Frans-Hova-oorloë
Die Frans-Hova-oorloë of Frans-Malgassiese Oorloë is twee Franse militêre ingrypings in Madagaskar tussen 1883 en 1896 waartydens die regerende monargie van die Koninkryk Imerina omvergewerp is. Dit het gelei tot die kolonisering van die eiland. Hova verwys na ’n klas in die Merina se sosiale struktuur.
Agtergrond
[wysig | wysig bron]Europese koloniale magte, veral Brittanje en Frankryk, het ambisies gehad om beheer te verkry oor Madagaskar, ’n ryk eiland van strategiese belang met betrekking tot die deurgangsroete per see na Indië. Die Koninkryk Imerina het verskeie pogings deur albei Europese magte gefnuik om in die 19de eeu beheer oor die gebied te kry. Die verdediging van die eiland is vergemaklik deur sy grootte en die afwisseling van die terrein, die nasie se georganiseerde militêre en regeringstrukture en die voorkoms van tropiese siektes.
Die eerste belangrike Europese invloed was met die aankoms van ’n paar sendelinge van die Londense Sendinggenootskap in 1820 in die hoofstad, Antananarivo, tydens die bewind van Radama I. Hy het hulle genooi om skole te vestig en die vrye Merina-bevolking te leer lees en skryf. Ná ’n paar jaar nadat koningin Ranavalona I die troon in 1828 bestyg het, het die groeiende Christelike bevolking al hoe ongewilder geraak. Sy het die Christelike geloof verbied, verskeie Franse aanvalle afgeweer en dit reggekry om die Europese teenwoordigheid op die eiland te verminder.
Ná Ranavalona se dood het haar seun haar in 1861 opgevolg as koning Radama II. As prins het hy reeds ’n ooreenkoms, die Lambert-charter, met die Fransman Joseph-François Lambert aangegaan vir die ontginning van die eiland se hulpbronne. Die Franse regering het ook ’n brief gekry waarin die prins glo militêre hulp gevra het om sy ma van die troon af te sit. Die oorsprong van die brief word betwis, en die Britte het beweer dit is geskryf deur ’n ander Fransman op die eiland, Jean Laborde, om Franse militêre aksie op die eiland te steun, veral omdat dit in Frans geskryf is, ’n taal waarin Radama nie kon skryf nie.
Ná ’n kort bewind is Radama in 1863 in ’n staatsgreep verwurg. Sy weduwee, Rasoherina, is deur eerste minister Rainivoninahitriniony op die troon geplaas op voorwaarde dat die absolute mag van die monarg eindig en die grootste deel van die mag na die eerste minister gaan. Rainivoninahitriniony se despotimse het daartoe gelei dat hy met sy jonger broer, Rainilaiarivony, vervang is totdat Frankryk Antananarivo 30 jaar later verower het. Rainilaiarivony en die daaropvolgende koninginne, Ranavalona II en Ranavalona III, wou die soewereiniteit van die eiland beskerm. Die Merina-monargie het die Lambert-charter nietig verklaar op grond daarvan dat die prins nie die reg gehad het om die koninkryk weg te gee terwyl Ranavalona nog regeer het nie.
Met die hulp van Brittanje en die VSA het die Merina-monargie hard probeer om met die Franse te onderhandel, maar Frankryk het aangedring op die volle voorwaardes van die charter. Dit het hulle die nodige dekmantel gegee om militêr in te gryp. Dit het tussen 1883 en 1895 in vlae gebeur.[1]
Eerste Frans-Hova-oorlog
[wysig | wysig bron]Frankryk het Madagaskar in 1883 binnegeval in ’n poging om die gekanselleerde konsessies te herstel.
Die oorlog het geëndig met die ondertekening van die Verdrag van Tamatave in Januarie 1886. Madagaskar het Antsiranana aan die noordkus aan Frankryk afgestaan en ’n groot boete betaal. Dit het Frankryk mag oor die Malgassiese buitelandse beleid gegee en hulle het al hoe groter beheer oor die gebied uitgeoefen.
Tweede Frans-Hova-oorlog
[wysig | wysig bron]
Die voorwaardes is nie heeltemal deur Rainilaiarivony erken nie. Die situasie het verander toe die Britte in September 1890 ’n Franse protektoraat op Madagaskar erken in ruil vir eindelike Britse beheer oor Zanzibar en ’n algemene definisie van invloedsfere in Afrika. Met die opening van die Suezkanaal het die strategiese belangrikheid van Madagaskar afgeneem. Frankryk was egter vasbeslote om ’n volle protektoraat te vestig en op 12 Desember 1894 het hulle besit van Tamatave geneem. In die laaste week van September 1895 is ’n aanval op die hoofstad geloods.
Die Franse het die stad op 1 Oktober verower en koningin Ranavalona III het ’n verdrag onderteken wat Madagaskar in 1896 ’n volle protektoraat van Frankryk gemaak het.[2]
Einde van die Merina-monargie
[wysig | wysig bron]Ranavalona en haar kabinet is aanvanklik toegelaat om op die eiland te bly as seremoniële leiers. ’n Opstand, die Menalamba-rebellie, het egter feitlik dadelik uitgebreek. Dit is ’n jaar later onderdruk. Frankryk het die koningin in 1897 van die troon gesit en na Réunion verban. Hulle het die 103 jaar oue Koninkryk Imerina afgeskaf en ’n militêre regering ingestel.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Keith Laidler. Female Caligula. Ranavalona, the Mad Queen of Madagascar. Wiley (2005) ISBN 978-0-470-02223-8 (HB).
- ↑ Virginia Thompson, Richard Adloff. The Malagasy Republic: Madagascar today. Stanford University Press. pp. 504.
Bronne
[wysig | wysig bron]Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
Artikels oor Madagaskar | |||
|---|---|---|---|
| Geskiedenis |  | ||
| Geografie | |||
| Politiek | |||
| Ekonomie | |||
| Samelewing | |||