Chris Euvrard

Chris Euvrard (*3 Desember 1886, Montagu – † 1984) was ’n onderwyseres en die wenner van die eerste Afrikaanse romankompetisie wat in 1914 deur die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns geloods is. Haar werk het teen die agtergrond van die Anglo-Boereoorlog afgespeel en hoewel dit nie deur resensente as van letterkundige belang beskou word nie, meld hul tog die historiese waarde daarvan. Verskeie van haar kortverhale en artikels is in tydskrifte gepubliseer. Sy skryf ook ’n ongepubliseerde boek Tant Chrissie vertel, waarin sy haar lewensverhaal vertel.

Lewe en werk

Vroeë lewe en herkoms

Chris C. Euvrard is op 3 Desember 1886 op Montagu gebore. Sy is die dogter van Georg Frederik Euvrard en Maria Louisa Taylor, oorspronklik van Montagu. Die gesin trek in 1887 na die plaas Siberia tussen Kroonstad en Heilbron en haar vader is onder andere gekwalifiseerde advokaat, prokureur en ook deeltydse onderwyser op Kroonstad. Die gesin is almal musikaal en al die kinders kry goeie musiekopleiding. Gedurende die Anglo-Boereoorlog word die moeder en kinders in twee verskillende konsentrasiekampe aangehou, eers op Heilbron, toe Oos-Londen en toe terug na Heilbron. Sy doen in 1900 tuberkulose in die konsentrasiekamp op Heilbron op, waaraan sy amper dood is. Hulle is reeds besig om haar uit te lê vir haar begrafnis toe haar tante agterkom dat sy nog nie dood is nie. Met groot sorg en liefde verpleeg hulle haar weer tot genesing.

Loopbaan as skrywer

Na die oorlog bekwaam sy haar in die Boland as onderwyseres met ’n beurs van die NG Kerk, wat onderwysers laat oplei vir sy Christelik Nasionale Onderwysskole as teenvoeter vir Lord Alfred Milner se Engelse skole. Sy kom terug na die Kroonstad distrik en gee eers onderwys op die plaasskool op Middenspruit en later die dorpskool op Kroonstad, maar moet haar loopbaan onderbreek wanneer sy in 1914 ernstig siek word aan tering. Tydens haar lang ongesteldheid skryf sy om die tyd te verwyl en Twee susters ontstaan in hierdie tyd.

Hiervandaan verhuis sy in 1916 na Rhodesië na aanleiding van ’n beroep van ds. Badenhorst van Melsetter in Rhodesië. Hy adverteer naamlik vir iemand om te kom help om by ’n plaasskool klas te gee vir ’n tweede geslag van die Afrikaners wat in 1893 deur Cecil John Rhodes met groot beloftes na hierdie gebied gelok is om te boer. Vanaf 1916 tot aan die einde van 1917 is sy ’n onderwyseres op die plaasskool op die plaas Pietershoek in Noord-Melsetter in Rhodesië, die plaas van Stoffel Steyn, waarna sy oorgeplaas word na die naburige skool op Lombardsrust.

Persoonlike lewe

Haar toekomstige man, Johannes G.F. (Herselman) Steyn, seun van die eienaar van die plaas, neem aan die einde van 1917 haar posisie op Pietershoek in, nadat hy so pas tevore sy studie op Stellenbosch en Graaff-Reinet voltooi het. Hy is twaalf jaar jonger as sy. Hulle trou op 4 Oktober 1920 op Carletonville in Suid-Afrika, waar haar ouers in daardie tyd boer. Na hulle troue smelt die twee skole (en hulle onderwysers) saam. Die egpaar het vyf kinders, drie seuns en twee dogters. Hulle koop later ’n plaas in die Marandellasdistrik in Rhodesië en terwyl haar man onderwys gee, behartig sy die werk op die plaas. Sy gee ook musieklesse aan kinders in die omgewing. Hulle koop ’n groter plaas in Chatsworth na die aftrede van haar man as onderwyser. Na die dood van haar man in 1972 op Chatsworth bly sy op Fort Victoria en nog later in ’n dienssentrum wat sy self tot stand help bring.

Sy is in 1984 oorlede.

Skrywerk

Sy ontvang in 1914 die eerste prys in ’n prysvraag van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Taal, Lettere en Kuns vir literêre werk met Twee susters, ’n verhaal oor die ondervinding van ’n ma, haar skoonsuster en haar twee dogters se belewenisse in die Anglo-Boereoorlog, grootliks gebaseer op haar ervarings in die Heilbron en Oos-Londen konsentrasiekampe. Hierdie is dus die heel eerste Afrikaanse boek wat ’n prys wen. Verskeie bronne dui verkeerdelik aan dat hierdie boek met die Hertzogprys bekroon is, maar Totius se Trekkerswee in 1916 is die eerste Hertzogpryswenner. Ten spyte van die prys is die letterkundige waarde van die boek gering. P.C. Schoonees beskryf dit as volg: “Haar werk word hier alleen vermeld, omdat aan Twee Susters in 1914 die eerste prys toegeken is in die jaarlikse wedstryd van die Akademie. Dit is van geen letterkundige belang nie, en bevat oorlogsondervindings in onbeholpe skoolmeisiesstyl”. In die Akademie-Jaarboek berig die Kommissie vir Taal en Lettere soos volg oor hierdie boek: “'t Novelletje… Twee Susters, hoewel taal, stijl en inhoud nog veel te wensen overlaten, is dit nochtans van genoegzame historiese waarde en geeft blijk van belofte voor de toekomst…” Die boek is hoofsaaklik literêr-histories van belang.

Net soos Twee susters verskyn die verhale Lena en Twee broers eers as vervolgverhale in Die Brandwag voordat dit in boekvorm uitgegee word. In Lena sterf die hoofkarakter aan die einde, wat die lesers baie ontstel en haar verplig om ’n opvolg te skryf in Twee broers, wat “beter” eindig. Beide hierdie verhale het ook die Anglo-Boereoorlog as agtergrond.

Haar laaste novelle is Die stiefmoeder, maar dit word nie gepubliseer nie. Kortverhale van haar verskyn in Die Boerevrou en Die Huisvrou. In die Zambesi Ringsblad publiseer sy kort artikels en versies vir jongmense en kinders.

Vir die skoolleesboekies Jong Suid-Afrika dra sy lessies by en later verskyn van haar artikels ook in Sarie Marais.

Sy skryf die ongepubliseerde boekie Tant Chrissie vertel, waarin sy haar lewensverhaal vertel, veral oor die swaarkry in die begin van haar verblyf in Rhodesië.

Publikasies

• 1915 Twee susters
• 1916 Lena
• 1917 Twee broers

Bronne

Boeke

• Euvrard, Chris C. Twee susters. Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad, Bloemfontein en Johannesburg Tweede uitgawe, Derde druk 1961
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 2. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999

Tydskrifte en koerante

• Serfontein, Dot. Die onbekende wenner. Insig, September 1996
• Serfontein, Dot. Die tweede lewe van ’n kampkind. Rooi Rose, 2 Februarie 2000

Internet

• Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=Euvrard,_Chris_C.
• Worldcat: http://www.worldcat.org/search?q=au%3AEuvrard%2C+Chris+C.&qt=hot_author

Ongepubliseerde dokumente

• Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein. Euvrard, Chris C. – Biografie.