Jacobus Pauw

Eerw. J.C. Pauw, sendingleraar en -dosent.

Eerw. Jacobus Cornelis Pauw (Leiden, Nederland, 13 Desember 1837 – Wellington, Kaapland, Suid-Afrika, 13 Junie 1918) was 'n sendeling, medestigter van en leier in die NG Sendingkerk en jare lange dosent aan die Sendinginstituut.

Eerw. Pauw se lewe het in die stad Leiden in Nederland begin en tot op die dag 80 jaar en ses maande later in Suid-Afrika geëindig. Die Suid-Afrikaanse deel van sy ryk en nuttige lewe het in 1861 begin sodat dit uit 57 werkjare bestaan het. Nooit in al dié jare kon hy ooit weer sy geboorteland besoek nie. In Suid-Afrika het hy hom volkome tuisgemaak.

As leraar, prediker en organiseerder plaas hy met welslae al drie gemeentes waar hy gestaan het, op vaste grondslag en bou hulle op stoflike, maar veral geestelike gebied op. Hy was 'n gebore dosent. Naas sy gemeentelike pligte op Wellington was hy ook 34 jaar lank as dosent aan die Sendinginstituut vir die opleiding van sendingleraars van die NG Kerk op Wellington werksaam (1879–1913). Hier het hy die diepste spore nagelaat en heilsame invloed as praktiese sendeling uitgeoefen op die 164 sendelinge (die eerstes van die NG Kerk) wat hy in hierdie periode help vorm het.

Tussen 1891 en 1908 is eerw. Pauw vier keer tot moderator van die Sendingkerk se Sinode gekies. Hy het die vergaderings op waardige en bekwame wyse gelei. Hy het vir die Sendingkerk geleef en gebid. Met reg kan hy as vader van die Kaapse Sendingkerk geroem word. Ook van die gesamentlike konferensie van sendelinge in die Kaapland was hy 'n tyd lank die vertroude leier.

Eindelik, ná 'n onvermoeide arbeid van 48 jaar, was die grysaard, weens hoë ouderdom en toenemende swakheid, genoodsaak om sy bediening neer te lê. Die Kerk, waarvan hy een van die waardigste dienaars was, het hom 'n welverdiende pensioen toegeken. Vir nog drie jaar na sy emeritaat het hy sy werk as dosent aan die Sendinginstituut by Wellington voortgesit. Vir vier-en-dertig jaar was hy werksaam in daardie bekende opleidingskool, en die sukses van die inrigting was grootliks aan hom e danke. Op 13 Junie 1918 is eerw. Pauw sy ewige rus ingegaan.

Eerw. Pauw was drie keer getroud: sy eerste vrou, Cornelia Johanna Linschooten, was Hollands van geboorte en het hom agttien maande na sy aankoms op Zoar ontval (1 September 1862). Daarna trou hy op 29 Oktober 1864 weer met 'n Hollandse dame, Anna Margareta Kirchner (1840–1896), wat reeds enige tyd in Suid-Afrika woonagtig was, die moeder van sy 12 kinders. Hy trou in 1898 met Anna Rath, dogter van die Rynse sendeling eerw. Johannes Rath.

Herkoms

Eerw. Pauw was die oudste seun van 'n gesin van vier kinders van Jacobus Cornelis Pauw (gebore 1800), 'n messelaar, en sy vrou, Margaretha Johanna Holtz, gebore in Leiden in 1804, ’n afstammeling van Protestantse vlugtelinge uit Boheme. Albei was lidmate van die Christelijke (Afgescheidene) Gereformeerde Kerk in Nederland, wat ná veel stryd van die Hervormde Kerk van Nederland afgeskei het. J.C. Pauw die ouere was 'n aansienlike burger van die stad en kerkman wat as diaken en later as ouderling gedien het.

In sy ouerhuis is die saad van streng Puriteinse invloed en egte Gereformeerde vroomheid vroeg in eerw. Pauw se hart gesaai. Van sy vader het hy 'n onbuigsame, eerlike karaktervastheid met 'n standvastige en oortuigende godsdienssin gepaard met 'n verbasende werkkrag geërf, en van sy moeder innige vroomheid, beslistheid en opgeruimdheid. Van albei het die toekomstige sendingleier die beginsels van Bybelkennis en godsdiensleer ontvang.

Kinderjare

Aangesien sy ouers uit godsdienstige oorwegings hom nie teen pokke laat inent het nie, kon hy nie tot 'n skool toegelaat word nie. (Volgens ’n ander bron het hy as knaap en jongeling sy onderwys in die publieke skool in Leiden ontvang.) Van sy sesde tot sy tiende jaar is hy dus tuis deur sy moeder onderrig. Aangesien hy 'n aanleg vir die tekenkuns gehad het, was dit sy ambisie om argitek te word en so besoek hy as seun 'n ambagskool, maar hy wou net ’n ambag leer as hy daardeur iets blywends tot stand kon bring. Die gedagte dat hy iets moes maak wat binne afsienbare tyd sou verslyt of vergaan, was vir hom ondraaglik. Geen wonder nie dat sy eerste verdienste van ses pennies in die week by 'n steenhouer was wat met graniet gewerk het! Maar sy swak oë het hom belet om lank in hierdie spannende werk te bly. Daarna het hy 'n tyd lank die timmermansambag gevolg, en ook die krulle van die skaafbank by bakkers verkoop. Hy was in hierdie dae goed op pad om argitek te word.

Daar was destyds egter nog by die jonge Pauw selfs 'n afkeer van vroomheid en vromes. En tog het die invloed van sy diep godsdienstige ouers en hul strenge leefwyse hom bygebly. Toe hy op 17-jarige leeftyd belydenis aflê as lidmaat van die Christelik-Afgeskeie Kerk, was daar by hom geen vyandskap meer teenoor die godsdiens nie. Sy leraar en sy moeder veral het hom grootliks beïnvloed. Sy brandende begeerte tot die evangelie-bediening is op hierdie leeftyd vervul toe die pad vir hom geopen is tot die Christelike Normaalskool by die Klokkenberg, in Nijmegen. Eers was die plan dat hy as sendingonderwyser na China sou gaan vanweë die behoefte aan werkkragte vir daardie land. Aan die end van sy tweede jaar in Nijmegen het hy byna beswyk aan 'n baie ernstige siekte.

Opleiding

Isaac da Costa het 'n groot invloed op die jong Jacobus Pauw uitgeoefen aan die seminarie van die Vrye Skotse Kerk in Amsterdam.

Hy het ná Nijmegen eers na Rotterdam gegaan vir sy teologiese opleiding, maar dié instelling was na sy mening te "liberaal". Deur bemiddeling van Groen van Prinsterer, die bekende kampvegter vir die regsinnigheid, het hy tereggekom in die Seminarie van die Vrye Skotse Kerk in Amsterdam, waaruit ook Frans Lion Cachet kort tevore na Suid-Afrika gekom het. Aan dié seminarie was dr. C. Schwartz en Isaac da Costa leidende figure. Pauw was nie net op koste van die beherende liggaam aan dié instelling nie, maar hy sou ook ná afgelegde studie vrylik kon kies waarheen hy wou gaan. Dit was vir hom die duidelike leiding van God en hy het hom vervolgens met vlytige toewyding aan die studie gewy. Da Costa, wat leerling en geesverwant van Bilderdijk was, het veral veel invloed op die toekomstige sendeling uitgeoefen. Gedurende sy studietyd is hierdie leermeester oorlede en het ook die jonge student J.C. Pauw die voorreg gehad om die stoflike oorskot na sy laaste rusplek op aarde te help dra. Die portret van Da Costa het die muur van die latere dosent se studeerkamer op Wellington al die jare versier. Pauw is waarskynlik enduit besiel om student te bly, terwyl hy al leermeester was. “Ook om student te bly en vir jou gesondheid te sorg, behoort tot die Christendom.” Met hierdie woorde het hy meermale afskeid geneem van studente wat hom kom groet het.

Dit was 'n interessante saamloop van omstandighede vir die jong student dat juis in 1860, ses weke voor hy sy akademiese kursus as evangeliedienaar voltooi het, die eerwaardige dr. William Robertson, destyds predikant van Swellendam, in Holland op besoek was. Een van die belangrikste redes van sy besoek aan Amsterdam was om seker jong manne te beweeg om as evangeliedienaars (predikante en sendelinge) na Suid-Afrika te verhuis. Dit was in die dae na die geseënde Herlewing wat op Worcester begin het en nog voor die Kweekskool (gestig in 1859) en die Sendinginstituut hul manne begin lewer het. Pauw was dadelik gereed om as sendeling na Suid-Afrika te gaan.

Ná dr. Robertson die hoogleraars aan die seminarium geraadpleeg het, het hy aan die jonge Pauw 'n skriftelike uitnodiging gestuur om as kruisgesant na Suid-Afrika oor te kom. Hy het die beroep aangeneem en ná voltooiing van sy studie, is hy in 1861 tot die evangeliebediening toegelaat. So het dit gebeur dat die ywerige jong Nederlander in sy 24ste jaar na Afrika gekom het, nadat hy aanvanklik vir China bestem en later vir Indonesië gevra het.

As sendeling na Suid-Afrika

Ds. Hermanus van Broekhuizen, ds. Herman van Broekhuizen se vader, en sy vrou, Johanna van Beest van Andel, het 'n dame met hulle uit Nederland saamgebring wat later eerw. Pauw se tweede vrou sou word.

In eerw. Pauw se tyd was daar 'n vyandige gevoel tussen Suurbraak en Amaliënstein (die Lutherse kerk verskyn op die foto) wat baie van die kerk vervreem het.

Op 6 Julie 1861 het die jong sendeling sy vaderland verlaat nadat hy enige weke tevore met Cornelia Johanna Linschooten in die huwelik bevestig is. Ná ’n egverbintenis van net anderhalfjaar is die jong vrou van eerw. Pauw in sy eerste werkkring oorlede; dus het sy nooit die voorreg gehad om haar ouers en vaderland weer te sien nie.

Tagtig dae ná hul vertrek, op 23 September 1861, het die jonge egpaar voet aan wal gesit in Tafelbaai, toe hy nog geen 24 jaar oud was nie. Eerw. Paulus Teske (1830–’97) het saam met hulle in die Kaap aangekom. Eerw. Pauw het opdrag van die sinode van die Kaapse NG Kerk ontvang dat sy toekomstige arbeidskring by Zoar sou wees, 'n sendingstasie op die tweede terras, ver in die binnelande van die Kaapkolonie. Soar is in 1817 aangelê deur die SA Sendinggenootskap, is 'n tyd lank deur die Berlynse Sendinggenootskap bearbei, in 1858 aan die NG Kerk gegee, in 1867 weer deur die Berlyners oorgeneem en eindelik in 1888 aan die NG Kerk teruggegee.

Die trein het destyds slegs tot by Wellington geloop, en die jonge man moes die ontsaglike afstand met 'n wa of 'n kar afreis. Die rotsgetande berge, klowe, uitgestrekte vlaktes, heuwels en dale, en veral die heerlike, hoë, blou uitspansel van die Afrikaanse suidhoek moes 'n wonderlike indruk op sy gemoed gemaak het. Nog interessanter was sy ervaring toe hy die bestemde plek eindelik bereik het om te sien dat Zoar 'n nietige uithoekie was, met ongeveer 'n dosyn hartbeeshuisies. Vir sy eggenote, 'n jong, pasgetroude Nederlandse dame uit die hoofstad van Holland, moes die ondervinding nog meer indrukwekkend gewees het.

Die Sinode van die Nederduitse Gereformeerde Kerk, wat teen die einde van 1862 in Kaapstad vergader het, het die leraar van Zoar offisieel as sendeling van die Kerk erken, en as gevolg van die besluit is hy drie maande later op Swellendam formeel georden. Vir eerw. Pauw sou dit 'n lang verblyf op Zoar wees; vir sy vrou baie kort. Nog voor hy 'n jaar op Zoar, naby Ladismith, was, moes hy sy eggenote en haar eersgeborene in dieselfde graf weglê. Dit was 'n dubbele en uiters gevoelige slag. Die sendingstasie was destyds baie verwaarloos nadat dit geruime tyd leeg gelê het. Nou moes die baanbreker sy eensame weg nog meer alleen bewandel. So goed moontlik is deur 'n vrou uit die gemeente vir hom gesorg, maar op die duur kon dit nie so voortgaan nie.

Reeds van sy heengegane eggenote het hy verneem van 'n jonge vrou wat uit Holland met ds. en mev. Herman van Broekhuizen saamgekom het. Hy het aan haar geskrywe en haar reguit die vraag gestel, aangesien sy tog na Suid-Afrika gekom het om vir die Here te werk, of sy nie geneë sou wees om by hom in sy werk aan te sluit nie. Hy het verduidelik dat hy, wat sy statuur betref, nader by Saggeüs staan as by Goliat. Ook het hy laat weet dat hy swaar die pokkies gehad het en dat sy aangesig wel daardeur enigsins geskend was, maar in elk geval nie so erg as sy leermeester Da Costa s'n nie. Die betrokke vrou was Anna Margaretha Kirchner, met wie hy ook op 17 Februarie 1864 op Graaff-Reinet in die huwelik bevestig is, 'n huwelik wat hom al sy 12 kinders geskenk het en wat volgens oorlewering gelukkig was.

In 1867 het Zoar in die hande van die Berlynse Genootskap oorgegaan en nege jaar lank het eerw. Pauw op baie broederlike wyse met die Berlynse sendelinge Schmidt, Prozesky en andere saamgewerk. Dit was donker dae daardie: Die koorsepidemie van 1870 het nie net baie van sy staatmakers in die gemeente afgemaai nie, maar ook hyself is daardeur aangetas. Voorts het die vyandige gevoel tussen Zoar en Amaliënstein by meer as een 'n gees van wrewel teenoor die sendeling gewek. Ook die onwettige drankhandel het sy somber skaduwee oor die samelewing laat val. Tog die getroue sendeling laat hom nie deur terugslag of teëslag van die koers afbring nie, en veral nie iemand van die kaliber van J.C. Pauw nie. In 'n buitevertrek het hy 'n skrynwerkerswinkeltjie ingerig. Daaruit het menige stuk huisraad gekom en daardeur is menige pond gespaar. Maar nog meer: Hy het later vertel dat hy in die reël sy teks gekies het voor hy na die skaafbank gegaan het en dat die preke wat hy in die werkwinkel uitgedink het, soms beter was as dié van die studeerkamer.

Op Zuurbraak

G.W. Walker het dié skets van Suurbraak omstreeks 1840 gemaak, amper 40 jaar voor eerw. Pauw die beroep hierheen aangeneem het. Die skoolgebou is op die heuwel links en die T-vormige sendingkerkie regs daarvan.

Ná 15 jaar op Zoar het eerw. Pauw in 1877 'n beroep aangeneem na Suurbraak (toe nog genoem Zuurbraak), 'n sendingstasie digby Swellendam, wat ongeveer 66 jaar tevore, onder die bewind van die goewerneur graaf Caledon, daar gestig was. So het eerw. Pauw teruggekom onder die NG Kerk. Ook op Zuurbraak was die natuurskoon verruklik mooi en kon die kroos van die sending-pastorie na hartelus rinkink, maar hier het hulle net twee jaar vertoef.

Na Wellington

In 1910, die jaar van eerw. Pauw se aftrede as sendingleraar, het dié gewens van sy jare lange gemeente in eerw. Andries Dreyer se Historisch Album van de Nederduitsche Gereformeerde Kerk in Zuid-Afrika verskyn.

Die ou NG sendingkerk op Wellington. Dis blykbaar die kerk wat eerw. Pauw in 1884 help oprig het, maar wat in 1941 gesloop en vervang is deur 'n veel groter Art Deco-gebou.

In 1879 neem eerw. Pauw hy 'n beroep na die NG sendinggemeente op Wellington. Dit was nadat ds. Andrew Murray eerw. Pauw in Februarie 1878 op Zuurbraak besoek het en hom later in die jaar na Wellington genooi het om kennis te kom maak met die sendinggemeente aangesien eerw. Isaac Bisseux weens ouderdom wou bedank. Dit was 'n jaar ná die opening van die Sendinginstituut aldaar en sewe jaar ná die aankoms van ds. Andrew Murray in die moedergemeente Wellington waar hy en eerw. Pauw die volgende 32 jaar so hartlik en vrugbaar sou saamwerk. Ds. Murray wou graag eerw. Pauw se samewerking in die Sendinginstituut hê waar iemand wat Hollands geken het, nodig was as dosent.

In daardie tyd was die sendinggemeente nog onder die Paryse Evangeliese Sendinggenootskap. Eerw. Pauw sou die opvolger wees van die ou vader Bisseux, wat sedert 1829 daar gearbei het en na wie die jakobregop (Zinnia) “bisseuxtjie” genoem is. Hy was ná 50 jaar in die Wagenmakersvallei op die punt om af te tree. Die gemeente het toe, waarskynlik op aanbeveling van ds. Murray, ingewillig dat hulle aan die NG Kerk oorgedra kon word en die salaris sou probeer vind om eerw. Pauw as leraar te beroep.

Eerw. Pauw het die werk in die Bovlei begin en daar het die gemeente 'n kerk, 'n skool en 'n woonhuis gehad. Hy het egter reeds op die dorp gewoon in sy eie huis. 'n Tyd lank het Bisseux en Pauw saamgewerk en naderhand het die dorp die uitgangspunt van die werk geword. Die sendinggemeente by Wellington was eerw. Pauw se langste werkkring, en hier het hy met volharding vir iets meer dan 30 jaar gewerk om die kleurlingbevolking op geestelike gebied te verhef. Aan die begin moes op die dorp 'n pastorie aangekoop en 'n kerk gebou word (of volgens 'n ander bron die bestaande gebou vergroot word). Geld was nie volop nie, maar daar was 'n gewillige gees om te werk. Tot twee maal in die jaar is basaar gehou en af en toe is selfs £100 bereik by so 'n geleentheid. Gelukkig dat die begin van die kerkbou in 1884 juis saamgeval het met 'n geseënde opwekking in die moedergemeente, wat ook deurgewerk het in die sendinggemeente. Die laaste pennie skuld op dié gebou is in 1898 afbetaal. Daar was 'n diep en standhoudende werk in baie harte. Toe eerw. Pauw in 1910 aftree, het hierdie gemeente, vroeër 'n belangrike gemeente van die Paryse Evangeliese Genootskap, onder sy bearbeiding reeds 'n bloeiende sendinggemeente van die NG Kerk geword.

Vader van die NG Sendingkerk

Met reg het ds. Murray na ds. Pauw verwys as die vader van die NG Sendingkerk. Jare lank beywer hy hom vir die stigting van die eerste inheemse NG dogterkerk in Suid-Afrika. Deur geskrifte en woord pleit hy daarvoor van die kansel, in kerkblaaie en voor sinodes van die moederkerk. Hy was die leidende figuur by die stigting van die NG Sendingkerk in 1881. Byna 30 jaar lank was hy die spil waarom die opbou van 'n later lewenskragtige kerk draai. Hy was in 1881 skriba, aktuarius en kwestor, en daarna word hy vier keer tot moderator van die sinode gekies (1891, 1892, 1896 en 1908). Hy was 'n man met hoë lewensideale en visie, in baie opsigte sy tyd ver vooruit. Hy pleit in 1908 vir 'n synodus contracta vir die Sendingkerk met die oog op doeltreffende sinodale werksaamhede; hy beywer hom vir primêre sowel as sekondêre onderwys van die bruin kind en die deeglike opleiding van onderwysers sowel as die van sendelinge.

Sendingdosent

Eerw. Pauw is kort ná sy koms in 1879 na Wellington as sendingpredikant gevra om eerw. George Ferguson aan die Sendinginstituut by te staan vir wie die werk te veel was om alleen te behartig; ook was hy nie Nederlands magtig nie.

Ds. C.T. Wood het in 1898 uit Amerika na die Sendinginstituut gekom. Eerw. Pauw (regs), was toe reeds sowat 19 jaar aan dié instelling verbonde.

Die inwyding van die Sendinginstituut se hoofgebou, wat weldra as "Samuel" bekend sou staan, op 14 Mei 1883.

In 1879 het eerw. Pauw die herderstaf in die sendinggemeente van Wellington opgeneem. Toe reeds het die werk aan die een jaar oue Sendinginstituut te veel geword vir die prinsipaal, eerw. George Ferguson, en hy het ook geen Nederlands geken nie. Van die staanspoor af het eerw. Pauw dus 'n hand bygesit as assistent-dosent om Ferguson te help met die doseerwerk in die Sendinginstituut. Laasgenoemde het die eerste vyftal studente in sy studeerkamertjie ontmoet; eerw. Pauw in sy eetkamer. Eerw. Pauw het gehelp met die onderrig in gereformeerde dogmatiek en in eksegese. Vir hierdie werk was eerw. Pauw by uitnemendheid geskik en dit was ’n besonderse beskikking dat hy juis in daardie tyd gelei is om na Wellington te kom.

In 1913 het hy die tuig daar neergelê en het die Sinode van die Moederkerk hom 'n jaarlikse honorarium van £100 toegeken. Kort tevore is die vyftigjarige jubileum van sy aankoms in SA feestelik gevier. Die kwarteeu van sy bediening op Wellington is in 1904 gevier toe Andrew Murray die rede gehou het na luid van Fil. 1:3: “Ek dank my God elke maal as ek aan julle dink." Op die tweeledige gedagte van dank en dink het die rede gerus.

Prof. G.B.A. Gerdener, in later jare ook dosent aan die Sendinginstituut, het in 1948 van eerw. Pauw geskryf: "Hy was ’n gebore dosent en dis te verstane dat die Pauw-nageslag so 'n groot en geëerde plek inneem in Suid-Afrika se onderwyswêreld nie. Hy was dogmatikus by uitnemendheid en het geweet om die leerstellige waarheid te verbind met die prediking en die pastoraal. Deeglikheid, duidelikheid en diepte was waarskynlik die vernaamste kenmerke van sy onderwys."

Sy derde huwelik

Tussen 1864 en 1896 het die gelukkige egpaar dae van lief en leed saam deurgemaak. Met hul gelukkige kinderskaar was hul pastorie 'n ware Bet-El ('n Huis van God), veral ná die vermoeiende, dikwels veeleisende en teleurstellende dagtaak, totdat die onverbiddelike dood sy tweede eggenote op 29 September 1896 kom wegneem het. Dit was 'n sware slag, veral vanweë die kinders wat nog soseer die leiding van die moeder nodig gehad het.

Sowat twee jaar nadat sy tweede eggenote hom ontval het, is eerw. Pauw 'n derde keer in die huwelik bevestig, en wel met mej. Anna Rath, wat vroeër op Amaliënstein en Zoar onderwys gegee het aan die kinders van die sendelinge. Sy was die dogter van die Rynse sendeling, eerw. Johannes Rath, wat eers in Suidwes-Afrika en daarna op Sarepta sendingwerk gedoen het. Op laasgenoemde plek is hy in 1903 oorlede. Anna Pauw het haar man meer as 20 jaar oorlewe en is eers in 1940 in haar 89ste jaar heengegaan. Drie jaar later het ’n boekie uit haar hand oor die lewe van haar man verskyn.

Breër betrokkenheid

Die Sinode van die NG Sendingkerk, 1904. Eerw. Pauw sit sewende van links in die tweede ry.

Soos feitlik al die binnelandse sendelinge moes ook vader Pauw die stryd aanbind teen die verwoestende drankmisbruik. Ook met die moedergemeente het hy meermale padlangs oor hierdie maatskaplike ontsiering gepraat. Veral het hy die wapen van die gebed in hierdie stryd met krag en met vrug gehanteer. In 1907 sou daar 'n wetsontwerp aan die Kaapse Wetgewende Vergadering voorgelê word om 'n mark vir die drank onder die swart mynwerkers te skep. Dit het hom na die pen laat gryp en aangesien De Kerkbode dit nie wou waag om hierdie stryd in sy kolomme aan te bind nie, het sy “Open Brief" op 18 Julie 1907 in Ons Land verskyn. Dit was gerig aan lede van die NG Kerk in die Kaapse Parlement en was allesins 'n ernstige en waardige dokument. 'n Storm van teëstand het oor hom losgebars en hy het so te sê geen steun van enige kant gekry nie. Dit het hom egter geen haarbreedte van sy standpunt laat afwyk nie.

Ook die lot van die tienduisende heidene binne ons poorte het hom diep ter harte gegaan. Hiervoor het hy as redmiddel aangewys die plig van elke huisvader en huismoeder om hul onderhoriges te leer lees en die weg van die saligheid aan te wys. Daartoe is 'n magtige werking van die Heilige Gees nodig in die Moederkerk, het eerw. Pauw ook geglo.

Waardering

Studente en dosente van die Sendinginstituut op Wellington in 1909 afgeneem saam met ds. Andrew Murray. Eerw. Pauw sit vierde van links in die derde ry, links van ds. Murray.

Van eerw. Pauw bestaan blykbaar net foto's op gevorderde leeftyd.

Ds. Andrew Murray het eerw. Pauw die erebenaming Vader van die Sendingkerk in Suid-Afrika gegee.

Skrywers oor sy lewe is dit eens dat Jacobus Pauw inderdaad 'n belangrike figuur in die geskiedenis van die Afrikaanse kerk in Suid-Afrika was. So het ds. Andrew Murray die naam "Vader van die Sendingkerk" tereg aan eerw. Pauw toegeken. Hy was ongetwyfeld een van die beroemdste, godvrugtigste en onvermoeidste kruisgesante wat die Sendingkerk in Suid-Afrika gedien het. As dosent aan die belangrike opleidingskool het hy uitmuntende hoedanighede besit. Sy bekwaamheid, sy onvermoeide ywer, sy deeglike kennis van die dogmatiek was deur niemand betwis nie. "Dat sy kinders almal belangrike persone in die samelewing geword het," skryf Eric Stockenström in sy Vername persone (soos aangehaal in eerw. Andries Dreyer se Kruisgesante in Suid-Afrika), "is bewys genoeg dat hy 'n eksellente, waardige huisvader was. Twee van sy dogters is met sendelinge getroud; twee seuns is predikante van die Nederduitse Gereformeerde Kerk; een seun, die welbekende, geniale Danie, was professor aan die Universiteit van Stellenbosch, en al die ander was onderwysers op verskillende plekke in Suid-Afrika. 'n Ander belangrike feit in verband met die lewensgeskiedenis van Jacobus Pauw is dat hy een van die uitlanders was wat die land van Goeie Hoop aangeneem het as sy vaderland. Hy was twee maal met Afrikaanse dames getroud, en is oorlede en begrawe in die land waar hy hom metterwoon kom vestig het. Hy het ’n voorbeeld gestel van godsvrug, reine lewenswandel, taaie volharding en patriotisme."

Eerw. Pauw was 'n vrome en godvrugtige mens, begaaf met ’n heldere deursig, ’n gesonde oordeel en onkreukbare gehegtheid aan die waarheid, skryf dr. C.J. Kriel, in lewe professor aan die teologiese skool van die NG Sendingkerk, Bellville, in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, min of meer dieselfde beskrywing wat mev. J.A.S. Oberholster in 1940 van hom gegee het: "Vader Pauw . . . was 'n man van heldere deursig, gesonde oordeel en sterk geloof." Sy haal iemand aan wat eenkeer van hom gesê het: "Die sendingkerk het in hom as kerklike staatsman 'n grote gawe van God ontvang. Hy was 'n man van wye kennis en het persoonlikheid besit. Hy was besonder begaafd as prediker en het gespreek met grote seggingskrag. By geleentheid kon hy met gesag en die onverskrokkenheid van die ou profete die wil van God verkondig."

Prof. G.B.A. Gerdener, in lewe ook dosent aan die Sendinginstituut, het in 1948 geskryf: "Suid-Afrika en by name die NG Sendingkerk was baie ryker deur die koms hierheen van J.C. Pauw. Ook deur sy nageslag leef hy voort. As kerklike staatsman het die Sendingkerk in hom 'n kostelike gawe uit die hand van God ontvang. Hy was begaafd met 'n helder deursig, 'n gesonde oordeel en onkreukbare gehegtheid aan die waarheid. Met die gawes van sy verstand het hy gepaar daardie innige godsvrug en kinderlike gebedslewe wat hom deur Gods goedertierenheid en genade sowel tot uitstaande vader van sy huis as vader in die Kerk verhef het."

Laaste jare

Sy demissie as sendeling het eerw. Pauw in 1910 gekry toe hy reeds 73 jaar oud was en eers drie jaar later die doseerwerk aan die Sendinginstituut verlaat. Die laaste jare van sy lewe het hy die eredienste, sittend langs die preekstoel van die kerk waarin hy soveel jare die evangelie verkondig het, bygewoon. Tuis was hy meestal op die rusbank van sy studeerkamer. Dit was 'n geduldige afwagting van die einde. Soms wanneer die magteloosheid hom in toenemende mate op die hulp van dierbares aangewys het, het sy gemoed volgeskiet, maar het die gedagte aan die beter Hierna hom weer getroos en bemoedig. Met roerende teerheid het sy eggenote en dogter hom versorg, en in die laaste dae van die lewe het sy seuns om die beurt gekom om 'n nag met 'n voorbeeldige vader deur te bring. Op 13 Junie 1918 het hy die asem so sag uitgeblaas dat dit nouliks merkbaar was dat hy nie meer onder die lewendes was nie. Drie van sy seuns was op daardie oomblik daar en die oudste se aankondiging van die uitvaart was: “Aangeland.”

Nasate

Hy is die stamvader van die familie Pauw in Suid-Afrika wat so 'n groot en geëerde plek op kerklike en onderwysgebied inneem. Van sy nege seuns word twee, Johannes Gustav Pauw (1873–1944) en Christoffel Petrus Pauw (1878–1950), predikante van die NG Kerk. Die ander word almal onderwysers van wie een, Daniël Andreas August Pauw (gebore in 1928), later professor in die opvoedkunde aan die Universiteit van Stellenbosch was.

Al die egpaar se kinders was:

• Jacobus C. Pauw, 15 Desember 1864 – 11 Maart 1921
• Daniel A. Pauw, 12 Junie 1866 – 22 Augustus 1928
• Theodorus Carel K., 7 Maart 1868 – 30 Maart 1937
• Ds. Johannes Gustaaf G., 16 Junie 1873–23 Julie 1944
• Christoffel Petrus, 29 Julie 1878 – 14 Desember 1950
• Christiaan Johannes, 13 Augustus 1879 – 24 Maart 1938
• Andrew, 25 Oktober 1882 – 18 Oktober 1945
• Samuel, 20 Oktober 1876 – 11 Mei 1935
• Anna S.C., 27 Januarie 1870 – 28 November 1953
• Margaretha J.E., 22 Augustus 1871 – onbekend
• Karel A.H., 1 Maart 1875 – onbekend
• Christina W., 23 November 1880 – onbekend

Bronne

• (nl) Dreyer, eerw. Andries 1924. Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824–1924. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.
• (af) Dreyer, eerw. Andries. 1927. Kruisgesante in Suid-Afrika. Jubileum-Gedenkboek van die Sendinginstituut op Wellington, 1877–1927. Kaapstad: Nasionale Pers.
• (af) Gerdener, prof. dr. G.B.A. 1951. Bouers van Weleer. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-Uitgewers van Suid-Afrika.
• (af) Gerdener, prof. dr. G.B.A. in Potgieter, D.J. 1973. Standard Encyclopaedia of Southern Africa, deel VIII. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Ltd.
• (af) Kriel, dr. C.J. in De Kock, W.J. 1968 . Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek. Kaapstad: Nasionale Boekhandel.
• (af) Nienaber, P.J. 1947. Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel I. Johannesburg: L. & S. Boek- en Kunssentrum.
• (af) Oberholster, mev. J.A.S. 1940. Gedenkboek van die Nederduitse Gereformeerde Gemeente te Wellington. 'n Geskiedkundige Oorsig van sy Honderdjarige Bestaan 1840–1940. Wellington: NG Kerkraad.