Christogram
'n Christogram (Latyn: "Monogramma Christi") is 'n monogram of kombinasie van letters wat 'n afkorting vorm vir die naam van Jesus Christus. Dit word tradisioneel gebruik as 'n religieuse simbool in die Christelike kerk.
Een van die oudste Christogramme is die Chi-Rho (☧). Dit bestaan uit die gesuperponeerde Griekse letters chi (Χ) en rho (Ρ), wat die eerste twee letters is van die Griekse woord vir Christus ("χριστός*). Dit is vertoon op die "labarum" (militêre vaandels) wat gebruik is deur Konstantyn in 312 n.C.. Die IX monogram (_I_193_4.jpg){kind=small}
) is 'n soortgelyke simbool wat die voorletters gebruik van die aanduiding, "Ἰησοῦς (ὁ) Χριστός" ('Jesus (die) Christus'). Die IH monogram (
) is 'n ook soortgelyke simbool wat gebruikmaak van die eerste twee letters van die Griekse naam 'JESUS' in hoofletters ("ΙΗΣΟΥΣ").
Daar was 'n aansienlike aantal variante van "Christogramme" of monogramme van Christus in gebruik gewees gedurende die Middeleeuse tydperk, wat die grens tussen spesifieke monogramme en blote skrifafkortings ietwat verdof.
Die naam 'Jesus', gespel "ΙΗΣΟΥΣ" in Griekse hoofletters, bevat die afkortings IHS (ook geskryf JHS, IHC, of ΙΗΣ). Die naam 'Christus', in Grieks gespel "ΧΡΙΣΤΟΣ", het as monogram XP (en verbuigings soos IX, XPO, XPS, XPI, XPM). In die Oosterse Christelike tradisie word die ΙϹΧϹ monogram gebruik vir "Ἰησοῦς Χριστός" in beide die Griekse en Cyrilliese tradisies.
Die Middeleeus-Latynse term vir afkortings van die naam van Christus is "chrisimus".[1] Op soortgelyke wyse verwys die Middeleeus-Latynse "crismon", (Latyn: "chrismon") spesifiek na die Chi-Rho monogram.[2]
Simbole[wysig | wysig bron]
Chi (Χ)[wysig | wysig bron]
In die oudheid is veronderstel dat die Christelike kruis, d.w.s. die instrument van Christus se kruisiging (Latyn: "crux simplex", transliterasie: "stauros"), T-vormig was, terwyl die X-vorm ("chiasmus") verskillende konnotasiese gehad het. Daar bestaan wetenskaplike spekulasie oor die ontwikkeling van die Christelike kruis; die letter Chi was 'n afkorting vir die naam van Christus, en die voor-Christelike simboliek wat geassosieer word met die "chiasmus" is geÏnterpreteer in terme van "die geheimenis van die voorafbestaande Christus".[3]
In Plato se Timaeus (dialoog) word daar verduidelik dat die twee bande wat die "wêreldsiel" (Latyn: "anima mundi") vorm, mekaar kruis soos die letter Chi, moontlik verwysende na die Sonnebaan wat die Hemelewenaar kruis:
En dus was die hele mengsel waaruit hy hierdie porsies gesny het deur hom uitgeput. Hierdie hele samestelling het in die lengte in twee dele verdeel, wat hy in die middel met mekaar verbind het soos die letter X, en in 'n sirkelvorm gebuig het, wat hulle met hulself en mekaar verbind het op die punt oorkant hul oorspronklike ontmoetingspunt; en, deur hulle te sien in 'n eenvormige omwenteling op dieselfde as, het hy die een die buite-, en die ander, die binnekring gemaak.
Justinus die Martelaar van die 2de eeu verwys eksplisiet na Plato se beeld in Timaeus in terme van 'n prefigurasie van die Heilige kruis.[4]
'n Alternatiewe verduideliking van die kruisende hemelse simbool is deur George Latura voorgehou, wat beweer dat Plato se "sigbare god" in Timaeus die kruising van die Melkweg en die sodiakse lig is, 'n seldsame verskynsel wat belangrik is vir heidense oortuigings. Hy meen dat Christelike biskoppe dit as 'n Christelike simbool hervorm het.[5]
Chi Rho (ΧΡ)[wysig | wysig bron]
Die Alfa en Omega simbole kom soms voor saam met die Chi-Rho monogram.[9] Sedert die 17de eeu is die Middeleeus-Latynse term "Chrismon" (Latyn: "chrismum"; ook "chrismos", "chrismus") ook gebruik as 'n Nieu-Latynse term vir die Chi-Rho monogram.
Omdat "chrismon" gebruik is as 'n tipe aanroeping aan die begin van dokumente tydens die heerskappy van die Merovinge, is die term ook gebruik as 'n "Signum manus" ('n "Signum manus" [transliterasie: "teken van die hand", soms ook bekend as Chrismon] verwys na die praktyk in Europa tydens die Middeleeue om 'n dokument of handves met 'n spesiale tipe monogram of koninklike kode te onderteken. Die praktyk is gedokumenteer vanaf ten minste die Merovingiese tydperk (ongeveer 5de eeu) tot die 14de eeu in die Frankiese Ryk en sy opvolgers.) in vroeë middeleeuse dokumente.[10] "Chrismon" in hierdie konteks mag verwys na die afkorting I. C. N. vir "in Christi nomine" wat tydens die Merowingiese tydperk gebruik is. Later is, tydens die Karolingiese tydperk, ook gebruik gemaak van I. C. for "in Christo", en nog later (in die laat-Middeleeuse tydperk) slegs C. vir "Christus".[11]
IHS[wysig | wysig bron]
In die Latynssprekende Christendom van Wes-Europa tydens die middeleeue (en ook by hedendaagse Katolieke en baie Protestante), was die mees algemene Christogram "IHS" of "IHC", wat die eerste drie letters van die Griekse naam van Jesus, "ΙΗΣΟΥΣ", (iota-eta-sigma) aandui, of in Grieks: ΙΗΣ.[12][13][14]
Die Griekse letter iota word verteenwoordig deur 'I', en die eta deur 'H', terwyl die Griekse letter sigma óf in sy sikkelvormige of maanvormige vorm verteenwoordig word deur 'C', óf in sy finale vorm verteenwoordig word deur 'S'. Omdat die letters I en J van die Latynse alfabet nie sistematies onderskei is voor die 17de eeu nie, is "JHS" en "JHC" ekwivalent aan "IHS" en "IHC".
IHS word soms vertolk as "ΙΗΣΟΥΣ ΗΜΕΤΕΡΟΣ ΣΩΤΗΡ" ("Iēsous Hēmeteros Sōtēr") (Afrikaans: "Jesus ons Redder") of in Latyn: "Jesus Hominum (of "Hierosolymae") Salvator", ("Jesus, Redder van die mens [of: van Jerusalem]"[15] of in verband met die Latynse frase "In Hoc Signo".
IHS word sedert die 7de eeu in Latyn gebruik, en die eerste gebruik van IHS in 'n Engelse dokument dateer uit die veertiende eeu, in Piers Plowman. In die 15de eeu het die Heilige, Bernardinus van Siëna, die gebruik van die drie letters op 'n agtergrond van 'n brandende son gepopulariseer om beide populêre heidense simbole asook die seëls van politieke faksies soos die Guelfe en Ghibellyne in openbare plekke te verplaas.
Die IHS monogram, met die H bekroon deur 'n kruis bo 'n triklavianisme (drie spykers) en omring deur 'n Son is die embleem van die Jesuïete, en is volgens tradisie in 1541 bekendgestel deur Ignatius van Loyola.[15]
IHS kom dikwels voor op grafstene, veral by die Ierse Katolieke.[16][17][18]
Galery met verskillende formate van die simbool[wysig | wysig bron]
-
IHS of JHS Christogram uit die Westerse Christendom -
'n Middeleeuse IHC monogram -
'n Verweefde IHS monogram, Kerk van Sint-Martin, L'Isle-Adam, Val-d'Oise -
IHC monogram by die Clontuskert-abdy, Ierland -
'n Jesuïet embleem uit 1586 -
ΙΗΣ op die Reformasiemuur in Genève, Switserland -
Deur by die Church of the Good Shepherd (Rosemont, Pennsilvanië) wat (van links na regs) onderskeidelik die gemeente se wapen,'n Maria monogram, die IHS Christogram, en die wapen van die Episcopal Diocese of Pennsylvania uitbeeld
.jpg)
ICXC[wysig | wysig bron]
In die Oosterse Christendom is die Christogram wat die meeste gebruik word 'n vierletter-afkorting, ΙϹ ΧϹ—'n tradisionele afkorting van die Griekse woorde vir 'Jesus Christus' (d.w.s. die eerste en laaste letters van elk van die Griekse woorde ΙΗϹΟΥϹ ΧΡΙϹΤΟϹ, met die lunate sigma "Ϲ" wat algemeen voorkom in middeleeuse Grieks)[19]. Dit word geskryf met 'n Titlo (’n Titlo is ’n diakritiese simbool wat aanvanklik in vroeë Cyrilliese manuskripte soos dié in Ou Kerkslawies gebruik is. Dit is afgelei van die Griekse woord τίτλος, "titel". (Vergelyk die ou Afrikaanse woord "tittel", soos in die uitdrukking "geen jota of tittel". Vergelyk ook die gebruik van die tilde.) Die titlo word steeds gebruik in inskripsies op moderne ikone en in kerkboeke in Kerkslawies. ’n Kort titlo word bo ’n letter of afkorting geskryf, terwyl ’n lang titlo oor ’n hele woord aangebring word.), wat 'n afkorting aandui (І︮С︯ Х︮С︯).
Op ikone kan hierdie Christogram verdeel wees met 'ΙϹ' op die linkerkant van die beeld en 'ΧϹ' op die regterkant. Dit word soms aangedui as ΙϹ ΧϹ ΝΙΚΑ (Grieks: "Ἰησοῦς Χριστὸς νικᾷ"), met die betekenis 'Jesus Christus Oorwin'. 'ΙϹΧϹ' kan ook voorkom by die Ichthus.
-
Uitbeelding van die 'ΙϹ ΧϹ ΝΙΚΑ' rangskikking in Middeleeuse Griekse tradisie -
'n 'ΙϹ ΧϹ ΝΙΚΑ' kruis op die voorkant van 'n 12de eeuse Sisiliaanse munt (Rogier II van Sisilië) -
Christ Pantocrator op die Heilige Kroon van Hongarye (12de eeu) -
Christ Pantocrator, Heilige Grafkerk, Jerusalem (1810)
Lhq[wysig | wysig bron]
Nadat Francis Xavier in 1549 in Kagosjima, Japan, aangeland het, het sy sendingwerk gegroei en het dit deur Japan versprei onder die beskerming van die "daimyō". Gedurende die Edo-periode (1603–1867) is Christene egter vervolg en gedwing om weg te kruip. Omdat hulle verbied is om openlik die beelde van Christus of Maria, moeder van Christus te eerbiedig, word daar geglo dat hulle hul aanbidding na ander beelde oorgedra het en dit gemerk het met geheime simbole wat slegs deur die ingewydes verstaan kon word. Sekere Japannese lanterns, veral die "Kirishitan dōrō" (Japannees: キリシタン灯籠, Christelike lanterns), het wel die "Lhq" monogram gedra. Die 'Lhq' monogram stem ooreen met die verwronge letters 'IHS'.[20]
Argeologie[wysig | wysig bron]
In 2016 is 'n 1300 jaar oue lyk in 'n begraafplaas naby 'n Middeleeuse klooster in Ghazali, Soedan gevind, wie se regtervoet 'n tatoeëermerk uit die Middeleeuse tydperk van Nubië gehad het, 'n streek wat dele van die hedendaagse Egipte en Soedan beslaan het. Dit beeld 'n Chi Rho en 'n Alfa en Omega uit. Die persoon, heel waarskynlik manlik, het waarskynlik tussen 667 en 774 geleef.[21]
Sien ook[wysig | wysig bron]
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ Chrisimus (par les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736), in: du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, ed. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 2, col. 317b. "CHRISIMUS, Nomen Christi abbreviatum in antiquis instrumentis secundum diversos casus sic XPS. XPI. XPO. XPM. ubi media littera P. Græcum. Vox Chrisimus legitur in Annal. Benedict. tom. 5. pag. 7."
- ↑ Crismon (par les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736), in: du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, ed. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 2, col. 621b. "CRISMON, Nota quæ in libro ex voluntate uniuscujusque ad aliquid notandum ponitur. Papias in MS. Bituric. Crismon vel Chrismon proprie est Monogramma Christi sic expressum ☧" 1 chrismon (par les Bénédictins de St. Maur, 1733–1736), in: du Cange, et al., Glossarium mediae et infimae latinitatis, ed. augm., Niort : L. Favre, 1883‑1887, t. 2, col. 318c, citing Heumann. de re Diplom. inde a Carol. M. § 12; Murator. Antiquit. Ital. tom. 3. col. 75.
- ↑ Grigg, Robert (1977). ""Symphōnian Aeidō tēs Basileias": An Image of Imperial Harmony on the Base of the Column of Arcadius". The Art Bulletin. 59 (4): 477, 469–482. doi:10.2307/3049702. JSTOR 3049702.
- ↑ Justin. Apologia, 1.60.
- ↑ Latura, George (2012). "Plato's Visible God: The Cosmic Soul Reflected in the Heavens". Religions. 3 (3): 880–886. doi:10.3390/rel3030880.
- ↑ http://www.storiadimilano.it/cron/dal1651al1675.htm storiadimilano.it
- ↑ I.12
- ↑ I. A. Ferrai, "I Fonti di Landolfo Seniore", Bullettino dell'Istituto storico italiano 14 (1895), p. 29.
- ↑ Allegory of the Church deur Calvin Kendall 1998 ISBN 1-4426-1309-2 bl. 137
- ↑ Vir die Duitse gebruik daarvan, sien Ersch et al., Volume 1, Uitgawe 29 van Allgemeine Encyklopädie der Wissenschaften und Künste, 1837, p. 303 (in Duits). Johann Christoph Gatterer, Elementa artis diplomaticae universalis (1765), p. 145 ( Abriß der Diplomatik 1798, p. 64).
- ↑ Johann Christoph Gatterer, Abriß der Diplomatik (1798), p. 64f. Carl Ernst Bohn, Allgemeine deutsche Bibliothek vol. 111 (1792), p. 521.
- ↑ Christian sacrament and devotion deur Servus Gieben 1997 ISBN 90-04-06247-5 bladsy 18
- ↑ The Continuum encyclopedia of symbols deur Udo Becker 2000 ISBN 0-8264-1221-1 bladsy 54
- ↑ "CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Holy Name of Jesus". New Advent.
- ↑ 15,0 15,1 Maere, René. "IHS." The Catholic Encyclopedia. Vol. 7. New York: Robert Appleton Company, 1910.
- ↑ Romano, Ron. Portland's Historic Eastern Cemetery: A Field of Ancient Graves. Arcadia Publishing. p. 87.
- ↑ New Jersey Cemeteries and Tombstones: History in the Landscape. Rutgers University Press. 2008. p. 179.
- ↑ Irish South Australia: New histories and insights. Wakefield Press. 2019. p. 81.
- ↑ Symbols of the Christian faith deur Alva William Steffler 2002 ISBN 0-8028-4676-9 bladsy 67
- ↑ JAANUS (2010) [https:/ /www.aisf.or.jp/~jaanus/deta/o/oribedourou.htm oribe dourou 織部灯籠], Japanese Architecture and Art Net Users System
- ↑ Jarus, Owen (21 Oktober 2023). "'Christ' tattoo discovered on 1,300-year-old body in Sudan" (in Engels (VSA)). Live Science. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Oktober 2023. Besoek op 17 Desember 2023.
Bronne[wysig | wysig bron]
- Rahner, Hugo (1971). Greek Myths and Christian Mystery. Vertaal deur Brian Battershaw. Biblo & Tannen Publishers. ISBN 978-0-8196-0270-1.
Eksterne skakels[wysig | wysig bron]
 |
Wikimedia Commons bevat media in verband met Monograms of the name of Jesus Christ. |
- St. Bernardine of Siena op Wayback Machine (archived 22 April 2005)