New York
- Hierdie artikel handel oor die stad New York. Vir die gelyknamige deelstaat, sien gerus New York (deelstaat), en vir ander gebruike New York (dubbelsinnig).
| City of New York
| |
|---|---|
| Seël | Vlag |
 |
 |
| Basiese gegewens | |
| Stigting: | 1614 |
| Land: | Verenigde State |
| VSA-deelstaat: | New York |
| Distrikte: | Bronx (Bronx) New York (Manhattan) Queens (Queens) Kings (Brooklyn) Richmond (Staten-eiland) |
| Geografiese ligging: | 40°42′N 74°00′W / 40.700°N 74.000°W |
| Tydsone | Oostelike standaardtyd (UTC-5) |
 Ligging in die deelstaat New York |
 Die 5 boroughs van New York: ● (1) Manhattan, ● (2) Brooklyn, ● (3) Queens, ● (4) The Bronx, ● (5) Staten-eiland |
| Bevolking: – Metropolitaanse gebied: |
8 175 133 (Sensus 2010)[1] 18,7 miljoen[2] |
| Bevolkingsdigtheid: – Metropolitaanse gebied: |
10 630 inwoners / km² 824 inwoners / km² |
| Hoogte bo seevlak: | 6 m |
| Oppervlakte: | 1 213 km² waarvan 784 km² land |
| Administrasie: | 5 stadswyke |
| Poskodes (zip codes): | 10001-10292 |
| Skakelkode: | 212 |
| Amptelike webwerf: | www.nyc.gov |
| Politiek | |
| Burgemeester: | Eric Adams (Demokratiese Party) |
| Satellietbeeld | |
 | |
New York of Nieu-York, amptelik City of New York, geleë in die deelstaat New York, is die stad met die grootste bevolking in die Verenigde State. Dit is ook die mees dig bevolkte van die groter stede in Noord-Amerika.
Die stad is 'n sentrum vir internasionale handel, politiek, vermaaklikheid, en kultuur, en is een van die wêreld se groot globale stede (saam met Londen, Tokio en Parys). Die stad beskik oor 'n versameling van museums, kunsgalerye, teaters, mediaondernemings, internasionale organisasies en korporasies, en effektebeurse. Die stad is ook die tuiste van die Verenigde Nasies, tesame met al die internasionale takke wat daarmee geassosieer word.
New York het 'n bevolking van 8,55 miljoen in 'n area van ongeveer 800 km². Dit is geleë in die hart van die New Yorkse Metropolitaanse Gebied, wat met 'n bevolking van ongeveer 22 miljoen een van die grootste stedelike konglomerasies ter wêreld vorm. Die stad beskik oor vyf boroughs: Die Bronx, Brooklyn, Manhattan, Queens en Staten-eiland. Elkeen van hierdie boroughs, behalwe vir Staten-eiland, bevat oor 'n miljoen inwoners en sou elkeen as een van die VSA se grootste stede gesien word, indien elkeen afsonderlik in ag geneem word.
New York lok groot getalle immigrante van oor die 180 lande, sowel as groot getalle migrante van dwarsoor die VSA, wat na die stad kom vir die stad se kultuur, energie, kosmopolitiese karakter, en met die hoop om 'n sukses te wees in die "Big Apple." Die stad word ook beskou as een van die veiligste groot stede in die VSA, ten spyte van sy grootte en bevolkingsdigtheid.
New York-stad dien ook as 'n reuse aandrywer van die wêreld se ekonomie – met 'n geskatte bruto metropolitaanse produk van ongeveer $500 miljard binne die stad se grense. New York is ook die tuiste van meer Fortune 500-maatskappye as enige ander plek in die VSA. As die stad 'n land op sy eie was, sou dit die 17de grootste bruto binnelandse produk in die wêreld gehad het, groter as dié van Switserland ($377 miljard) en amper gelyk aan dié van Rusland ($586 miljard).
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Toe die gebied van die huidige New York deur die eerste Europeër, die Italiaanse seevaarder Giovanni da Verrazzano verken is,[3] is dit deur die Lenape-Indiane bewoon. 'n Nederlandse pelshandelspos, wat later Nieuw Amsterdam genoem is, het in 1614 as die eerste Europese nedersetting aan die mees suidelike punt van die skiereiland Manhattan ontstaan. Die koloniale direkteur-generaal Peter Minuit het die skiereiland in 1626 na bewering vir glaskraletjies ter waarde van 24 VSA-$ van die inheemse Canarsie-stam gekoop.[4]
In 1664 is die Nederlandse kolonie deur die Britte verower, en ter ere van die destydse Britse troonopvolger, die hertog van York en latere koning Jakob II van Engeland, is die stad se naam gewysig tot New York.
Onder die Britse heerskappy het New York tot 'n belangrike handelshawe ontwikkel. In 1754 het die Columbia-universiteit, tans een van die oudste tersiêre instellings in die VSA, 'n oktrooi van koning George II as King's College in Laer Manhattan gekry. Gedurende die Amerikaanse Rewolusionêre Oorlog was die stad die toneel van 'n reeks belangrike slagte, wat later as die New Yorkse Veldtog bekend sou staan.
Die Kontinentale Kongres het in New York vergader, en in 1789 is die eerste President van die Verenigde State, George Washington, in die Federal Hall in Wall-straat ingesweer. New York is op 13 September 1788 tot hoofstad van die Verenigde State verklaar en het tot 1790, toe Philadelphia hierdie funksie oorgeneem het, as die administratiewe sentrum gedien.[5]
Gedurende die 19de eeu is die stad deur grootskaalse immigrasie, 'n visionêre ontwikkelingsplan (die Commissioner's Plan van die jaar 1811, wat die stad se straatrooster oor die hele Manhattan uitgebrei het) en die opening van die Eriekanaal in 1819, wat die Atlantiese seehawe met die groot landboumarkte van die Amerikaanse binneland verbind het, volledig verander. In 1835 het New York die Pennsilvaniese metropool Philadelphia as die grootste stad in die Verenigde State verbygesteek. Die plaaslike politiek het destyds onder die sterk invloed van Ierse immigrante gekom, terwyl welvarende koopmanne en handelaars die stigting van Central Park bevorder het – die eerste landskapstuin in 'n Amerikaanse stad, wat in 1857 geopen is.
Die ontsteltenis van burgers oor die verpligte krygsdiens gedurende die Amerikaanse Burgeroorlog (1861–1865) het aanleiding gegee tot die New Yorkse Dienspligonluste van die jaar 1863, van die ergste onluste in die Amerikaanse geskiedenis.
Die moderne New York is in 1898 deur die insluiting van Brooklyn, Manhattan en munisipaliteite in die ander stadswyke gevorm. Die opening van die nuwe moltreinstelsel (New York City Subway) in 1904 het die samesmelting van die voormalige onafhanklike stede met New York 'n aansienlike hupstoot gegee. New York het in die eerste helfte van die 20ste eeu tot 'n wêreldsentrum van nywerhede, handel en kommunikasie ontwikkel. Die brandramp in die Triangle Shirtwaist-fabriek, wat in 1911 die lewens van 146 werkers geëis het, was die ergste in die industriële geskiedenis van New York en het die stigting van die Internasionale Vakbond van Vrouewerkers in die Tekstielbedryf (International Ladies' Garment Workers Union) en verbeterde veiligheidsmaatreëls in nywerhede bevorder.
Gedurende die twintigerjare was New York 'n belangrike bestemming vir Afro-Amerikaners, wat in die Groot Migrasie vanuit die Suide na die noordelike deelstate verhuis het. In 1916 het die stad oor die grootste stedelike swart bevolking van die VSA beskik. Tydens die Amerikaanse Prohibisie het New York sterk gegroei, en sy stadshorison is deur 'n groter aantal wolkekrabbers heeltemaal verander. New York het in 1925 Londen as die grootste stad ter wêreld verbygesteek. Die moeilike jare van die Groot Depressie het die aanleiding tot die verkiesing van Fiorello LaGuardia gegee, 'n hervorminggesinde politikus.
Terugkerende veterane van die Tweede Wêreldoorlog en immigrante uit Europa het 'n na-oorlogse groeitydperk en die oprigting van groot woonstelblokke in die oostelike Queens bevorder. New York het vinnig sy posisie as die wêreld se beduidenste ekonomiese en finansiële sentrum begin inneem, en Wall-straat het met sy effektebeurs, banke en ander instellings die Verenigde State se ontwikkeling tot die belangrikste ekonomie ter wêreld bevorder. Die hoofkwartier van die Verenigde Nasies, wat in 1952 opgerig is, het die stad se internasionale politieke invloed beklemtoon, terwyl die abstrakte ekspressionisme, 'n kunsstyl wat deur plaaslike kunstenaars oorheers is, van New York die wêreld se kunshoofstad gemaak het.[6]
Nogtans het die agteruitgang van die nywerheidsbedryf, groeiende misdaadsyfers en rasseonluste in die 1960's net soos in ander Amerikaanse stede baie blanke middelklasburgers uit die stad verdryf. In die 1980's het die finansiële sektor begin herstel en 'n groter belastinginkomste aan die stadsregering verskaf. Rassespannings het in die 1990's net soos misdaad duidelik afgeneem, en 'n nuwe golf immigrante uit Asië en Latyns-Amerika het hulle in New York gevestig. Nuwe tegnologieë en nywerheidsgebiede soos Silicon Alley het begin ontwikkel. In die Amerikaanse 2000-sensus het New York se bevolking die hoogste vlak ooit bereik.
Die stad is die ergste in die terreuraanvalle van 11 September 2001 getref, toe naastenby 3 000 mense in die twee torings van die Wêreldhandelsentrum gesterf het. Die nuwe Vryheidstoring (Freedom Tower), wat op die perseel opgerig is, is in Julie 2013 voltooi.
Geografie
[wysig | wysig bron]
New York lê in die noordoostelike Verenigde State, in die suidooste van die deelstaat New York en halfpad tussen Washington, D.C. (228 myl van New York af) en Boston (217 myl). Sy ligging naby die monding van die Hudsonrivier, wat eers in 'n natuurlike veilige hawe en uiteindelik in die Atlantiese Oseaan uitmond, het die ontwikkeling van die stad as 'n belangrike handelspos bevorder. 'n Groot deel van New York se stadsgebied is op die drie eilande Manhattan, Staten-eiland en die westelike Long Island geleë, en die tekort aan grond het tot 'n hoë bevolkingsdigtheid gelei.
Die Hudsonrivier vloei deur die Hudsonvallei en mond uit in New Yorkbaai. Tussen New York en Albany word die riviermonding reeds deur die getye van die see geraak. Die Hudson dien ook as die grenslyn tussen New York Stad en die deelstaat New Jersey. Die East-rivier (eintlik 'n seestraat wat eweneens deur die getye geraak word) vloei vanuit Long Island Sound en skei die Bronx en Manhattan van Long Island. Die Haarlemrivier, nog 'n seestraat wat deur die getye geraak word en tussen die East- en Hudsonriviere lê, skei Manhattan van die Bronx.
Die landoppervlakte van New York is in die loop van die geskiedenis verskeie kere deur menslike bedrywighede verander, en vanaf die Nederlandse koloniale tydperk is land langs die kuslyne gewen, veral in Laer Manhattan waar in die 1970's en 1980's bouprojekte soos Battery Park City ontstaan het. Sommige van die natuurlike variasies van die plaaslike topografie soos klein heuwels is gelyk gemaak, veral in Manhattan.
Die stad se totale oppervlakte is 468,9 vierkante myl (1 214,4 vierkante kilometer), waarvan 321 vk myl land en 159,88 vk myl water. Die hoogste punt bo seevlak is Todt Hill op Staten-eiland. Met 'n hoogte van 409,8 voet (124,9 meter) is dit ook die hoogste punt langs die Oostelike Kuslyn suid van die deelstaat Maine. Die bergspits se bosgebiede maak deel uit van die Staten Island Greenbelt.
Klimaat
[wysig | wysig bron]Alhoewel dit op dieselfde breedtegraad as Napels en Madrid in die gematigde klimaatsone geleë is, het New York vanweë die plaaslike windpatroon, wat koue lug van die binneland na die stadsgebied voer, 'n vogtige kontinentale klimaat met baie warm somers en koue winters. Nogtans is wintertemperature in die New Yorkse kusgebied hoër as in die Amerikaanse binneland, en die jaarlikse sneeuval bly beperk tot tussen 25 en 35 duim (63,5 tot 88,9 sentimeter).
Op sowat 199 dae van die jaar styg temperature bo vriespunt. Die gemiddelde jaarlikse temperatuur is 12,5 °C en die gemiddelde jaarlikse neerslag 1 071 millimeter. Julie is die warmste maand met 'n gemiddelde temperatuur van 24,7 °C, Januarie die koudste met 'n gemiddelde van -0,4 °C. Die meeste reënval word in Julie met 'n gemiddelde van 104 millimeter aangeteken, terwyl Januarie met 'n gemiddelde neerslag van 81 millimeter die droogste maand van die jaar is. Die hoogste temperatuur wat ooit aangeteken is, was 41 °C in Julie, die laagste -26 °C in Januarie. Watertemperature langs die New Yorkse kus wissel tussen 3 °C en 23 °C.
In Januarie daal temperature soms tot minder as -20 °C in sonnige, koue winterweer. Noordoostelike winde, die sogenaamde Northeasters, voer soms vogtige seelug met sterk winde en swaar reën- of sneeuval na die kusgebied.
Lente en najaar word deur baie wisselvallige weersomstandighede gekenmerk wat van warm en bedompige tot koue weer met sneeuval kan strek. Die somers is gewoonlik baie warm en bedompig met 'n gemiddelde 18 tot 25 dae waarop die kwik tot 32 °C of meer kan styg. Reënval en donderbuie kom gereeld voor.
New York se langtermyn-weerspatroon word deur die sogenaamde Atlantiese Multidekadale Osillasie beïnvloed, 'n siklus van sowat 70 jaar wat die Atlantiese Oseaan se temperature afwisselend laat styg en daal en die voorkoms en sterkte van orkane en kusstorms in die gebied bepaal. Volgens sommige wetenskaplikes sal die proses van aardverwarming hierdie weerpatroon moontlik in die toekoms verander,
| Weergegewens vir New York City (Central Park) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Maand | Jan | Feb | Mar | Apr | Mei | Jun | Jul | Aug | Sep | Okt | Nov | Des | Jaar |
| Hoogste maksimum (°C) | 22,2 | 23,9 | 30 | 35,5 | 37,2 | 38,3 | 41,1 | 40,0 | 38,8 | 34,4 | 28,8 | 23,8 | 41,1 |
| Gemiddelde maksimum (°C) | 3,3 | 5,0 | 10,0 | 16,1 | 21,6 | 26,1 | 28,9 | 27,8 | 23,8 | 17,8 | 11,7 | 6,1 | 14,9 |
| Gemiddelde minimum (°C) | −3,3 | −2,2 | 1,6 | 6,6 | 12,2 | 17,2 | 20,5 | 20 | 15,5 | 10,0 | 5,0 | 0,0 | 8,6 |
| Laagste minimum (°C) | −21,1 | −26,1 | −16,1 | −11,1 | 0,0 | 6,7 | 11,1 | 10,0 | 3,8 | −2,2 | −13,9 | −25 | −26,1 |
| Neerslag (mm) | 104,9 | 80,0 | 111,0 | 108,7 | 119,1 | 97,5 | 117,3 | 107,2 | 107,4 | 97,8 | 110,7 | 100,3 | 1 261,9 |
| Bron: NOAA/National Weather Service[7] | |||||||||||||
Omgewingsake
[wysig | wysig bron]
Die openbare vervoerstelsel van New York is die mees gebruikte in die VSA, terwyl die petrolverbruik gelykstaan aan die gemiddelde verbruik van die VSA in die 1920's.[8] Danksy die gewildheid van die openbare vervoer is 1,8 miljard gelling brandstof in 2006 gespaar – die helfte van alle petrol wat in die hele VSA danksy massavervoer bespaar is.[9] Die stad se bevolkingsdigtheid, die gewildheid van massavervoer en die minder belangrike rol wat privaatmotors derhalwe speel, maak van New York die mees energie-doeltreffende stad in die VSA.[10] Die per capita-vrystelling van kweekhuisgasse beloop in New York slegs 7,1 metrieke ton, terwyl die gemiddelde Amerikaner jaarliks 24,5 metrieke ton vrystel. New Yorkers is gemenskaplik slegs vir een persent van die totale vrystelling van kweekhuisgasse in die VSA verantwoordelik, alhoewel hulle 2,7 persent van die totale Amerikaanse bevolking verteenwoordig.[11] Die gemiddelde New Yorker verbruik minder as die helfte van die krag wat sy eweknie in San Francisco en net 'n kwart van wat 'n inwoner in Dallas (Texas) benodig.[12]
In die vroeë 21ste eeu het die stad hom daarop gekonsentreer om die impak wat hy op die omgewing het, te verminder. Die grootskaalse lugbesoedeling lei nog steeds tot 'n hoë voorkoms van asma en ander asemhalingsiektes onder New Yorkers.[13] Die stadsregering het homself verbind om slegs die energie-doeltreffendste toerusting vir die gebruik in kantore en openbare behuising aan te koop.[14] New York beskik oor die grootste vloot van omgewingsvriendelike diesel-hibried- en natuurgas-aangedrewe busse en ook sommige van die eerste hibried-huurmotors.[15]
Museums
[wysig | wysig bron]- Metropolitan Museum of Art (skilderye, beeldhouwerke, argeologie -die mees besoekte museum in die Verenigde State van Amerika)
- MoMa (Museum of Modern Art)
- Solomon R. Guggenheim Museum
- Frick Collection
- American Museum of the Moving Image
Boukuns
[wysig | wysig bron]Die wolkekrabber, 'n nuwe argitektoniese konsep wat vir die eerste keer in Chicago verwesenlik is, het plaaslike boustyle van die tradisionele lae Europese bouwyse laat wegbeweeg en die ontstaan van die kenmerkende veelverdieping-kantoorgeboue van New York se sakebuurte bevorder. Aangesien die stadsgebied grotendeels deur water omring is, het die hoë bevolkingsdigtheid en stygende eiendomspryse in sakegebiede aanleiding gegee tot een van die wêreld se grootste opeenhopings van hoë sakegeboue en woonstelblokke.
Sport
[wysig | wysig bron]Tussen middel Julie en vroeg Augustus word vir twee weke een van die mees prestigeryke kampioenskappe in tennis aangebied: Die VSA-Ope. Dit vorm saam met die Australiese Ope, Franse Ope en Wimbledon-kampioenskap die vier "Grand Slam"-toernooie van elke jaar.
New York was een van die gasheerstede tydens die T20I-wêreldbeker 2024.
Panoramabeelde
[wysig | wysig bron]
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ (en) U.S. Census Bureau, New York's 2010 Census Population Totals Geargiveer 25 Januarie 2012 op Wayback Machine
- ↑ (en) U.S. Census Bureau, Annual Estimates of the Population of Metropolitan and Micropolitan Statistical Areas: April 1, 2000 to July 1, 2004
- ↑ (en) Rodgers, Cleveland (1948). New York: The World's Capital City. Harper.
- ↑ (en) Miller, Christopher L.; George R. Hamell (1986). "A New Perspective on Indian-White Contact: Cultural Symbols and Colonial Trade". The Journal of American History. 73 (2). Besoek op 21 Maart 2007.
- ↑ (en) Eleanor Berman: DK Eyewitness Travel 2016 – New York City. New York: DK Publishing 2015, bl. 25
- ↑ (en) Burns, Ric (22 Augustus 2003). "Transcript". The Center of the World – New York: A Documentary Film. PBS. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Augustus 2006. Besoek op 20 Julie 2006.
{{cite book}}: Onbekende parameter|chapterurl=geïgnoreer (hulp) - ↑ (en) "Average Weather for New York, NY – Temperature and Precipitation". NOAA/National Weather Service. Besoek op 18 September 2008.
- ↑ (en) Jervey, Ben: The Big Green Apple: Your Guide to Eco-Friendly Living in New York City. Chester, CN: Globe Pequot Press 2006. ISBN 0-7627-3835-9
- ↑ (en) A Better Way to Go: Meeting America's 21st Century Transportation Challenges with Modern Public Transit. Uitgegee deur U.S. Public Interest Research Group, Maart 2008. Webwerf:[1] Geargiveer 16 Mei 2008 op Wayback Machine
- ↑ (en) Owen, David: Green Manhattan. In: The New Yorker, 18 Oktober 2004
- ↑ (en) New Yorkers are collectively responsible for one percent of the nation's total greenhouse gas emissions. In: Inventory of New York City Greenhouse Gas Emissions (April 2007), uitgegee deur die New York City Office of Long-term Planning and Sustainability. Webwerf: www.nyc.gov
- ↑ (en) "The City of New York: Global Warming and Greenhouse Gases". 6 Desember 2006. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 25 Desember 2010. Besoek op 19 Junie 2008.
- ↑ (en) Coburn, Jason/Jeffrey Osleeb/Michael Porter: Urban Asthma and the Neighbourhood Environment in New York City. In: Health & Place, jaargang 12(2), Junie 2006, bl. 167-179
- ↑ (en) DePalma, Anthony: It Never Sleeps, but It's Learned to Douse the Lights. In: The New York Times, 11 Desember 2005, webwerf: www.nytimes.com
- ↑ (en) "Metropolitan Transportation Authority: A Century of Buses in New York City". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 25 Mei 2006. Besoek op 19 Junie 2008.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie New York.- (en) NYC.gov Amptelike webwerf van New York
