Basotho
| Basotho | |
|---|---|
 Koning Moshoeshoe, stigter van die Basotho-nasie, met sy ministers. | |
| Totale bevolking: | 5,3 miljoen (2001-skatting) tot 6 409 000[1]) |
| Belangrike bevolkings in: |  Suid-Afrika 3 544 404) (2001-sensus) tot 4 723 000 |
| Taal: | Suid-Sotho |
| Geloofsoortuiging: | Tradisionele Afrika-godsdiens, Christendom |
| Verwante etniese groepe: | Noord-Sotho's, Tswanas. |
Die Suid-Sotho-nasie of Basoeto's (Sotho: Basotho) is 'n etniese groep wat reeds sedert ongeveer die 15de eeu in Suider-Afrika leef.
In die 19de eeu word die leefruimte van die Suid-Sotho deur die Zoeloes sowel as die Afrikanerboere bedreig. Koning Moshoeshoe probeer om hierdie bedreiging met Britse steun te weerstaan. Basoetoland word in 1868 'n Britse protektoraat.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]
Die volk se naam – "mense van die bruin rivier" – is afkomstig van die Caledonrivier wat langs die Malutiberge vloei. Die imposante Malutiberge verleen 'n onskeibare karakter aan die land, aangesien dit oor feitlik die hele Koninkryk Lesotho troon.
Die Suid-Sotho het uit die Sothostamme van die sentrale plato van Suider-Afrika ontstaan. Aan die begin van die 18de eeu word die Fokeng en dele van die Kwena, wat reeds sedert die 16de eeu saam met die Fokeng leef, vreedsaam in die Suid-Sothonasie opgeneem. 'n Paar westelike Tswanastamme, waaronder die Sia, Tlokwa, en Phuthi, het ook 'n belangrike rol in die vorming van die Suid-Sotho-nasie gespeel.[2]
Die Suid-Sotho se geskiedenis is sterk verweef met die heerskappy van die Zoeloe-koning Shaka, gekenmerk deur ekspansionisme, wat baie groepe ontwortel het. Om aan die Zoeloe-impi's te ontkom, het hulle na hul bergvesting – nou die koninkryk van Lesotho – gevlug onder hul beroemde leier, koning Moshoeshoe, wat onoorwonne gebly het ten spyte van botsings met Europese setlaars.
Basotho-oorloë
[wysig | wysig bron]
Die Basotho-oorloë wat die Republiek van die destydse Oranje-Vrystaat (vandag: Vrystaat) in 1858, 1865 en 1867 moes voer, is veroorsaak deur hoofman Moshoeshoe se weiering om enige van die grensreëlings tussen hom en die OVS te erken, al was dié reëlings deur buitestaanders getref. Tydens die laaste van die drie oorloë het Moshoeshoe hom op Brittanje beroep en gevra dat sy land deur hulle geannekseer word. Die Britse anneksasie van Basotholand het die grensprobleme vir die Vrystaat finaal opgelos. Die eerbiediging van die grense sou voortaan Brittanje se verantwoordelikheid wees.
Met die ondertekening van die Bloemfontein-konvensie op 23 Februarie 1854, het Brittanje die volkome onafhanklikheid van die Republiek van die Oranje-Vrystaat erken. Die voortbestaan van die nuwe republiek was egter van tyd tot tyd in die weegskaal. Buiten die talle ekonomiese en politieke probleme, was daar ook nog die Basotho-vraagstuk aan die oosgrens. Tydens die bestaan van die Oranjerivier-soewereiniteit (1848–1854) is die grens tussen die Vrystaat en Basotholand deur die Britse owerheid met Moshoeshoe se toestemming vasgestel. Nadat die Britte hulle aan die Vrystaat onttrek het, het Moshoeshoe gemeen dat hul grensreëling ook verval het. Hy het toe aanspraak gemaak op 'n gebied tussen die Oranje- en die Caledonriviere, wat in 1843 deur sir George Napier aan hom toegesê is.
Die Basotho's het hulle op Vrystaatse grondgebied gevestig en die inwoners probeer verdryf met stroop- en plundertogte. Die Basotho's was berede en met vuurwapens gewapen. Weens 'n chroniese gebrek aan geld kon die Vrystaat nie die grens gereeld patrolleer nie. In 1855 het die toestand op die Basotholandse grens sodanig versleg dat die Kaapse goewerneur, sir George Grey, hom gehaas het om as bemiddelaar op te tree. By die daaropvolgende Verdrag van Smithfield is die grensbepalings van 1848, gehandhaaf. Dit was dié grenslyn wat die Vrystaat nog deurentyd erken het. Moshoeshoe het hom by die arbitrasie neergelê, maar nie vir lank nie. Strooptogte, soms gepaard met moord, het voortgeduur. In Maart 1858 het president Boshof 'n kommando op die Basotholandse grens saamgetrek en 'n ultimatum aan Moshoeshoe gerig. Daarin is geëis dat gesteelde vee terugbesorg word of dat skadevergoeding betaal word, dat Moshoeshoe sy onderkapteins van grensskendings weerhou en dat die 1848-grens geëerbiedig word totdat nuwe Britse arbitrasie kon plaasvind. Moshoeshoe het slegs tot laasgenoemde ingestem nadat die ultimatum al verstryk het.
Die Vrystaters het onder aanvoering van kmdt.-genl. Senekal oorwinnings oor die Basotho's by Vegkop, Korannaberg en Morija behaal. Hulle kon egter nie daarin slaag om Moshoeshoe se bergvesting, Thaba Bosigo, in te neem nie en moes die aftog blaas. Op die wesgrens het die Korannas en Batlepins ook begin roof en plunder en die Vrystaat was genoodsaak om 'n wapenstilstand met Moshoeshoe aan te vra. Weer is op Grey 'n beroep gedoen om as bemiddelaar op te tree. Die Traktaat van Aliwal-Noord (September 1858) was weereens 'n bevestiging van die 1848-lyn, met dié verskil dat die Basotho's 'n groot stuk grond tussen die Caledon en die Oranje bygekry het.
Op Grey se aandrang is daar aan albei kante besluit om nie op skadevergoeding aan te dring nie. Vir die Vrystaat was die grensreëling 'n teleurstelling, maar hulle was in geen posisie om die oorlog met Moshoeshoe te hervat nie. Net soos die Basothoopperhoof, het hulle Grey se reëling aanvaar. Moshoeshoe het hom nie vir lank aan die nuwe grense gesteur nie, en daar het geleidelik meer wrywing ontstaan. Toe Jan Brand in 1864 president van die Vrystaat word, was die Basothovraagstuk een van die eerste aangeleenthede wat hy wou aanspreek. Op sy versoek het die Volksraad ingestem dat Philip Wodehouse, die nuwe Kaapse goewerneur, gevra word om die 1848-grens behoorlik te kom uitwys. Vir Brittanje was Basotholand as buffer tussen Zoeloeland en die Xhosas van groot strategiese waarde, en Wodehouse het slegs ingestem op voorwaarde dat hy wysigings kan aanbring soos hy goeddink. Sy uitspraak was egter ten gunste van die Vrystaat. Hy het Moshoeshoe aangeraai om die grond wat hy wederregtelik in besit geneem het, te ontruim. Moshoeshoe het nie by die reëling gehou nie, en Brand het oorlog verklaar. Nadat die destydse Transvaalse toggangers deur Basotho's vermoor is, het die Zuid-Afrikaansche Republiek ook by die oorlog betrokke geraak.
In Augustus 1865 is die Vrystaatse veldtog voor Thaba Bosigo tot stilstand gedwing. Etlike pogings om die bergvesting in te neem, het misluk. Dit was tydens een van hierdie skermutselings dat die bekende kmdt. Louw Wepener gesneuwel het. Brand het daarop besluit om die Basotho's se veestapel buit te maak, die gesaaides te verwoes en die Basotho's deur hongersnood tot oorgawe te dwing. Moshoeshoe se seun, Molapo, het sy grond noord en wes van die Caledon aan die Vrystaat afgestaan en onderneem om 'n Vrystaatse burger te word. In April 1866 het Moshoeshoe ook vrede gesluit (die Verdrag van Thaba Bosigo) en die Vrystaters toegelaat om die verowerde gebied te behou. 'n Paar ander onderkapteins het ook Vrystaatse burgers geword. Hulle is toegelaat om onder die toesig van 'n kommandant in die verowerde gebied te bly.
Moorde en onrus in die verowerde gebied het die Vrystaat in Julie 1867 egter weer genoop om die wapens op te neem. Onder leiding van Brand het die Basotho's opeenvolgende neerlae gely en moes hulle toesien hoe hul gesaaides verwoes word. Moshoeshoe het Wodehouse versoek om sy land te annekseer en Britse beskerming te bied. Wodehouse het by die Imperiale regering aangevoer dat die Vrystaat daarop uit was om die oorspronklike bewoners se betrekkinge in Suid-Afrika te benadeel, dat hulle deur Basotholand 'n weg na die see wou vind, en dat die Franse sendelinge in Basotholand deur hulle lastig geval word. In 1868 het Wodehouse goedkeuring verkry om Basotholand te annekseer.
Brand het daarin geslaag om die meeste van die verowerde gebied vir die Vrystaat te behou. Eerbiediging van die grense sou voortaan Brittanje se verantwoordelikheid wees en gevolglik kon almal se aandag ten volle by ander aangeleenthede bepaal word.
Vandag
[wysig | wysig bron]
Kenmerkend van die mense van Lesotho is hul gebruik van perde. In hierdie rotsagtige terrein, 'n algemene kenmerk van dié berge, is perdry vir die plaaslike inwoners die mees praktiese wyse om oor die weg te kom. Perde het dus nog altyd 'n belangrike rol in die lewens van die Suid-Sotho gespeel en die stewige Basoetoponie is steeds baie gesog.
Nog 'n kulturele kenmerk is dat hulle getrou bly aan ou tradisies, herkenbaar aan die komberse en fyngeweefde strooihoede wat hulle dra. Hoedemakery is die mans se kunsvorm en daar is oor die algemeen drie style, alhoewel die keëlvormige hoed met ineengevlegde grasboë ('n simboliese uitbeelding van die grootse Malutiberge van Lesotho) slegs deur die koninklikes of hoofmanne gedra word. Een van die oorspronklike hoede wat gewild is onder Basoetomans word van diervel gemaak; die ander – 'n meer persoonlike styl – word van gras geweef en in die algemene omgang gedra, of as daar in die landerye gewerk word.
Die tradisionele basoetokombers is 'n moderne aanpassing van die tradisionele bedekkings van diervelle (karos), wat die mees betekenisvolle ikoon van die Sotho-kultuur is. Dié pragtige komberse, geweef met gekleurde patrone, speel 'n belangrike rol by seremonies en bepaal die huwelikstaat, individuele identiteit en geografiese oorsprong, maar het ook 'n funksionele en modieuse konnotasie.
Tans woon die grootste deel van die Basotho in Suid-Afrika, gevolg deur Lesotho.
Sien ook
[wysig | wysig bron]Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 "The Sotho people group are reported in 5 countries" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 Junie 2019. Besoek op 26 Desember 2014.
- ↑ Muller, C.F.J. (1968). Vyfhonderd Jaar Suid-Afrikaanse Geskiedenis. Pretoria en Kaapstad: Academica.
Bron
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, Volume 2, bl.190-191, ISBN 0-908409-41-9
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Suid-Sotho-nasie.
| Etniese groepe in Suid-Afrika |
|
||
|---|---|---|---|
|
Afrikaners • Anglo-Afrikane • Asiate • Griekwas • Kaapse Maleiers • Khoisan • Kleurlinge • Ndebeles • Noord-Sotho's • Suid-Sotho's • Swazi's • Tsongas • Tswanas • Vendas • Xhosas • Zoeloes | |||
