Entomologie
Entomologie (van Antieke Grieks ἔντομον (entomon) 'insek', en -λογία (-logia) 'studie')[1] is die wetenskaplike studie van insekte, 'n tak van dierkunde. In die verlede was die term insek minder spesifiek, en histories sou die definisie van entomologie ook die studie van diere in ander geleedpotige groepe insluit, soos spinnekopagtiges, duisendpotiges en skaaldiere. Hierdie wyer betekenis kan steeds in informele gebruik aangetref word.
Soos verskeie van die ander velde wat binne dierkunde gekategoriseer word, is entomologie 'n takson-gebaseerde kategorie; enige vorm van wetenskaplike studie waarin daar op insekverwante navrae gefokus word, is per definisie entomologie. Entomologie oorvleuel dus met 'n deursnit van onderwerpe so uiteenlopend soos molekulêre genetika, gedrag, neurowetenskap, biomeganika, biochemie, sistematiek, fisiologie, ontwikkelingsbiologie, ekologie, morfologie en paleontologie.
Meer as 1,3 miljoen insekspesies is beskryf, meer as twee derdes van alle bekende spesies.[2] Sommige insekspesies dateer terug na ongeveer 400 miljoen jaar gelede. Hulle het baie soorte interaksies met mense en ander vorme van lewe op Aarde.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]
Entomologie is gewortel in byna alle menslike kulture uit die voorgeskiedenis, hoofsaaklik in die konteks van landbou (veral natuurlike plaagbeheer en byeboerdery). Die natuurfilosoof, Plinius die Ouere (23–79 CE) het 'n boek geskryf oor die soorte insekte,[3] terwyl die wetenskaplike van Kufa, Ibn al-A'rābī (760–845 CE) 'n boek oor vlieë, Kitāb al-Dabāb (كتاب الذباب) geskryf het. Wetenskaplike studie in die moderne sin het egter eers relatief onlangs begin, in die 16de eeu.[4] Ulisse Aldrovandi se De Animalibus Insectis (Betreffende Insekdiere) is in 1602 gepubliseer. Mikroskoopkundige Jan Swammerdam het History of Insects gepubliseer, wat die voortplantingsorgane van insekte en gedaantewisseling korrek beskryf.[5] In 1705 het Maria Sibylla Merian die boek Metamorphosis Insectorum Surinamensium oor die tropiese insekte van Nederlands Suriname gepubliseer.[6]
Vroeë entomologiese werke wat verband hou met die benoeming en klassifikasie van spesies het die praktyk gevolg om kabinette van nuuskierigheid in stand te hou, hoofsaaklik in Europa. Hierdie versameling mode het gelei tot die vorming van natuurhistoriese verenigings, uitstallings van private versamelings, en joernale vir die optekening van kommunikasie en die dokumentasie van nuwe spesies. Baie van die versamelaars was geneig om uit die aristokrasie te kom, en daar het 'n handel ontwikkel waarby versamelaars regoor die wêreld en handelaars betrokke was. Dit is die "era van heroïese entomologie" genoem. William Kirby word algemeen beskou as die vader van entomologie in Engeland. In samewerking met William Spence het hy 'n definitiewe entomologiese ensiklopedie gepubliseer, Introduction to Entomology, wat as die vak se grondteks beskou word. Hy het ook gehelp om die Royal Entomological Society in Londen in 1833 te stig, een van die vroegste sulke verenigings in die wêreld; vroeëre antesedente, soos die Aureliese samelewing, dateer terug na die 1740's. In die laat 19de eeu het die groei van landbou en koloniale handel die "era van ekonomiese entomologie" tot gevolg gehad wat die professionele entomoloog geskep het wat verband hou met die opkoms van die universiteit en opleiding op die gebied van biologie.[7][8]
Entomologie het vinnig ontwikkel in die 19de en 20ste eeue en is bestudeer deur groot getalle mense, insluitend sulke noemenswaardige figure soos Charles Darwin, Jean-Henri Fabre, Vladimir Nabokov, Karl von Frisch (wenner van die 1973 Nobelprys vir Fisiologie of Geneeskunde), [9] en twee keer Pulitzerpryswenner E. O. Wilson.
Daar was ook 'n geskiedenis van mense wat entomoloë geword het deur museumkurasie en navorsingsbystand,[10] soos Sophie Lutterlough by die Smithsonian National Museum of Natural History. Insekidentifikasie is 'n toenemend algemene stokperdjie, met skoenlappers en naaldekokers wat die gewildste is.
Die meeste insekte kan maklik op volgens orde toegewys word, soos Hymenoptera (bye, wespe en miere) of Coleoptera (kewers). Identifisering na genus of spesie is egter gewoonlik slegs moontlik deur die gebruik van identifikasiesleutels en monografieë. Omdat die klas Insecta 'n baie groot aantal spesies bevat (meer as 330 000 spesies kewers alleen) en die kenmerke wat hulle onderskei onbekend is, en dikwels subtiel (of onsigbaar sonder 'n mikroskoop), is dit dikwels baie moeilik selfs vir 'n spesialis. Dit het gelei tot die ontwikkeling van outomatiese spesie-identifikasiestelsels wat op insekte gerig is, byvoorbeeld Daisy, ABIS, SPIDA en Draw-wing.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Henry George Liddel and Robert Scott (1980). A Greek-English Lexicon (Abridged uitg.). United Kingdom: Oxford University Press. ISBN 0-19-910207-4.
- ↑ Chapman, A. D. (2009). Numbers of living species in Australia and the World (2 uitg.). Canberra: Australian Biological Resources Study. pp. 60pp. ISBN 978-0-642-56850-2. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Mei 2009. Besoek op 26 Oktober 2007.
- ↑ Naturalis Historia, https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.02.0137%3Abook%3D11
- ↑ Antonio Saltini, Storia delle scienze agrarie, 4 vols, Bologna 1984–89, ISBN 88-206-2412-5, ISBN 88-206-2413-3, ISBN 88-206-2414-1, ISBN 88-206-2415-X
- ↑ "Entomology". Encyclopaedia Britannica.
- ↑ Kristensen, Niels P. (1999). "Historical Introduction". In Kristensen, Niels P. (red.). Lepidoptera, moths and butterflies: Evolution, Systematics and Biogeography. Volume 4, Part 35 of Handbuch der Zoologie:Eine Naturgeschichte der Stämme des Tierreiches. Arthropoda: Insecta. Walter de Gruyter. p. 1. ISBN 978-3-11-015704-8.
- ↑ Elias, Scott A. (2014). "A Brief History of the Changing Occupations and Demographics of Coleopterists from the 18th Through the 20th Century". Journal of the History of Biology. 47 (2): 213–242. doi:10.1007/s10739-013-9365-9. JSTOR 43863376. PMID 23928824. S2CID 24812002.
- ↑ Clark, John F.M. (2009). Bugs and the Victorians. Yale University Press. pp. 26–27. ISBN 978-0300150919.
- ↑ "Karl von Frisch – Nobel Lecture: Decoding the Language of the Bee".
- ↑ Starrs, Siobhan (10 Augustus 2010). "A Scientist and a Tinkerer – A Story in a Frame". National Museum of Natural History Unearthed. National Museum of Natural History. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Maart 2017. Besoek op 19 Maart 2017.
Bronne
[wysig | wysig bron]- Chiang, H.C. and G. C. Jahn 1996. Entomology in the Cambodia-IRRI-Australia Project. (in Chinese) Chinese Entomol. Soc. Newsltr. (Taiwan) 3: 9–11.
- Davidson, E. 2006. Big Fleas Have Little Fleas: How Discoveries of Invertebrate Diseases Are Advancing Modern Science University of Arizona Press, Tucson, 208 pages, ISBN 0-8165-2544-7.
- Cedric Gillot: Entomology. Second Edition, Plenum Press, New York, NY / London 1995, ISBN 0-306-44967-6.
- Triplehorn, Charles A. and Norman F. Johnson (2005-05-19). Borror and DeLong's Introduction to the Study of Insects, 7th edition, Thomas Brooks/Cole. ISBN 0-03-096835-6. — a classic textbook in North America.
