Jac van Belkum

Ds. Jac. van Belkum
Ds. Jac. van Belkum
Naam	Jacobus van Belkum
Geboorte	2 November 1851 Leeuwarden, Friesland
Sterfte	4 November 1933 Johannesburg, Suid-Afrika
Kerkverband	Nederduitsch Hervormd
Gemeente(s)	Varik (1877–1882) Steenwijk (1882–1889) Zierikzee (1889–1891) Rustenburg (1891–1903) Heidelberg, Tvl. (1903–1927)
Jare aktief	25 Februarie 1877 – 1927
Kweekskool	Rijksuniversiteit van Utrecht

Ds. Jacobus van Belkum (Leeuwarden, Friesland, 2 November 1851 – Johannesburg, Suid-Afrika, 4 November 1933) was predikant en leiersfiguur in die Nederduitsch Hervormde Kerk.

Herkoms en opleiding

Van Belkum was die seun van Année Marius van Belkum en sy vrou, Catharina van der Werff. Hy is opgevoed in die Old Burger-weeshuis in Leeuwarden waar hy en sy broer Pieter op 8 September 1859 opgeneem is. In 1876 het hy sy teologiese studie aan die Rijksuniversiteit van Utrecht voltooi. Hoewel hy sy doktorale eksamen met goeie gevolg afgelê het, het hy nooit die geleentheid gekry om 'n proefskrif te voltooi nie.

In Nederland was ds. Van Belkum agtereenvolgens predikant van die gemeentes Varik (bevestig op 25 Februarie 1877), Steenwijk (1882) en Zierikzee (1889). Hy het in verskillende provinsiale kerkbesture gedien, en was lid van die sinode van die Nederlandse Hervormde Kerk.

Koms na Suid-Afrika

Deur bemiddeling van die gesant van die ZAR in Nederland, Beelaerts van Blokland, het hy in November 1890 'n beroep van die Hervormde gemeentes Rustenburg en Zeerust ontvang. Dit was in die tyd toe die Hervormde Kerk net predikant gehad het, ds. M.J. Goddefroy, nadat al die ander met die vereniging met die NG Kerk van 1885 saamgegaan het. Ná aarseling het hy die beroep aangeneem. Op Rustenburg is hy op 5 Junie 1891 deur ds. Goddefroy bevestig. Ná die mislukte kerkvereniging van 1885 het hy in die NH Kerk 'n enorme bydrae gelewer ten opsigte van die reorganisasie van lidmate en gemeentes in Wes-Transvaal. Tydens die Tweede Vryheidsoorlog (1899–1902) het ds. Van Belkum gereeld die kommando's besoek tot hy in Merebank se konsentrasiekamp beland het. Ná die oorlog was hy een van die sterk figure in Oos-Transvaal wat behulpsaam was met die heropbou van kerk en volk.

Tot 1903 het hy die gemeentes van Rustenburg en Zeerust bedien en toe 'n beroep na Heidelberg (Transvaal) aangeneem. Daar het hy in die bediening gestaan tot hy in 1927 ná 50 jaar diens sy emeritaat aanvaar het.

Sy bediening in Heidelberg

Ds. Van Belkum en sy gesin voor die Hervormde pastorie op Heidelberg, Tvl., 1904.

Ds. Van Belkum omstreeks 1916.

In die vyf jaar voor ds. Van Belkum se koms na Heidelberg, Tvl., het die verskrikkinge van die Tweede Vryheidsoorlog die gemeente swaar getref. Op die plase is byna al die huise afgebrand en verskeie manslidmate het hulle lewe op die slagvelde gelaat. Die vroue en kinders is na die konsentrasiekampe gevoer waar baie omgekom het. Die eerste kerk ná die oorlog het op 3 Augustus 1902 plaasgevind. Die konsulent, ds. M. J. Goddefroy, was nog krygsgevangene in Indië; daarom het die kerkraad ds. Jac. van Belkum van Rustenburg laat oorkom, want 'n vergadering van die kerkraad was dringend noodsaaklik met die oog op die benarde finansiële toestand. Die kerkraad het dan ook op 4 Augustus saamgekom. Die kommissie van die algemene kerkvergadering het hierna ds. Van Belkum as tydelike konsulent benoem gedurende die afwesigheid van ds. Goddefroy. Al die kerkraadslede se tyd was verstreke, en sommige was nog krygsgevangenes. Op 7 Maart 1903 het die gemeente onder voorsitterskap van ds. Van Belkum 'n nuwe verkiesing gehou. Op 24 April het die kerkraad weer bymekaargekom. Daar was nie 'n predikant aanwesig nie, en ouderling J.H. Jacobs het as voorsitter opgetree. Die kerkraad het toe met algemene stemme 'n beroep op ds. Van Belkum uitgebring. Hy het dit aangeneem en is op 1 Augustus deur ds. C.W. du Toit bevestig.

Die toestand wat ds. Van Belkum op Heidelberg aangetref het, was treurig. Die geestelike bearbeiding het geruime tyd stilgestaan. Die gemeentelede is deur die oorlog uitgeroei of verarm, en die stemming was alles behalwe opgewek. Op die gemeente het 'n baie swaar geldelike skuld gedruk. In 1897 het die kerkraad 'n pastorie gekoop vir die reusagtige bedrag van £7 000. Weens die oorlye van ds. Van Belkum se voorganger, ds. A. Lagerwey, en die oorlog van 1899-1902 is nie alleen niks op die kapitaal afbetaal nie, maar het die rente opgeloop. Ook is die kerkraad verplig om 'n erf naas dié waarop die kerk staan, teen £700 te koop. Die uitgawes het die inkomste verreweg oortref.

Hierdie benarde geldelike toestand het belemmerend gewerk en was 'n groot struikelblok gedurende die dienstyd van ds. Van Belkum. Hy het daaronder gely. Sy aard was nie om geld te kollekteer nie, maar om geestelike en intellektuele werk te doen, aldus prof. S.P. Engelbrecht in die gemeente se 70-jarige gedenkboek van 1935. Die drukkende skuld op die gemeente was deprimerend en soms het maande en maande verbygegaan sonder dat die kerkraad iets van ds. Van Belkum se salaris kon uitbetaal. Eers kort voor sy aftrede het die gemeente grotendeels van die skuld ontslae geraak.

Die eerste tyd van ds. Van Belkum se verblyf op Heidelberg was moeilik. Die rygoed was skaars en swak en hy het alleen gestaan voor die bearbeiding van die hele Suidoos-Transvaal. Hy was herhaaldelik op reis om die mense te besoek en die verskillende gemeentes te bedien. Prof. Engelbrecht skryf: "Die onvriendelike houding van ds. A.J. Louw die plaaslike Ned. Herv. of Geref. gemeente het hom meermale pyn gedoen. Ds. Louw was nie alleen onverdraagsaam teen die Hervormde Kerk en 'n teenstander van die Hollanders nie, maar hy het ook in Transvaal 'n Kapenaar gebly, en dit is veral in die Heidelbergse onderwyswêreld sterk weerspieël."

In 1913 is met die stigting van gemeente Vereeniging en in 1917 van die gemeente Eendracht groot stukke van Heidelberg afgesny. Kort voor lank het dié twee gemeentes in 'n bloeiende toestand verkeer en het elk sy eie predikant gehad. In Februarie 1927 was ds. Van Belkum 50 jaar predikant. Beskeie soos hy was, wou hy dié dag onopgemerk laat verbygaan, maar die predikante het tog kennis daarvan geneem en Die Hervormer het 'n uitgawe hoofsaaklik aan hom gewy. In dieselfde jaar het hy sy emeritaat gevra en op 16 Oktober het hy in die aand in 'n stampvolle kerk sy afskeidspreek gehou. Dit was 'n gewigtige oomblik, want hy het nie net aan Heidelberg behoort nie, maar aan die hele kerk. Sy tekswoorde was Hand. 20:32. Dié preek het in druk verskyn.

Breër betrokkenheid

Die voorblad van die uitgawe van Die Hervormer, 29 November 1933, waarin oor ds. Van Belkum se dood berig word.

'n Groep Hervormde predikante in 1918. Sittende (van links) is prof. J.A.J.H. Greyvenstein, ds. Simon Vermooten, dr. H.C.M. Fourie, di. Jac van Belkum, S.J. Strydom, L.E. Brandt en J.J. Kühn. Staande (van links) is ds. A.J. Barger en dr. H.D. van Broekhuizen.

Ds. Van Belkum moes as skriba van die algemene vergadering ook die belange van die hele Ned. Herv. Kerk behartig. Hy het hierdie belangrike amp in 1893 vir die eerste maal beklee, en toe weer van 1897 onafgebroke tot 1922, toe hy dit vrywillig neergelê het. Ds. Van Belkum was die grondlêer van kerklike joernalistiek in die NH Kerk. In September 1899 het hy eiehandig begin met die kerklike maandblad De Hervormer, maar vanweë die oorlog het dit doodgeloop. Ná die oorlog het hy De Transvaalsche Kerkbode begin, wat nie standgehou het nie. In 1907 het hy weer op eie houtjie die Almanak voor de Nederduitsch Hervormde Kerk begin en tot 1928 redakteur gebly. In 1909 het hy weer 'n maandblad, De Hervormer, uitgegee waarvan hy tot 1928 die leiding geneem het. Hierin het hy talle waardevolle bydraes gelewer. Prof. Engelbrecht skryf: "Met die Almanak en Hervormer het hy vir die Kerk opbouende werk verrig en leiding gegee. Menige artikel daarin van sy hand is van blywende waarde. Hy het veral met sy maandelikse 'Brieven van Oom Sarel veel invloed uitgeoefen. Die tyd sal kom dat hierdie briewe as kenbron vir die Transvaalse kerklike en godsdienstige lewe van die eerste kwart van die twintigste eeu bestudeer sal word."

Ds. Van Belkum se groot ideaal was om vir die Hervormde Kerk 'n eie opleiding tot stand te bring. Reeds in 1893 het hy daarvoor geywer, en dit is grotendeels aan sy volharding – dikwels midde-in allerhande teenwerking – te danke dat dit in 1917 verwesenlik is toe die teologiese fakulteit aan die Transvaalse Universiteitskollege (later die Universiteit van Pretoria) tot stand gekom het. Daarby was hy 'n stukrag in die oprigting van die kerk se weeshuis in Krugersdorp.

Prof. Engelbrecht skryf sy geaardheid: "Ds. Van Belkum was van 'n onberispelike lewenswandel en sy teenstanders kon hom nooit van enige onsuiwere handeling verwyt nie. Hy was vredeliewend van aard."

Gesinslewe

Die voorblad van ds. Van Belkum se begrafnisbrief, 7 November 1933. Hy is om 14:30 uit die Ned. Herv. kerk Heidelberg, Transvaal, begrawe.

Ds. Van Belkum was getroud met Anna Hermina Dekking van Utrecht. Vier seuns en drie dogters is uit dié huwelik gebore.

Bronne

• (af) Du Pont, dr. A. in Beyers, C.J. (hoofred.). 1987. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel V. Pretoria: Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing.
• (af) Engelbrecht, prof. dr. S.P. 1935. Gedenkboek van die Nederduits Hervormde Gemeente Heidelberg 1865–1935. Heidelberg: NG kerkraad.