Internasionale betrekkinge (1814–1919)

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Otto von Bismarck manipuleer die Drie Keisers – Aleksander III van Rusland, Wilhelm I van Duitsland en Frans Josef I van Oostenryk – soos ’n buikspreker se poppe; John Tenniel 1884 PUNCH.

Hierdie artikel dek wêreldwye diplomasie en, meer algemeen, die internasionale betrekkinge van die groot moondhede vanaf 1814 tot 1919. Hierdie era dek die tydperk vanaf die einde van die Napoleontiese Oorloë en die Kongres van Wene (1814–1815), tot die einde van die Eerste Wêreldoorlog en die Parys-vredeskonferensie (1919–1920).

Belangrike temas sluit in die vinnige industrialisasie en groeiende mag van Groot-Brittanje, die Verenigde State, Frankryk, Pruise/Duitsland, en, later in die tydperk, Italië en Japan. Dit het gelei tot imperialistiese en kolonialistiese kompetisies vir invloed en mag regoor die wêreld, veral die Wedloop om Afrika in die 1880's en 1890's; die uitval is steeds wydverspreid en gevolglik in die 21ste eeu. Brittanje het 'n informele ekonomiese netwerk gevestig wat, gekombineer met sy kolonies en sy Koninklike Vloot, dit die hegemoniese nasie gemaak het totdat sy mag deur die verenigde Duitsland uitgedaag is. Dit was 'n grootliks vreedsame eeu, met geen oorloë tussen die groot moondhede nie, afgesien van die 1854-1871 interval, en 'n paar oorloë tussen Rusland en die Ottomaanse Ryk. Na 1900 was daar 'n reeks oorloë in die Balkan, wat buite beheer in die Eerste Wêreldoorlog (1914–1918) ontplof het - 'n massief verwoestende gebeurtenis wat onverwags was in sy tydsberekening, duur, ongevalle en langtermyn impak.In 1814, diplomate het vyf groot moondhede erken: Frankryk, Brittanje, Rusland, Oostenryk(in 1867–1918, Oostenryk-Hongarye) en Pruise (in 1871–1918, die Duitse Ryk). Italië is by hierdie groep gevoeg na sy eenwording in 1860 ("Risorgimento"); teen 1905 het twee vinnig groeiende nie-Europese state, Japan en die Verenigde State, by die groot moondhede aangesluit. Roemenië, Bulgarye, Serwië en Montenegro het aanvanklik as outonome vasale opereer, want tot ongeveer 1908–1912 was hulle wetlik nog deel van die kwynende Ottomaanse Ryk, voordat hulle hul onafhanklikheid verkry het.[1]

In 1914, op die vooraand van die Eerste Wêreldoorlog, was daar twee groot blokke in Europa: die Drievoudige Entente wat deur Frankryk, Brittanje en Rusland gevorm is en die Drievoudige Alliansie wat deur Duitsland, Oostenryk-Hongarye en Italië gevorm is. Italië het neutraal gebly en in 1915 by die Entente aangesluit, terwyl die Ottomaanse Ryk en Bulgarye by die Sentrale Moondhede aangesluit het. Neutraliteit was die beleid van België, Nederland, Luxemburg, Denemarke, Swede, Noorweë, Griekeland, Portugal, Spanje en Switserland. Die Eerste Wêreldoorlog het die groot moondhede se militêre, diplomatieke, sosiale en ekonomiese vermoëns onverwags gedryf tot hul uiterste. Duitsland, Oostenryk–Hongarye en die Ottomaanse Ryk is verslaan; Duitsland het sy groot magstatus verloor, en die ander is opgebreek in versamelings van state. Die wenners Brittanje, Frankryk, Italië en Japan het permanente setels by die beheerraad van die nuwe Volkebond gekry. Die Verenigde State, wat bedoel was om die vyfde permanente lid te wees, het besluit om onafhanklik te werk en het nooit by die Liga aangesluit nie. Vir die volgende tydperke, sien diplomatieke geskiedenis van die Eerste Wêreldoorlog en internasionale betrekkinge (1919–1939).

Verwysings[wysig | wysig bron]

  1. Carlton J. H. Hayes, A Generation of Materialism: 1871–1900 (1941) bl. 16–17.