Sodawater

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
'n Glas vonkelwater

Sodawater (wat ook bekend staan as klubsoda, bruiswater, vonkelwater of seltzerwater) is water waarin koolstofdioksied (ook genoem koolsuurgas) onder druk opgelos is. Sommige van hulle het bymiddels, soos natriumchloried (tafelsout), koeksoda of iets soortgelyks, maar seltzerwater bestaan basies altyd uit water met koolstofdioksied met geen bymiddels. Hierdie proses, wat bekend staan as karbonering, is 'n proses wat veroorsaak dat die water bruisend word. Die meeste sodawater word verkoop in gereed-om-te-drink-bottels as mineraalwater en gekarboneerde drankies soos koeldranke. Dit is egter maklik om dit tuis te maak met 'n sodamaker.

Karbonering[wysig | wysig bron]

Ongeag of dit tuis gemaak is of in 'n winkel gekoop is, kan sodawater identies wees aan gewone gekarboneerde water of dit kan 'n klein hoeveelheid tafelsout, sodiumsitraat, koeksoda, kaliumbikarbonaat, kaliumsitraat, kaliumsulfaat of disodiumfosfaat bevat, afhangend van die bottelleerder. Hierdie bymiddels word dikwels bygevoeg om die effens souterige smaak na te maak wat jare terug gekry het toe dit aanvanklik as preserveermiddel gebruik is. Prosesse wat natuurlik voorkom, lewer ook minerale bruiswater wat soortgelyk is aan sodawater in artesiese putte soos in Mihalkovo in die Bulgaarse Rhodope-berge, in Medžitlija in Macedonia of vernaamlik in Selters in die Duitse Taunus-berge.

Uitwerking op gesondheid[wysig | wysig bron]

Dit lyk of sodawater op sig self min uitwerking op 'n mens se gesondheid het.[1] Hoewel soda effens suurvormend is, word dit vinnig deur speeksel teengewerk.[2]

Sodawater kan die simptome van prikkelbaredermsindroom soos 'n gevoel van opgeblasenheid vererger weens die vrystelling van koolsuurgas in die spysverteringstelsel.[3] Dit lyk of dit nie 'n uitwerking op gastroësofageale terugvloeiingsiekte het nie.[4] Daar is voorlopige bewyse dat sodawater vir hardlywigheid kan help vir mense wat beroerte gehad het.[5] Party sodawaters het bykomende sodium, so dit kan 'n probleem wees vir mense op 'n laesodiumdieet.

Tipiese koeldranke met soda in soos kolas het wel gesondheidsrisiko's. Gekarboneerde kolas het 'n korrelasie met effense vermindering in beendigtheid by ouer vroue. Koeldranke is sowat 100% meer wegvretend vir tande as gewone sodawater.[3]

Chemie en fisika[wysig | wysig bron]

Karbonering teenoor temperatuur: Die verbindings tussen gasserige koolsuurgas en vloeibare water word maklik teen hoër temperature verbreek. Gevolglik hou seltzer teen 'n laer temperatuur (heel regs) meer karbonering as seltzer teen 'n hoër temperatuur (heel links).[6]

Koolsuurgas wat in water opgelos is teen 'n lae konsentrasie (0.2–1.0%) skep koolsuur (H2CO3)[7] volgens die volgende reaksie:

H2O(l) + CO2(g) ⇌ H2CO3(aq)

Die suur gee sodatwater 'n effense vrank smaak. Die pH-vlak tussen 3 en 4[8] is wat suurvorming betref naastenby tussen appel- en lemoensap, maar veel minder suurvormend as die suur in die maag. Die menslike liggaam behou die pH-ewewig deur suurgegronde homeostase en sal nie beïnvloed word deur die inname van sodawater nie.[3] As 'n alkaliese sout, soos koeksoda, kaliumbikarbonaat of kaliumsitraat by die water gevoeg word, word die suurvlak verlaag.

Die hoeveelheid van 'n gas soos koolsuurgas wat in water opgelos kan word, word deur Henry se wet beskryf. Water word verkoel, optimaal tot net bokant vriespunt, ten einde die maksimum hoeveelheid koolsuurgas daarin te laat oplos. Hoër gasdruk en 'n laer temperatuur veroorsaak dat meer gas in die vloeistof opgelos kan word. Wanneer die temperatuur styg of die druk verminder word (soos wat gebeur as 'n houer met sodawater oopgemaak word), ontsnap koolsuurgas uit die oplossing in die vorm van borrels. Dit staan bekend as opbruising.

Geskiedenis[wysig | wysig bron]

Joseph Priestley het in die 18de eeu baanbrekerswerk gedoen met 'n metode om sodawater te maak.

Baie alkoholiese drankies, bier, wyn en vonkelwyn is vir eeu gekarboneer deur die fermentasieproses. In 1662 het Christopher Merret "vonkelwyne" gemaak. In 1750 het die Fansman Gabriel François Venel vir die eerste keer kunsmatige sodawater gemaak.[9] In 1767 het Joseph Priestley 'n metode ontdek om water met koolsuurgas te deurtrek toe hy 'n bak met water bo 'n biervat laat hang het by 'n plaaslike brouery in Leeds, England.[10] Die lug wat bokant die fermenterende bier gehang het – wat vaste lug genoem word – was bekend daarvoor dat dit muise doodgemaak het wat daarin gehang is. Priestley het bevind dat water wat so behandel is 'n aangename smaak het, en hy het dit aan vriende aangebied as 'n koel, verfrissende drankie. In 1772 het Priestley 'n verhandeling geskryf genaamd Impregnating Water with Fixed Air waar hy beskryf hoe hy "vitrioelolie" (swaelsuur) op kalk laat drup om koolsuurgas te vorm, en die gas sover kry om in 'n geroerde bak water op te los.[11] Priestley het sy uitvinding van sodawater beskryf as sy "gelukkigste" ontdekking.[12]

Teen die einde van die 18de eeu het J.J. Schweppe (1740–1821) 'n proses ontwikkel om gekarboneerde minerale water te vervaardig, gegrond op die proses wat Priestley ontdek het, en het die Schweppes-maatskappy in 1783 in Genève gestig. Hy het in 1792 na Londen getrek om die besigheid daar te ontwikkel. In 1799 het Augustine Thwaites die maatskappy Thwaites' Soda Water in Dublin gestig. 'n Artikel in die London Globe beweer dit was die eerste maatskappy wat "Soda Water" onder daardie naam gepatenteer en verkoop het.[13]

Moderne sodawater word gemaak deur koolsuurgas onder druk deur water te stuur. Die druk verhoog die oplosbaarheid en stel meer koolsuurgas in staat om op te los as wat moontlik is onder standaard- atmosferiese druk. Wanneer die bottel oopgemaak en die druk vrygelaat word, wat die gas in staat stel om uit die oplossing te kom, vorm dit die kenmerkende borrels.

Etimologie[wysig | wysig bron]

Belfast Evening Post, Belfast, Ierland, 7 Augustus 1786

In die VSA het gekarboneerde water bekend gestaan as soda water tot die Tweede Wêreldoorlog, vanweë die natriumsoute (sodium in Engels) wat dit bevat. Dit is bygevoeg as smaakmiddels en suurvlakreguleerders met die doel om die smaak van natuurlike mineraalwater na te maak. Gedurende die Groot Depressie is dit soms "twee sent gewoon" genoem, omdat dit die goedkoopste drankie by die sodapompe (soda fountains) was, met ander woorde sonder die gegeurde stroop, wat drie sent gekos het.

In die 1950's het sparkling water en seltzer water gewild geraak. Die term seltzer water is a generiese handelsmerk waarvan die oorsprong die Duitse dorp Selters is, wat beroemd was vir sy mineraalbronne.[14] Natuurlik gekarboneerde water, Selters, is sedert die 18de eeu of vroeër in die dorp kommersieel gebottelleer en van hier af versprei. Oor die algemeen het seltzer water nie bygevoegde natriumsoute nie, terwyl klubsoda van die natriumsoute behou het. Die term "Seltzer water" is omtrent heeltemal onbekend in Brittanje en die meeste Statebondlande, hoewel Australiërs van 'n sekere ouderdom Selza Saline-poeier onthou in metaalblikke met deksels wat vir elke gebruik met die agterkant van 'n lepel oopgemaak moes word, wat in die 1950's verkoop is.[15]

In baie dele van die VSA beteken "soda" nou enige soort versoete, gekarboneerde koeldrank.

In Brittanje en Kanada word drankiemengers verkoop as "soda water" of "club soda" wat natriumbikarbonaat (koeksoda) bevat, wat hulle 'n spesifieke smaak gee en hulle van gekarboneerde water onderskei. Dit word dikwels gebruik vir drankies soos whisky en soda en Campari-soda.

Sosiale gewildheid[wysig | wysig bron]

Soda syphone and whisky
Whisky en soda

Sodawater het die manier verander waarop mense drink. Pleks daarvan om alkohol skoon te drink, sonder om dit met iets te meng, het sodawater en koeldrank met soda gehelp om die alkohol te verdun, en het dit sosiaal meer aanvaarbaar gemaak om 'n drankie te drink.

Produkte[wysig | wysig bron]

'n Soda-spuitwaterfles van ongeveer 1922

Sodamakers[wysig | wysig bron]

'n Tipiese alles-in-een-sodamaker vir tuisgebruik wat mens in supermarkte kan koop. 'n Hervulbare koolsuurgashouer en 'n hoëdrukbottel is gewoonlik ingesluit.

Sodamakers of sodakarboneerders is toestelle wat water karboneer met koolsuurgasbottels wat etlike kere gebruik kan word. 'n Verskeidenheid stelsels word vervaardig, maar in Suid-Afrika is die een wat algemeen te kry is die een deur SodaStream. 'n Mens kan ook gekonsentreerde stroop vir die kommersiële eenhede koop vir gegeurde koeldranke.

Kookkuns[wysig | wysig bron]

Sodawater word al hoe gewilder in kookkuns om 'n ligter tekstuur in deeg en beslag te verkry vergeleke met gewone water. Kevin Ryan, 'n voedselwetenskaplike aan die Universiteit van Illinois in Urbana–Champaign, sê die bruisende borrels wat met deeg gemeng word gee die ligte tekstuur. Holtes van lug vorm in die deeg wat groter word wanneer dit gaargemaak word. [16]

Vlekverwyderaar[wysig | wysig bron]

Die geloof dat sodawater goed werk om vlekke op klere, veral die van rooiwyn, te verwyder, is 'n ouvroustorie. Daar is geen chemiese rede waarom sodawater beter sal werk om vlekke te verwyder as gewone water nie.[17]

Verwysings[wysig | wysig bron]

  1. Manual of Dietetic Practice (5 ed.
  2. Ireland, edited by Robert S. (2010).
  3. 3,0 3,1 3,2 "Can I drink carbonated water?
  4. Johnson, T; Gerson, L; Hershcovici, T; Stave, C; Fass, R (March 2010).
  5. Coggrave, M; Norton, C; Cody, JD (13 Januarie 2014).
  6. Field, Simon Quellen (2012).
  7. "Carbon Dioxide in Water Equilibrium, Page 1".
  8. James Monroe Jay; Martin J. Loessner; David Allen Golden (2005).
  9. "Chocolate, Strawberry, and Vanilla".
  10. "Joseph Priestley — Discovery of Oxygen — Invention of Soda Water by Joseph Priestley"[dooie skakel].
  11. Priestly, Joseph (1772).
  12. "The Man Who Discovered Oxygen (Maybe) and Gave the World Soda Water".
  13. "Invention of Soda Water".
  14. "Definition of seltzer — Merriam-Webster Online Dictionary".
  15. ""Lemon Saline Powder – Remember That?"". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Julie 2015. Besoek op 18 Oktober 2016.
  16. Rentschler, Kay.
  17. Wishnok, Pete.

Eksterne skakel[wysig | wysig bron]