oor die presiese skaal van die temperatuurafwykings en die gevolge daarvan.

;945 of 946
:946 se uitbarsing van die berg Paektu het vermoedelik gelei tot groot, wêreldwye klimaatsveranderings, met streekafwykings van kouer weer en sneeu van 945 tot 948.

;535
:Ekstreme weervoorvalle van 535-'36 kan moontlik verbind word met 'n vulkaniese uitbarsting. Die jongste verduideliking is die Tierra Blanca Joven-uitbarsting van die Ilopango-kaldera in Sentraal-[[El Salvador]].<ref>{{cite journal |bibcode=2010AGUFM.V13C2370D |title=Did the TBJ Ilopango eruption cause the AD 536 event? |last1=Dull |first1=R. |last2=Southon |first2=J. R. |last3=Kutterolf |first3=S. |last4=Freundt |first4=A. |last5=Wahl |first5=D. |last6=Sheets |first6=P. |journal=AGU Fall Meeting Abstracts |year=2010 |volume=2010 |pages=V13C–2370 }}</ref>

;1159 BCE
:Die uitbarsting van [[Hekla]] in Ysland kon verantwoordelik gewees het vir die [[verval van die Bronstydperk]] om die oostelike [[Middellandse See]] deurdat dit kon gelei het tot mislukte oeste en gedwonge migrasies verder wes onder die sogenaamde [[Seevolke]].


==Verwysings==
==Verwysings==

Wysiging soos op 14:23, 21 Oktober 2021

'n Vulkaniese winter is 'n wêreldwye afname in temperatuur wat veroorsaak word deur vulkaniese as en druppels swaelsuur en water wat die Son versluier en die Aarde se albedo verhoog (die weerkaatsing van die sonlig laat toeneem) ná 'n groot, buitengewoon ontploffende vulkaanuitbarsting. Die verkoelende uitwerking op lang termyn hang hoofsaaklik af van die inspuiting van swaelgasse in die stratosfeer, waar hulle 'n reeks prosesse ondergaan om swaelsuur te produseer wat aërosols kan vorm.[1]

Vulkaniese stratosferiese aërosols verkoel die oppervlak deur sonstraling te weerkaats en verhit die stratosfeer deur aardstraling te absorbeer.[2] Die wisselings in atmosferiese verhitting en verkoeling lei tot veranderings in troposferiese en stratosferiese sirkulasie.[1]

Voorbeelde in die geskiedenis

Die invloed van vulkaniese uitbarstings op onlangse winters was klein, maar histories was dit beduidend.

1991
Die uitbarsting van die berg Pinatubo, 'n stratovulkaan in die Filippyne, het globale temperature vir 2-3 jaar laat daal.[3]
Krakatoa se uitbarsting van 1883.
1883
Die uitbarsting in 1883 van Krakatoa kon bygedra het tot toestande soortgelyk aan vulkaniese winters. Die vier jaar ná die uitbarsting was besonder koud en die winter van 1887-1888 het hewige sneeustorms ingesluit.[4] Sneeuval wêreldwyd het rekordsyfers gehaal. Die tydperk van koue winters het egter met die winter van 1882-'83 begin, maande voor die Krakatoa-uitbarsting.
1815
Die uitbarsting in 1815 van die berg Tambora, 'n stratovulkaan in Indonesië, het 'n VEI van 7 gehad. Die uitbarsting was die grootste in die aangetekende menslike geskiedenis en een van die grootstes in die Holoseen (van 10 000 jaar gelede tot nou). Dit het in 1816 tot 'n wêreldwye verkoeling en mislukte oeste gelei wat bekend geraak het as "die jaar sonder 'n somer". Europa, wat nog aan die herstel was van die Napoleontiese Oorloë, het voedseltekorte ondervind. Voedselbetogings het in die VK en Frankryk uitgebreek en graanskure is geplunder. Die geweld was die ergste in die landingeslote Switserland, waar die regering 'n nasionale noodtoestand afgekondig het. Groot storms, abnormale reënval wat tot oorvloeiings van Europa se groot rivier (insluitende die Ryn) gelei het en die Augustus-ryp is aan die voorval toegeskryf. 'n Groot tifusepidemie het tussen 1816 en 1819 in Ierland voorgekom. Dit is deur die hongersnood voorafgegaan. Sowat 100 000 Iere is in dié tydperk dood. Die koringoes in noordoostelike Noord-Amerika het misluk weens die midsomervries in New York en Juniesneeuval in Nieu-Engeland en Newfoundland en Labrador. Die mislukte oeste in Nieu-Engeland, Kanada en dele van Europa het ook veroorsaak dat die prys van koring, groente, vleis, botter, melk en meel kwaai gestyg het.
Een van Laki se kraters.
'n Skeur wat in 1886 in Tarawera gevorm het.
1783
Die uitbarsting van die vulkaan Laki in Ysland het enorme hoeveelhede swaeldioksied vrygestel, wat daartoe gelei het dat 'n groot deel van die eiland se vee gevrek het. In 'n katastrofiese hongersnood is 'n kwart van die eiland se bevolking dood. Na raming het ook 23 000 Britte van vergiftiging gesterf.[5] Die Noordelike Halfrond se temperature het in die jaar ná die Laki-uitbarsting met sowat 1 °C gedaal. Die winter van 1783-'84 was baie straf en het na raming tot 'n bykomende 8 000 sterftes in Brittanje gelei. Die meteorologiese uitwerking van Laki het voortgeduur en aansienlik bygedra tot verskeie jare van uiterse weer in Europa. In Frankryk het die reeks ekstreme weerstoestande aansienlik bygedra tot 'n toename in armoede en hongersnood wat dalk help lei het tot die Franse Rewolusie van 1789.[6] Laki was net een faktor in 'n dekade van klimaatsontwrigting, want Grímsvötn het van 1783 tot 1785 uitgebars, en in 1789 tot 1793 was daar moontlik 'n ongewoon sterk El Niño-effek.[7]
1600
Huaynaputina in Peru het uitgebars. Boomringstudies toon aan 1601 was koud. Rusland het in 1601-'03 sy ergste hongersnood gehad. Van 1600 tot 1602 het Switserland, Letland en Estland buitengewoon koue winters gehad. Die wynoes was laat in 1601 in Frankryk, en in Peru en Duitsland het die wynoeste misluk. Perskebome in China het laat gebloei en die Suwameer in Japan het vroeg gevries.[8]
1452 of 1453
'n Kataklismiese uitbarsting van die ondersese vulkaan Kuwae het wêreldwyd ontwrigtings veroorsaak.
1315-1317
Die Groot Hongersnood van 1315-'17 in Europa kon voorafgegaan gewees het deur 'n vulkaanuitbarsting,[9] dalk van die berg Tarawera in Nieu-Seeland wat vyf jaar geduur het.[10][11]
1257
Die uitbarsting in 1257 van die berg Samalas in Indonesië. Dit het 'n groot kaldera agtergelaat, met die Segara Anak-meer binne-in.[12] Die uitbarsting het 'n VEI van 7 gehad, wat dit een van die grootste uitbarstings van die huidige epog, die Holoseen, maak.
'n Ondersoek van ys uit gletsers het 'n groot toename in sulfaatneerslae omstreeks 1257 getoon. Dit is 'n sterk bewys dat 'n groot uitbarsting iewers op aarde plaasgevind het. In 2013 het wetenskaplikes bewys dit het op berg Samalas plaasgevind. Dié uitbarsting het vier fases gehad, waarin onderskeidelik uitbarstingskolomme van tientalle kilometers hoog geskep is, asook piroklastiese strome wat groot dele van Lombokeiland bedek het. Dit het menslike nedersettings verwoes, onder meer die stad Pamatan. Vulkaniese as het tot op Java geval. Die vulkaniese deposito's het uit meer as 10 km3 materiaal bestaan. Mense wat die uitbarsting gesien het, het dit op palmblare, die Babad Lombok, vasgelê. Latere vulkaniese aktiwiteit het bykomende vulkaniese sentrums in die kaldera gevorm, insluitende die steeds aktiewe Barujari-keël. Die uitbarsting het die aardatmosfeer vir 'n paar jaar verlaag en gelei tot hongersnood en mislukte oeste in Europa en elders, hoewel steeds gedebatteer word oor die presiese skaal van die temperatuurafwykings en die gevolge daarvan.
945 of 946
946 se uitbarsing van die berg Paektu het vermoedelik gelei tot groot, wêreldwye klimaatsveranderings, met streekafwykings van kouer weer en sneeu van 945 tot 948.
535
Ekstreme weervoorvalle van 535-'36 kan moontlik verbind word met 'n vulkaniese uitbarsting. Die jongste verduideliking is die Tierra Blanca Joven-uitbarsting van die Ilopango-kaldera in Sentraal-El Salvador.[13]
1159 BCE
Die uitbarsting van Hekla in Ysland kon verantwoordelik gewees het vir die verval van die Bronstydperk om die oostelike Middellandse See deurdat dit kon gelei het tot mislukte oeste en gedwonge migrasies verder wes onder die sogenaamde Seevolke.

Verwysings

  1. ↑ 1,0 1,1 Robock, Alan (Mei 2000). "Volcanic eruptions and climate". Reviews of Geophysics. 38 (2): 191–219. Bibcode:2000RvGeo..38..191R. doi:10.1029/1998RG000054.
  2. ↑ Santer, Benjamin D.; Bonfils, Céline; Painter, Jeffrey F.; Zelinka, Mark D.; Mears, Carl; Solomon, Susan; Schmidt, Gavin A.; Fyfe, John C.; Cole, Jason N. S.; Nazarenko, Larissa; Taylor, Karl E.; Wentz, Frank J. (Maart 2014). "Volcanic contribution to decadal changes in tropospheric temperature". Nature Geoscience. 7 (3): 185–189. Bibcode:2014NatGe...7..185S. doi:10.1038/ngeo2098. hdl:1721.1/89054.
  3. ↑ Brohan, P.; Kennedy, J. J.; Harris, I.; Tett, S. F. B.; Jones, P. D. (2006). "Uncertainty estimates in regional and global observed temperature changes: A new data set from 1850". Journal of Geophysical Research. 111 (D12): D12106. Bibcode:2006JGRD..11112106B. CiteSeerX 10.1.1.184.4382. doi:10.1029/2005JD006548.
  4. ↑ University of Minnesota. "With a Bang: Not a Whimper" (PDF). Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 22 Junie 2010.
  5. ↑ Walker, Dan (19 Januarie 2007). "When a killer cloud hit Britain". BBC Two's Timewatch.
  6. ↑ Wood, C.A. (1992). "The climatic effects of the 1783 Laki eruption". In Harrington, C. R. (red.). The Year Without a Summer?. Ottawa: Canadian Museum of Nature. pp. 58–77.
  7. ↑ Grove, Richard H. (Mei 1998). "Global impact of the 1789–93 El Niño". Nature. 393 (6683): 318–319. Bibcode:1998Natur.393..318G. doi:10.1038/30636. S2CID 205000683.
  8. ↑ University of California – Davis (25 April 2008). "Volcanic Eruption of 1600 Caused Global Disruption". ScienceDaily.
  9. ↑ Cantor, Norman L. (2001). In the wake of the plague: the Black Death and the world it made. New York: Free Press. p. 74. ISBN 978-0-684-85735-0.
  10. ↑ Nairn, I.A; Shane, P.R; Cole, J.W; Leonard, G.J; Self, S; Pearson, N (Maart 2004). "Rhyolite magma processes of the ∼AD 1315 Kaharoa eruption episode, Tarawera volcano, New Zealand". Journal of Volcanology and Geothermal Research. 131 (3–4): 265–294. Bibcode:2004JVGR..131..265N. doi:10.1016/S0377-0273(03)00381-0.
  11. ↑ Hodgson, K. A.; Nairn, I. A. (September 2005). "The c. AD 1315 syn‐eruption and AD 1904 post‐eruption breakout floods from Lake Tarawera, Haroharo caldera, North Island, New Zealand". New Zealand Journal of Geology and Geophysics. 48 (3): 491–506. doi:10.1080/00288306.2005.9515128.
  12. ↑ Reid, Anthony (2016). "Building Cities in a Subduction Zone: Some Indonesian Dangers". Disaster Governance in Urbanising Asia. pp. 45–59. doi:10.1007/978-981-287-649-2_3. ISBN 978-981-287-648-5.
  13. ↑ Dull, R.; Southon, J. R.; Kutterolf, S.; Freundt, A.; Wahl, D.; Sheets, P. (2010). "Did the TBJ Ilopango eruption cause the AD 536 event?". AGU Fall Meeting Abstracts. 2010: V13C–2370. Bibcode:2010AGUFM.V13C2370D.

Skakels

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Vulkaniese_winter&oldid=2460146"