Oosterse filosofie

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Prent van 'n muurskildery in 'n Laotiese tempel, wat die Bodhisattva Gautama (toekomstige Boeddha) uitbeeld wat uiterste asketiese praktyke voor sy verligting onderneem het. ’n God hou toesig oor sy strewe en bied geestelike beskerming. Die vyf monnike in die agtergrond is sy toekomstige 'vyf eerste dissipels', nadat Boeddha Volle Verligting bereik het.

Oosterse filosofie of Asiatiese filosofie sluit die verskillende filosofieë in wat in Oos- en Suid-Asië ontstaan het, insluitend Chinese filosofie, Japannese filosofie, Koreaanse filosofie en Viëtnamese filosofie; wat oorheersend is in Oos-Asië,[1] en Indiese filosofie (insluitend Hindoe-filosofie, Jain-filosofie, Boeddhistiese filosofie), wat oorheersend is in die Indiese subkontinent, Suidoos-Asië, Tibet en Mongolië.[2][3]

Indiese filosofie[wysig | wysig bron]

Valluvar, die Tamil-filosoof van die post-Sangam-era.

Indiese filosofie verwys na antieke filosofiese tradisies (Sanskrit: dárśana; 'wêreldbeskouings', 'leringe')[4] van die Indiese subkontinent. Hindoeïsme kan wortels hê wat terugdateer na die tye van die Indusvalleibeskawing.[5][6][7] Die groot ortodokse skole het iewers tussen die begin van die Gewone Tydperk en die Guptaryk ontstaan.[8] Hierdie Hindoe-skole het ontwikkel wat die "Hindoe-sintese" genoem is, wat ortodokse Brahmaniese en onortodokse elemente uit Boeddhisme en Djainisme saamsmelt.[9] Hindoe-denke het ook ooswaarts na die Indonesiese Srivijaya-ryk en die Kambodjaanse Khmer-ryk versprei. Hierdie godsdiens-filosofiese tradisies is later onder die etiket Hindoeïsme gegroepeer. Hindoeïsme is die dominante godsdiens, of lewenswyse, [note 1] in Suid-Asië. Dit sluit Shaivism, Vaishnavism en Shaktism [12] onder talle ander tradisies in, en 'n wye spektrum van wette en voorskrifte van "daaglikse moraliteit" gebaseer op karma, dharma en samelewingsnorme. Hindoeïsme is 'n kategorisering van afsonderlike intellektuele of filosofiese standpunte, eerder as 'n rigiede, algemene stel oortuigings.[13] Hindoeïsme, met ongeveer een miljard volgelinge[14] is die wêreld se derde grootste godsdiens, naas Christendom en Islam. Hindoeïsme is die "oudste godsdiens" in die wêreld genoem en word tradisioneel Sanātana Dharma genoem, "die ewige wet" of die "ewige weg";[15][16][17] buite menslike oorsprong.[17] Westerse geleerdes beskou Hindoeïsme as 'n samesmelting[18] of sintese[19] [note 2][19] van verskeie Indiese kulture en tradisies,[20][21][22] met uiteenlopende wortels[23][21] en geen enkele stigter nie.[24]

Sommige van die vroegste oorlewende filosofiese tekste is die Upanishad van die latere Vediese tydperk (1000–500 vC). Belangrike Indiese filosofiese konsepte sluit in dharma, karma, samsara, moksha en ahimsa. Indiese filosowe het 'n sisteem van epistemologiese redenasie (pramana) en logika ontwikkel en onderwerpe soos Ontologie (metafisika, Brahman-Atman, Sunyata-Anatta), betroubare wyse van kennis (epistemologie, Pramanas), waardestelsel (aksiologie) en ander onderwerpe ondersoek.[25][26][27] Indiese filosofie het ook onderwerpe gedek soos politieke filosofie soos gesien in die Arthashastra c. 4de eeu vC en die filosofie van liefde soos gesien in die Kama Sutra. Die Kurale literatuur van die post-Sangam tydperk tussen c. 1ste eeu vC en 5de eeu CE, geskryf deur die Tamil digter-filosoof Valluvar, word deur baie geleerdes geglo dat dit gebaseer is op Jain [28][29][30] of Hindoe-filosofieë.[31][32][33][34]

Latere ontwikkelings sluit die ontwikkeling van Tantra en Iraanse-Islamitiese invloede in. Boeddhisme het meestal uit Indië verdwyn na die Moslem-verowering in die Indiese subkontinent, en het in die Himalaja-streke en suid-Indië oorleef.[35] In die vroeë moderne tydperk het Navya-Nyāya (die 'nuwe rede') gefloreer onder filosowe soos Raghunatha Siromani (omstreeks 1460–1540) wat die tradisie gestig het, Jayarama Pancanana, Mahadeva Punatamakara en Yashovijaya (wat 'n Jain-reaksie geformuleer het).[36]

Ortodokse skole[wysig | wysig bron]

Die belangrikste Indiese filosofiese skole word geklassifiseer as óf ortodoks óf heterodoks – āstika of nāstika – afhangende van een van drie alternatiewe kriteria: of dit glo dat die Vedas 'n geldige bron van kennis is; of die skool van Brahman en Atman glo; en of die skool in hiernamaals en Devas glo.[37][38]

Daar is ses hoofskole van ortodokse Indiese Hindoe-filosofie—Nyaya, Vaisheshika, Samkhya, Yoga, Mimamsa en Vedanta, en vyf groot heterodokse skole— Djainisme, Boeddhisme, Ajivika, Ajñana en Cārvāka. Daar is egter ander metodes van klassifikasie; Vidyaranya identifiseer byvoorbeeld sestien skole van Hindoe-Indiese filosofie deur dié in te sluit wat tot die Śaiva- en Raseśvara-tradisies behoort.[39][40]

Elke skool van Hindoe-filosofie het uitgebreide epistemologiese literatuur genaamd Pramana-sastras.[41][42]

In die Hindoe-geskiedenis was die onderskeid tussen die ses ortodokse skole aktueel in die Gupta-tydperk "goue era" van Hindoeïsme. Met die verdwyning van Vaisheshika en Mīmāṃsā, het dit verouderd geraak teen die latere Middeleeue, toe die verskillende subskole van Vedanta (Dvaita "dualisme", Advaita Vedanta "nie-dualisme" en ander) na prominensie begin styg het as die hoofafdelings van godsdiensfilosofie. Nyaya het tot in die 17de eeu as Navya Nyaya "Neo-Nyaya" oorleef, terwyl Samkhya geleidelik sy status as 'n onafhanklike skool verloor het, en sy beginsels opgeneem in Yoga en Vedanta.

Sāmkhya en Joga[wysig | wysig bron]

Sāmkhya is 'n dualistiese filosofiese tradisie gebaseer op die Samkhyakarika (c. 320–540 CE), [43] terwyl die Yoga-skool 'n nouverwante tradisie was wat meditasie en bevryding beklemtoon het, waarvan die hoofteks die Yoga Sutra van Patanjali (ongeveer 400 CE) is.[44] Elemente van proto-Samkhya-idees kan egter teruggevoer word na die tydperk van die vroeë Upanishad.[45] Een van die belangrikste verskille tussen die twee naverwante skole was dat Joga die bestaan van 'n God toegelaat het, terwyl die meeste Sāmkhya-denkers hierdie idee gekritiseer het.[46]

Sāmkhya epistemologie aanvaar drie van ses pramanas (bewyse) as die enigste betroubare manier om kennis te verkry; pratyakṣa (persepsie), anumāṇa (afleiding) en śabda (woord/getuienis van betroubare bronne).[47] Die skool het 'n komplekse teoretiese uiteensetting van die evolusie van bewussyn en materie ontwikkel. Sāmkhya-bronne voer aan dat die heelal uit twee werklikhede bestaan, puruṣa (bewussyn) en prakṛti (materie).

Soos getoon deur die Sāṁkhyapravacana Sūtra (ongeveer 14de eeu CE), het Sāmkhya deur die Middeleeuse tydperk voortgegaan om te ontwikkel.

Nyāya[wysig | wysig bron]

Die Nyāya-skool van epistemologie ondersoek bronne van kennis (Pramāṇa) en is gebaseer op die Nyāya Sūtras (ongeveer 6de eeu vC en 2de eeu CE).[48] Nyāya meen dat menslike lyding ontstaan uit onkunde en bevryding ontstaan deur korrekte kennis. Daarom het hulle probeer om die bronne van korrekte kennis of epistemologie te ondersoek.

Nyāya aanvaar tradisioneel vier Pramanas as betroubare maniere om kennis te verkry – Pratyakṣa (persepsie), Anumāṇa (afleiding), Upamāṇa (vergelyking en analogie) en Śabda (woord, getuienis van vorige of huidige betroubare kundiges).[47] Nyāya het ook tradisioneel 'n vorm van filosofiese realisme verdedig.[49]

Die Nyāya Sūtras was 'n baie invloedryke teks in die Indiese filosofie, wat die grondslag gelê het vir klassieke Indiese epistemologiese debatte tussen die verskillende filosofiese skole. Dit sluit, byvoorbeeld, die klassieke Hindoe-aanvullings teen Boeddhistiese nie-self (anatta) argumente in.[50] Die werk argumenteer ook beroemd teen 'n skeppergod (Ishvara),[51] 'n debat wat in die Middeleeue sentraal tot Hindoeïsme geword het.

Vaiśeṣika[wysig | wysig bron]

Vaiśeṣika is 'n naturalistiese skool van atomisme, wat slegs twee bronne van kennis, persepsie en afleiding aanvaar.[52] Hierdie filosofie het gemeen dat die heelal gereduseer kan word tot paramāṇu (atome), wat onvernietigbaar (anitya), ondeelbaar is en 'n spesiale soort dimensie het, genoem "klein" (aṇu). Wat ons ook al ervaar, is 'n samestelling van hierdie atome.[53]

Vaiśeṣika het alle voorwerpe van ervaring georganiseer in wat hulle padārthas (letterlik: 'die betekenis van 'n woord') genoem het, wat ses kategorieë ingesluit het; dravya (stof), guṇa (kwaliteit), karma (aktiwiteit), sāmānya (algemeen), viśeṣa (besonderheid) en samavāya (inherensie). Later het Vaiśeṣikas (Śrīdhara en Udayana en Śivāditya) nog een kategorie abhava (nie-bestaan) bygevoeg. Die eerste drie kategorieë word gedefinieer as artha (wat waargeneem kan word) en hulle het werklike objektiewe bestaan. Die laaste drie kategorieë word gedefinieer as budhyapekṣam (produk van intellektuele diskriminasie) en hulle is logiese kategorieë.[54]

Sien ook[wysig | wysig bron]

Notas[wysig | wysig bron]

  1. ↑ Hinduism is variously defined as a "religion", "set of religious beliefs and practices", "religious tradition", "a way of life" ([10]) etc. For a discussion on the topic, see: "Establishing the boundaries" in [11]
  2. ↑ Hiltebeitel 2007, p. 12: " 'n Tydperk van konsolidasie, soms geïdentifiseer as een van "Hindoesintese," Brahmaniese sintese," of "ortodokse sintese," vind plaas tussen die tyd van die laat Vediese Upanishads (ongeveer 500 vC) en die tydperk van Gupta-keiserlike opgang" ( c. 320–467 n.C.)"

Verwysings[wysig | wysig bron]

  1. ↑ Elman, Benjamin A.; Duncan, John B.; Ooms, Herman (2005). Rethinking Confucianism: Past and present in China, Japan, Korea, and Vietnam.
  2. ↑ Ram-Prasad, Chakravarthi; "Eastern philosophy" (2005)
  3. ↑ Fischer-Schreiber, Ehrhard, Friedrichs; Encyclopedia of Eastern Philosophy and Religion (1994)
  4. ↑ "Spoken Sanskrit, darzana". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Januarie 2016. Besoek op 2 Maart 2018.
  5. ↑ Larson, Gerald James (1995) India's Agony over religion SUNY Press ISBN 0-7914-2412-X. "Daar is 'n paar bewyse dat Jain-tradisies selfs ouer as die Boeddhistiese tradisies kan wees, moontlik terug na die tyd van die Indusvalleibeskawing, en dat Vardhamana eerder as om 'n "stigter" per se bloot 'n primêre woordvoerder vir ‘n baie ouer tradisie was”. bl. 27
  6. ↑ Joel Diederik Beversluis (2000) In: Sourcebook of the World's Religions: An Interfaith Guide to Religion and Spirituality, New World Library: Novato, CA ISBN 1-57731-121-3 Djainisme, wat op die Indiese subkontinent ontstaan het, is een van die oudste godsdienste van sy vaderland en inderdaad die wêreld, met pre-historiese oorsprong voor 3000 vC en die voortplanting van Indo-Ariese kultuur.... bl. 81
  7. ↑ Jainism by Mrs. Natalya Romanovna Guseva bl. 44
  8. ↑ Students' Britannica India (2000), Volume 4, Encyclopædia Britannica, ISBN 978-0-85229-760-5, bl. 316
  9. ↑ Hiltebeitel, Alf (2007), Hinduism. In: Joseph Kitagawa, "The Religious Traditions of Asia: Religion, History, and Culture", Routledge
  10. ↑ Sharma 2003, pp. 12–13.
  11. ↑ Flood 2008, pp. 1–17.
  12. ↑ Nath 2001, p. 31.
  13. ↑ Georgis 2010, p. 62.
  14. ↑ "The Global Religious Landscape – Hinduism". A Report on the Size and Distribution of the World's Major Religious Groups as of 2010. The pew foundation. 18 Desember 2012. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Mei 2013. Besoek op 31 Maart 2013.
  15. ↑ Bowker 2000.
  16. ↑ Harvey 2001, p. xiii.
  17. ↑ 17,0 17,1 Knott 1998, p. 5.
  18. ↑ Lockard 2007, p. 52: " Hindoeïsme kan histories gesien word as 'n sintese van Ariese oortuigings met Harappan en ander Dravidiese tradisies wat oor baie eeue ontwikkel het."}}
  19. ↑ 19,0 19,1 Samuel 2010, p. 193.
  20. ↑ Hiltebeitel 2007, p. 12.
  21. ↑ 21,0 21,1 Flood 1996, p. 16.
  22. ↑ Lockard 2007, p. 50.
  23. ↑ Narayanan 2009, p. 11.
  24. ↑ Osborne 2005, p. 9.
  25. ↑ Roy W. Perrett (2001). Indian Philosophy: Metaphysics. Routledge. ISBN 978-0-8153-3608-2. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Julie 2023. Besoek op 2 Maart 2018.
  26. ↑ Stephen H Phillips (2013). Epistemology in Classical India: The Knowledge Sources of the Nyaya School. Routledge. ISBN 978-1-136-51898-0.
  27. ↑ Arvind Sharma (1982). The Puruṣārthas: a study in Hindu axiology. Asian Studies Center, Michigan State University. ISBN 9789993624318.;
    Purusottama Bilimoria; Joseph Prabhu; Renuka M. Sharma (2007). Indian Ethics: Classical traditions and contemporary challenges. Ashgate. ISBN 978-0-7546-3301-3.
  28. ↑ Mohan Lal 1992, pp. 4333–4334.
  29. ↑ Kamil Zvelebil 1973, pp. 156–171.
  30. ↑ Sundaram, 1990, pp. xiii–xvii, Appendix note on verse 1103.
  31. ↑ Kaushik Roy 2012, pp. 152–154, context: 144–154 (Chapter: Hinduism and the Ethics of Warfare in South Asia).
  32. ↑ Swamiji Iraianban 1997, p. 13.
  33. ↑ Johnson, 2009.
  34. ↑ Pillai, 2015, p. 75.
  35. ↑ Randall Collins (2009). he Sociology of Philosophies. Harvard University Press. pp. 184–185. ISBN 978-0-674-02977-4. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Januarie 2023. Besoek op 2 Maart 2018.
  36. ↑ Ganeri, Jonardon. The Lost Age of Reason Philosophy in Early Modern India 1450–1700, Oxford U. press.
  37. ↑ John Bowker, Oxford Dictionary of World Religions, bl. 259
  38. ↑ Wendy Doniger (2014). On Hinduism. Oxford University Press. p. 46. ISBN 978-0-19-936008-6. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Julie 2023. Besoek op 2 Maart 2018.
  39. ↑ Cowell, E.B.; Gough, A.E. (1882). Sarva-Darsana Sangraha of Madhava Acharya: Review of Different Systems of Hindu Philosophy. New Delhi: Indian Books Centre/Sri Satguru Publications. ISBN 81-7030-875-5, bl. xii.
  40. ↑ Nicholson, bl. 158–162.
  41. ↑ Karl Potter (2002), Presuppositions of India's Philosophies, Motilal Banarsidass, ISBN 81-208-0779-0, pp. 25–26
  42. ↑ Purushottama Bilimoria|P Bilimoria (1993), Pramāṇa epistemology: Some recent developments, in Asian philosophy – Volume 7 (Editor: G Floistad), Springer, ISBN 978-94-010-5107-1, bl. 137–154
  43. ↑ Gerald James Larson (2011), Classical Sāṃkhya: An Interpretation of Its History and Meaning, Motilal Banarsidass, ISBN 978-81-208-0503-3, bl. 146–147
  44. ↑ Maas, Philipp A. (2006). Samādhipāda: das erste Kapitel des Pātañjalayogaśāstra zum ersten Mal kritisch ediert. Aachen: Shaker. ISBN 3-8322-4987-7.
  45. ↑ GJ Larson, RS Bhattacharya and K Potter (2014), The Encyclopedia of Indian Philosophies, Volume 4, Princeton University Press, ISBN 978-0-691-60441-1, bl. 4–5
  46. ↑ Roy Perrett (2007), Samkhya-Yoga Ethics, Indian Ethics: Classical Traditions and Contemporary Challenges (Editors: Purusottama Bilimoria et al), Volume 1, ISBN 978-0-7546-3301-3, bl. 151
  47. ↑ 47,0 47,1 John A. Grimes, A Concise Dictionary of Indian Philosophy: Sanskrit Terms Defined in English, State University of New York Press, ISBN 978-0-7914-3067-5, bl. 238
  48. ↑ Jeaneane Fowler (2002), Perspectives of Reality: An Introduction to the Philosophy of Hinduism, Sussex Academic Press, ISBN 978-1-898723-94-3, bl. 129
  49. ↑ Oliver Leaman (2006), Nyaya, in Encyclopaedia of Asian Philosophy, Routledge, ISBN 978-0-415-86253-0, bl. 405–407
  50. ↑ P Bilimoria and JN Mohanty (2003), Relativism, Suffering and Beyond, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-566207-8, pp. i–ix with Introduction and Chapter 3
  51. ↑ John Clayton (2010), Religions, Reasons and Gods: Essays in Cross-cultural Philosophy of Religion, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-12627-4, bl. 150
  52. ↑ DPS Bhawuk (2011), Spirituality and Indian Psychology (Editor: Anthony Marsella), Springer, ISBN 978-1-4419-8109-7, bl. 172
  53. ↑ Analytical philosophy in early modern India Geargiveer 18 Maart 2019 op Wayback Machine J Ganeri, Stanford Encyclopedia of Philosophy
  54. ↑ Radhakrishnan 2006, bl. 183–186
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Oosterse_filosofie&oldid=2671729"