F.P. van Heerden

F.P. van Heerden, ook bekend as oom Pietie.

Floris Petrus Albertus van Heerden (noemnaam oom Pietie, distrik Steynsburg, Kaapkolonie, 23 Junie 1898 – Bethlehem, Oranje-Vrystaat, 8 Oktober 1978) was ’n Suid-Afrikaanse bouaannemer en later ook ontwerper van veral NG kerke. Hy het reeds in Mei 1954 die eerste sooi van sy 50ste kerkgebou omgekeer, tot in daardie stadium almal in die destydse Transvaal, Kaapland en Oranje-Vrystaat, hoewel ’n kerksaal op Vryheid deur hom indertyd ook in aanbou was. Toe reeds het hy ses ander kerksale en sewe pastorieë agter sy naam gehad het. Sy personeel het destyds drie kantoorwerkers en 60 buite-werkers getel. Tot en met sy dood het hy 74 nuwe kerke gebou, 10 herstel, en 11 kerksale en nege pastorieë opgerig. Van die 74 kerke het hy 49 self ontwerp, hoewel hy nooit opleiding as argitek gehad het nie. Buiten jare lange kerkraadslid van die NG gemeente Germiston-Suid, het hy ook baie jare in die Kommissie vir Kerkbou in Transvaal gedien.

Herkoms en vroeë jare

Die kerk en saal van die NG gemeente Germiston-Suid in 1951, nege jaar nadat die kerk ingewy is. Van Heerden het ook die pastorie gebou.

Die NG gemeente Malvern se kerk is in Augustus 1944 ingewy. Die argitekte was Geers en Geers.

Die NG gemeente Tarkastad se kerksaal, of te wel Ons Moedersaal. Van Heerden het dit ontwerp en gebou.

Die NG kerk Boshof, 2014. Van Heerden was die boumeester van die veranderde gebou wat in November 1954 ingewy is.

Die NG kerk Soutpan. Van Heerden het die gebou opgerig en moontlik ook ontwerp.

Die NG gemeente Smithfield se Neo-Bisantynse kerkgebou. Die hoeksteen is gelê op 6 Augustus 1960. Van Heerden het dit opgerig en blykbaar ook ontwerp.

Van Heerden was die boumeester van die NG gemeente Alberton-Wes se kerkgebou, maar die hoeksteen vermeld nie die argitek se naam nie.

Die hoeksteen van die NG gemeente Elsburg se kerk vermeld nie 'n argitek nie; net Van Heerden as bouaannemer.

Die NG gemeente Germiston-Suid se kerkgebou, einde 2017.

Ds. J. Jac Struwig het die NG kerk Brakpan-Wes in Dalview se hoeksteen op 20 Augustus 1960 gelê. Geen argitek word op die steen vermeld nie; net Van Heerden as bouaannemer, wat bes moontlik daarop dui dat hy die kerk ontwerp het.

Die NG kerk Brandfort-Oos se hoeksteen is op 19 September 1953 gelê en noem Van Heerden as bouaannemer, maar geen argitek se naam nie. Dis moontlik deur Wynand Louw of sy firma ontwerp.

Van Heerden is op 'n plaas in die distrik Steynsburg gebore. Tot 1922 het hy geboer, maar swaar jare en die genadelose Karoo het hom, soos menige ander in dié moeilike jare, enduit laat boer tot hy nie meer verder kon nie. Hy het later vertel: “In 1922 was ek genoodsaak om iets anders te gaan soek—en ek moes maar vat wat ek kon kry.” Hy het vir die groot elektrisiteitsvoorsieningsmaatskappy (waarskynlik Evkom) aan die Rand as messelaar gaan werk. Mettertyd het hy 'n vakman geword. Op verskeie plekke moes hy ketels vir die kragsentrales bou. Stoomketels was sy eintlik spesialiteit tot hy in 1929 besluit het om sy eie onderneming te begin.

Eerste kerk

As boumeester het hy huise en elke ander soort gebou aangepak, behalwe kerke. Deur die toeval het hy kerke begin bou. Dit was aan die begin van die oorlogsjare, toe hy in Germiston-Suid gewoon het. Germiston-Suid was 'n nuwe NG gemeente sonder 'n eie kerk. Daar is toe besluit om 'n kerk te bou. Van Heerden was kerkraadslid en toe dit by die bou van die kerk kom, sit die ongelukkige predikant, ds. J.J. Fick, in die interneringskamp. Die gemeente het swaargekry. Die kerkman in Van Heerden het na vore gekom en hy het aangebied om die gemeente se kerk teen kosprys te bou, sonder 'n pennie wins. So pak hy sy eerste kerk aan. Dit is gebou teen sowat £6 000. Reeds in 1954 sou so ’n kerk minstens vier keer meer gekos het om op te rig. Vir dieselfde gemeente het Van Heerden later ook 'n saal en pastorie gebou.

Aktiewe kerkbouer

Algaande, nadat hy nog kerke gebou het, het hy sy hele onderneming so ingerig om net kerke te bou. Teen die 1950’s het hy ook self die kerke ontwerp. Toe het hy 'n vaste tekenaar gehad wat voltyds op kantoor gewerk het.

Van Heerden, wat diep gelowig was, het sy werkers so ver moontlik probeer keur. Hulle moes van 'n godsdienstige en goeie karakter wees. Die bou van 'n kerk was iets wonderliks, het hy op ’n keer aan Die Burger gesê. “Wanneer die mense onder begin, sien jy hoe hulle grappies maak, rook, en ander gewone dingetjies doen. Maar sodra die kerk begin vorm aanneem, merk jy hoe hulle hul sigaretstompies weggooi voor hulle binnekant gaan. Nog later, wanneer die kerk byna voltooi is, haal die manne die hoede eerbiedig buitekant af voor hulle in die gewyde gebou gaan werk.”

Hoewel hy later nie selfs aan die bouery deelgeneem het nie, het Van Heerden elke stuk werk van hom omtrent 20 keer besoek en dit self geïnspekteer. Dikwels het sy tekenaar saamgegaan. Dit het meegebring dat hy baie moes reis, want hy het soms in drie provinsies tegelyk gewerk. Ook het hy veel van sy tyd op kantoor deurgebring, want hy is dikwels regstreeks deur 'n gemeente genader om 'n kerk te bou. Elke hoeksteenlegging en elke inwyding het hy bygewoon. Tot in 1954 het reeds meer as £600 uitgegee aan silwer troffels en silwer sleutels vir dié plegtighede.

Gesinslewe en afsterwe

Van Heerden was eers getroud met Hendrina Catharina Schoombie (geb. 1 Januarie 1884 op Steynsburg en oorlede op 22 Oktober 1931). Dié huwelik was kinderloos. Sy tweede huwelik was met Christina Antoinette Marguerite (Christa) Smit, van Malmesbury. Van Heerden se enigste kind was Anna Catherina, gebore op 26 Julie 1941. Sy is later met ’n boer, Fouche, getroud en is in Junie 2014 oorlede. Sy was 'n musiekonderwyseres aan 'n skool op Bethlehem.

Die Van Heerden-egpaar het in hul latere jare op Bethlehem in die Vrystaat gewoon sodat hy nader aan sy dogter en kleinkinders kon wees. In die NG gemeente Bethlehem-Panorama het hy ook 'n krag geword, 'n vriend van die pastorie wat graag die leraar op huisbesoek vergesel het. Hy is onverwags in die ouderdom van 80 jaar oorlede. Ds. Burger van Bethlehem-Panorama (gestig in 1970) het die begrafnisdiens waargeneem. Christa van Heerden is ook op Bethlehem begrawe. Sy het 'n volledige kerkorrel in hul huis by Barry de Kocklaan 18 laat installeer, kompleet met pype wat in 'n klein vertrekkie aangebring is. Dié orrel is later verkoop aan 'n kerk op Warden.

Waardering

Ds. Neels Lamprecht het in Van Heerden se lewensberig in Die Kerkbode geskryf: "Wanneer 'n mens terugkyk oor die lewe van Oom Pietie, dan besef jy dat hy nie net kerke gebou het nie, maar ook 'n bouer op geestelike gebied was." Hy beskryf Van Heerden as "'n ouderling na die hart van elke predikant. Getrou in sy huisbesoek, siekebesoek en belangstellende besoeke, het hy sy wyk omskep in 'n liefdesgemeenskap." Ds. Lamprecht skryf van Christa van Heerden (noemnaam tant Pop): "Sy was 'n begaafde orreliste, wat in verskeie gemeentes gewerk het. Mev. Van Heerden is 'n persoon wat die amp van die gelowige ten volle uitlewe. Sy is 'n besieling vir enige mens."

Enkele van sy kerke

• NG gemeente Belgravia (volgens hoeksteen boumeester; argitek nie vermeld)
• NG gemeente Bloemheuwel
• NG gemeente Brakpan-Wes (hoeksteen vermeld geen argitek nie)
• NG gemeente Bultfontein-Oos
• NG gemeente Edenburg
• NG gemeente Elsburg (volgens hoeksteen bouaannemer; argitek nie vermeld)
• NG gemeente Fraserburg (bouaannemer; argitek Hendrik Vermooten)
• NG gemeente Germiston-Suid (kerk, saal en pastorie)
• NG gemeente Grahamstad (bouaannemer; argitekte Wynand Louw se firma)
• NG gemeente Kirkwood
• NG gemeente Malvern (nou NG gemeente Kensington se tuiste; bouaannemer; argitekte Geers & Geers)
• NG gemeente Morgenzon (deeglike herstelwerk)
• NG gemeente Oberholzer
• NG gemeente Parys-Wes
• NG gemeente Paul Roux (bouaannemer vir die toring; argitek Hendrik Vermooten)
• NG gemeente Pierneef
• NG gemeente Smithfield
• NG gemeente Soutpan
• NG gemeente Wakkerstroom (bouaannemer; argitekte Geers & Geers)
• NG gemeente Wakkerstroom (herbouing)

Enkele ander kerklike geboue

• NG gemeente Dwaalboom se pastorie
• NG gemeente Tarkastad se kerksaal, Ons Moedersaal

Bronne

• (af) Setter, H. in Die Burger, 29 Mei 1954: "Sy kerke staan die Unie vol".
• (af) Lamprecht, ds. Neels in Kerkbode, 20 Desember 1978: "Kerkbouer oorlede. Wyle mnr. F.P. van Heerden".
• (en) Besonderhede van enkele van sy geboue op Artefacts.co.za. URL besoek op 25 Junie 2016.

Eksterne skakels

• (en) Die Van Heerdens se woonhuis by Barry de Kocklaan 18, Bethlehem, soos te sien op Google Maps. Dis 'n hanetree vanaf die NG kerk Bethlehem-Panorama. URL besoek op 27 Junie 2016.