Hastings Banda

Hastings Kamuzu Banda
1ste president van Malawi
Ampstermyn 6 Julie 1966 – 24 Mei 1994
Voorafgegaan deur	Elizabeth II as koningin van Malawi
Opgevolg deur	Bakili Muluzi
Eerste minister van Malawi
Ampstermyn 6 Julie 1964 – 6 Julie 1966
Voorafgegaan deur	Pos geskep
Opgevolg deur	Homself as president
Persoonlike besonderhede
Gebore	c. Maart of April 1898 Kasungu, Sentraal-Afrikaanse Federasie (hedendaagse Malawi)
Sterf	25 November 1997 (op sowat 99) Johannesburg, Suid-Afrika
Politieke party	Malawiese Kongresparty
Religie	Presbiteriaans (Kerk van Skotland)

Dr. Hastings Kamuzu Banda (c. Maart of April 1898 – 25 November 1997) was ’n politikus van Malawi wat sy land gehelp het om van Brittanje onafhanklik te word. Banda was van 1961 tot 1994 die leier van sy land. Vir die eerste drie jaar van sy bewind, totdat dit in 1964 onafhanklik geword het, was Malawi die Britse protektoraat Njassaland. Daarna was hy Malawi se lewenslange president tot in 1994, toe hy in 'n verkiesing verslaan en dié amp afgeskaf is. Hy is in 1997 in Suid-Afrika oorlede.

Vroeë lewe

Kamuzu Banda is naby Kasungu in Malawi (toe die Sentraal-Afrikaanse Federasie) gebore as die seun van Mphonongo Banda en Akupingamnyama Phiri. Die datum van sy geboorte is onbekend omdat geboortes toe nog nie in dié land geregistreer is nie.

Die naam Kamuzu beteken "klein wortel" en is aan hom gegee omdat sy ma swanger geraak het nadat ’n medisyneman vir haar wortelkruie teen onvrugbaarheid gegee het. Sy van, Banda, beteken "klein hut". Hy het die naam Hastings aangeneem nadat hy in die Kerk van Skotland gedoop is; hy het homself genoem na John Hastings, ’n Skotse sendeling wat naby sy dorpie gewerk het en vir wie hy groot respek gehad het.

Nadat hy eers na Suid-Rhodesië (nou Zimbabwe) is, het hy in 1917 na Johannesburg in Suid-Afrika geloop en daar ’n paar jaar lank in die myne gewerk. In dié tyd het hy die Metodistebiskop W.T. Vernon ontmoet wat aangebied het om vir sy studie in Amerika te betaal as hy self sy reisgeld kan betaal. Hy het in 1925 na New York vertrek.

Loopbaan

Nadat hy in Amerika en Brittanje studeer en sy doktersgraad behaal het, het hy na sy vaderland teruggekeer om teen kolonialisme en vir onafhanklikheid te veg. In 1963 is hy amptelik as premier van Njassaland aangestel en ’n jaar later het hy die land as Malawi na onafhanklikheid gelei. Twee jaar later het hy Malawi tot ’n republiek verklaar met homself as president. Hy het mag gekonsolideer en Malawi later ’n eenpartystaat onder die Malawiese Kongresparty (MKP) gemaak. In 1970 het die MKP hom sy lewenslange president gemaak. In 1971 het Banda lewenslange president van Malawi self geword.

'n Monument van Banda in Lilongwe.

As ’n leier van die pro-Westerse blok in Afrika het hy tydens die Koue Oorlog die Weste se steun geniet. Hy het vroueregte oor die algemeen gesteun, die land se infrastruktuur verbeter en ’n goeie onderwysstelsel in vergelyking met ander Afrika-lande daargestel. Hy het egter ook aan die hoof gestaan van een van die mees onderdrukkende regerings op die vasteland. Sy regering het politieke teenstanders dikwels gemartel en vermoor. Menseregtegroepe raam minstens 6 000 mense is vermoor, gemartel en sonder verhoor tronk toe gestuur. Volgens een raming is tot 18 000 mense tydens sy bewind vermoor. Hy is ook gekritiseer omdat hy tydens die apartheidsjare noue bande met Suid-Afrika gehandhaaf het.

Teen 1993 het internasionale druk en verspreide protes hom in die gesig gestaar. ’n Referendum het sy eenpartystaat tot ’n einde gebring en ’n spesiale vergadering het hom sy lewenslange presidentskap ontneem. Banda het aan die land se eerste demokratiese verkiesing wat daarop gevolg het, deelgeneem en verloor. Hy is in 1997 in Suid-Afrika oorlede.

Betrekkinge met Suid-Afrika

Banda was die enigste Afrika-leier wat tydens apartheid diplomatieke bande met Suid-Afrika aangeknoop het, sowel as met die Portugese regering in Mosambiek.

Ná ’n regeringskrisis in 1964 in Njassaland en Banda se teenkanting teen ’n groot hidroëlektriese dam in die Federasie van Rhodesië en Njassaland het hy al hoe meer geïsoleer geraak in Afrika-politiek. Die Britte het geweier om hom te help om sy droom van ’n nuwe hoofstad by Lilongwe, in sy tuisstreek, te verwesenlik en Banda het hom tot Suid-Afrika gewend. Dié land was self naarstig op soek na bondgenote in Afrika en het aan hom ’n sagte lening van R300 miljoen toegestaan op voorwaarde dat Banda Suid-Afrika se apartheidsbeleid onder ander Afrika-leiers steun. Hy het Suid-Afrika ook amptelik besoek. Hy het eenkeer oor Suid-Afrikaners gesê: "Dit is net deur kontak soos dié (tussen Malawi en Suid-Afrika) dat julle mense sal kan sien daar is opgevoede mense wat nie wit is nie..." Banda se teenkanting teen kommunisme was nog ’n rede dat hy bande met Suid-Afrika wou aanknoop.

Teen die einde van apartheid, toe die ANC die Suid-Afrikaanse politiek in die 1990's begin oorheers, het betrekkinge versleg weens Banda se steun aan die apartheidsregering. Nelson Mandela het Malawi egter as president van die ANC besoek en bande is verder herstel nadat bekend gemaak is dat Banda die ANC in die apartheidsjare in die geheim gehelp het. Die Malawiese regering het ook verkiesingshulp en voortgesette steun aan die ANC-regering belowe. Die lande het steeds diplomatieke betrekkinge.

Eksterne skakels

• Amptelike biografie van Kamuzu Banda Geargiveer 28 Julie 2005 op Wayback Machine
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia