Ganumedes (maan): Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Blaai deur geskiedenis
← Ouer wysigingNuwer wysiging →
Content deleted Content added
VisueelWikiteks
No edit summary
Uitgebrei, besig
Lyn 67: Lyn 67:


Nadat verskeie individuele name voorgestel en verwerp is,<ref name="Naming" /><ref name="College" /> is eindelik besluit op Ganymedes, Io, Europa en Callisto, wat minnaars was van [[Zeus]] (die Griekse weergawe van die [[Romeinse mitologie|Romeinse god]] [[Jupiter (mitologie)|Jupiter]]).
Nadat verskeie individuele name voorgestel en verwerp is,<ref name="Naming" /><ref name="College" /> is eindelik besluit op Ganymedes, Io, Europa en Callisto, wat minnaars was van [[Zeus]] (die Griekse weergawe van die [[Romeinse mitologie|Romeinse god]] [[Jupiter (mitologie)|Jupiter]]).

==Wentelbaan en rotasie==
[[Beeld:Jupiter's Great Red Spot and Ganymede's shadow.jpg|thumb|links|200px|Jupiter se [[Groot Rooi Vlek]] en Ganymedes se skaduwee.<ref name="cwgjupgany"/>]]

Ganymedes wentel op ’n afstand van 1&nbsp;070&nbsp;400&nbsp;km om Jupiter en is die derde maan van Galilei van die planeet af.<ref name="Planetary Society" /> Dit voltooi ’n revolusie elke sewe dae en drie uur.

Soos die meeste bekende mane is Ganymedes in ’n sinkroniese wentelbaan, met dieselfde kant wat altyd na Jupiter wys. Sy dag is dus ook sewe aarddae en drie uur lank.<ref name="The Grand Tour" /> Sy wentelbaan is baie effens eksentriek en gehel tot Jupiter se ewenaar; dié twee faktore verander kwasiperiodiek vanweë son- en planetêre [[swaartekrag]]versteurings op ’n tydskaal van eeue. Die omvang van dié veranderings is respektiewelik 0,0009-0,0022 en 0,05-0,32°.<ref name="Musotto2002" /> As gevolg van dié veranderings wissel sy [[ashelling]] (die hoek tussen sy rotasie- en wentelas) tussen 0 en 0,33°.<ref name="Bills2005" />

Ganymedes is in ’n baanresonansie met Europa en Io: vir elke wentelbaan van Ganymedes draai Europa twee keer en Io vier keer om Jupiter.<ref name="Musotto2002" /><ref name="SPACE.com" /> Die [[Konjunksie (sterrekunde)|buitekonjunksie]] tussen Io en Europa geskied altyd wanneer Io by sy [[Apside|periapside]] en Europa by sy [[Apside|apoapside]] is. Die buitekonjunksie tussen Europa en Ganymedes geskied wanneer Europa by sy periapside is.<ref name="Musotto2002" />

Die lengtegraad van die Io-Europa- en die Europa-Ganymedes-konjunksies verander teen dieselfde tempo, en dit maak driedubbele konjunksies onmoontlik. So ’n ingewikkelde resonansie word die "Laplace-resonansie" genoem.<ref name="Showman1997a" />

==Fisiese eienskappe==
[[Beeld:Noaa ganymede.jpg|thumb|200px|Ganymedes met die lengtegraad 45°&nbsp;W in die middel. Die donker deel bo is die Perrine-streek en die donker deel onder die Nicholson-streek; prominente kraters is Tros (regs bo) en Cisti (links onder).]]

===Grootte===
Ganymedes is die grootste en swaarste maan in die Sonnestelsel. Sy deursnee van 5&nbsp;268&nbsp;km is 0,41 dié van die [[Aarde]], 0,77 keer dié van [[Mars]], 1,02 keer dié van Saturnus se maan [[Titan (maan)|Titan]] (die tweede grootste maan), 1,08 keer dié van [[Mercurius]] en 1,51 keer dié van die [[Maan]]. Sy massa is 10% groter as Titan s’n en 2,02 keer dié van die Maan.<ref name="nineplanets.org-Ganymede" />


==Verwysings==
==Verwysings==

Wysiging soos op 17:35, 18 Oktober 2018

Ganymedes   
Ganymedes
Ganymedes, soos waargeneem deur die Galileo-wenteltuig op 26 Junie 1996.
Ontdekking
Ontdek deur Galileo Galilei
Datum 7 Januarie 1610[1][2][3]
Alternatiewe nameJupiter III
Wentelbaaneienskappe
Periapside 1 069 200 km[b]
Apoapside 1 071 600 km[a]
Halwe lengteas 1 070 400 km[4]
Wentelperiode 7,15455296 dae[4]
Gem. omwentelingspoed 10,880 km/s
Baanhelling 0,20° (tot Jupiter se ewenaar)[4]
Satelliet van Jupiter
Fisiese eienskappe
Gem. radius 2634,1 ± 0,3 km
(0,413 aardradiusse)[5]
Oppervlakte 87,0 miljoen km2
(0,171 aardes)[c]
Volume 7,610 km3
(0,0704 aardvolumes)[d]
Massa 1,481923 kg
(0,025 aardmassas)[5]
Gem. digtheid 1,936 g/cm3[5]
Oppervlak-
aantrekkingskrag		 1,428 m/s2 (0,146 g)[e]
Ontsnapping-
snelheid		 2,741 km/s[f]
Rotasieperiode sinchronies
Ashelling 0-0,33°[6]
0,43 ± 0,02[7]
Oppervlak-temp.
   Kelvin
mingem.maks
70[8]110[8]152[9]
Skynmagnitude 4,61 (opposisie)[7]
4,38 (in 1951)[10]
Atmosfeer
Oppervlakdruk Tekens
Samestelling Suurstof (100 %)[11]

Ganymedes of Ganymede (Grieks: Γανυμήδης; ook Jupiter III genoem) is die grootste maan van die planeet Jupiter, asook die grootste maan en negende grootste voorwerp in die Sonnestelsel. Met ’n deursnee van 5 268 km is dit groter as Mercurius, maar sy massa is net 50% van dié van Mercurius. Ganymedes is die enigste maan wat sonder 'n teleskoop sigbaar is, maar net in baie goeie en donker situasies.

Die baanresonansie van Ganymedes, Europa en Io.

Ganymedes het ’n metaalkern en is die enigste maan in die Sonnestelsel wat sover bekend ’n magneetveld het. Dit is die derde van die mane van Galilei, die eerste groep voorwerpe wat om ’n ander planeet wentel wat ontdek is. Dit is die sewende maan van Jupiter af.[12] Dit wentel rofweg elke sewe dae om Jupiter en is respektiewelik in ’n 1:2:4-baanresonansie met die mane Europa en Io.

Dis moontlik dat Ganymedes in 364 v.C. deur die Chinese sterrekundige Gan De ontdek is. Galileo Galilei kry egter gewoonlik die eer daarvoor; die sterrekundige het die maan se bestaan op 7 Januarie 1610 geregistreer, saam met die drie ander mane van Galilei, Callisto, Europa en Io. Ganymedes is die enigste maan van Jupiter wat 'n manlike naam het. Dit is genoem na Ganymedes, ’n goddelike held en Trojaanse prins, seun van Tros van Dardanië en Callirrhoe, en ’n geliefde van Zeus in die Griekse mitologie.

Ganymede is saamgestel uit omtrent ewe veel hoeveelhede silikaatrots en waterys.[13] Dit het ’n ysterryke, vloeibare kern en ’n interne oseaan wat meer water kan bevat as die Aarde se oseane saam.[14][15][16][17][18] Sy oppervlak bestaan uit twee soorte terrein: Donker streke vol impakkraters wat dateer van vier miljard jaar gelede bedek omtrent ’n derde van die maan, terwyl ligter streke met uitgebreide groewe en riwwe wat net effens jonger is, die res bedek. Die oorsaak van die ligte terrein se versteurde geologie is nie bekend nie, maar dit is waarskynlik vanweë tektoniese aktiwiteit wat deur getyverhitting veroorsaak is.[5]

Ganymedes se magneetveld word moontlik geskep deur konveksie in sy vloeibare ysterkern.[19] Die maan het ’n dun suurstofatmosfeer wat O, O2 en moontlik O3 (osoon) insluit.[11]

Van Pioneer 10 af het verskeie ruimtetuie Ganymedes verken.[20] Die Voyager-tuie het metings van sy grootte verfyn, terwyl Galileo sy ondergrondse oseaan en magneetveld ontdek het. Die volgende beplande sending na die Jupiterstelsel is die Europese Ruimteagentskap se "Jupiter Icy Moon Explorer" (JUICE), wat volgens plan in 2022 gelanseer sal word. Ná verbyvlugte van al drie ysmane, sal die tuig waarskynlik in ’n wentelbaan om Ganymede gaan.[21]

Geskiedenis

’n Vergelyking in die grootte van die Aarde, die Maan (links bo) en Ganymedes.

Volgens Chinese sterrekunderekords het Gan De in 365 v.C. iets met die blote oog waargeneem wat ’n maan van Jupiter kon wees, waarskynlik Ganymedes.[22][23] Hy het egter berig die kleur van die metgesel was rooierig, wat raaiselagtig is omdat die maan te ver is om die kleur met die blote oog uit te maak.[24] Shi Shen en Gan De het saam redelik akkurate waarnemings van die vyf grootste planete gemaak.[25][26]

Op 7 Januarie 1610 het Galileo Galilei iets waargeneem wat hy beskou het as drie sterre naby Jupiter, insluitende wat later besef is Ganymedes, Callisto en die gesamentlike lig van Io en Europa was; die volgende aand het hy opgemerk hulle het beweeg. Op 13 Januarie het hy al vier vir die eerste keer saam gesien, maar hy het elke maan voor dié datum minstens een keer apart gesien. Teen 15 Januarie het Galileo tot die gevolgtrekking gekom die "sterre" is eintlik liggaame wat om Jupiter wentel.[1][3] Hy het die reg opgeëis om die mane name te gee. Hy het eers sy ontdekking die "Cosmica Sidera" ('Cosimo se sterre') gegee ter ere van Cosimo II de' Medici, ’n ryk student van hom. Op voorstel van Cosimo het hy die naam verander na "Medicea Sidera" ('die Medici-sterre') ter ere van Cosimo en sy drie broers. Die ontdekking is in Maart 1610 aangekondig, minder as twee maande ná die eerste waarnemings.

Nadat verskeie individuele name voorgestel en verwerp is,[27][28] is eindelik besluit op Ganymedes, Io, Europa en Callisto, wat minnaars was van Zeus (die Griekse weergawe van die Romeinse god Jupiter).

Wentelbaan en rotasie

Jupiter se Groot Rooi Vlek en Ganymedes se skaduwee.[29]

Ganymedes wentel op ’n afstand van 1 070 400 km om Jupiter en is die derde maan van Galilei van die planeet af.[30] Dit voltooi ’n revolusie elke sewe dae en drie uur.

Soos die meeste bekende mane is Ganymedes in ’n sinkroniese wentelbaan, met dieselfde kant wat altyd na Jupiter wys. Sy dag is dus ook sewe aarddae en drie uur lank.[31] Sy wentelbaan is baie effens eksentriek en gehel tot Jupiter se ewenaar; dié twee faktore verander kwasiperiodiek vanweë son- en planetêre swaartekragversteurings op ’n tydskaal van eeue. Die omvang van dié veranderings is respektiewelik 0,0009-0,0022 en 0,05-0,32°.[32] As gevolg van dié veranderings wissel sy ashelling (die hoek tussen sy rotasie- en wentelas) tussen 0 en 0,33°.[6]

Ganymedes is in ’n baanresonansie met Europa en Io: vir elke wentelbaan van Ganymedes draai Europa twee keer en Io vier keer om Jupiter.[32][33] Die buitekonjunksie tussen Io en Europa geskied altyd wanneer Io by sy periapside en Europa by sy apoapside is. Die buitekonjunksie tussen Europa en Ganymedes geskied wanneer Europa by sy periapside is.[32]

Die lengtegraad van die Io-Europa- en die Europa-Ganymedes-konjunksies verander teen dieselfde tempo, en dit maak driedubbele konjunksies onmoontlik. So ’n ingewikkelde resonansie word die "Laplace-resonansie" genoem.[34]

Fisiese eienskappe

Ganymedes met die lengtegraad 45° W in die middel. Die donker deel bo is die Perrine-streek en die donker deel onder die Nicholson-streek; prominente kraters is Tros (regs bo) en Cisti (links onder).

Grootte

Ganymedes is die grootste en swaarste maan in die Sonnestelsel. Sy deursnee van 5 268 km is 0,41 dié van die Aarde, 0,77 keer dié van Mars, 1,02 keer dié van Saturnus se maan Titan (die tweede grootste maan), 1,08 keer dié van Mercurius en 1,51 keer dié van die Maan. Sy massa is 10% groter as Titan s’n en 2,02 keer dié van die Maan.[35]

Verwysings

Besig, sal nog regkom

  1. ↑ 1,0 1,1 Galilei, Galileo (1610). "Sidereus Nuncius" (PDF). University of Oklahoma History of Science. Besoek op 13 Januarie 2010.
  2. ↑ Wright, Ernie. "Galileo's First Observations of Jupiter" (PDF). University of Oklahoma History of Science. Besoek op 13 Januarie 2010.
  3. ↑ 3,0 3,1 "NASA: Ganymede". Solarsystem.nasa.gov. 29 September 2009. Besoek op 8 Maart 2010.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 "Planetary Satellite Mean Orbital Parameters". Jet Propulsion Laboratory, California Institute of Technology.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Showman, Adam P. (1999). "The Galilean Satellites" (PDF). Science. 286 (5437): 77–84. doi:10.1126/science.286.5437.77. PMID 10506564. {{cite journal}}: Onbekende parameter |coauthors= geïgnoreer (hulp)
  6. ↑ 6,0 6,1 Bills, Bruce G. (2005). "Free and forced obliquities of the Galilean satellites of Jupiter". Icarus. 175 (1): 233–247. Bibcode:2005Icar..175..233B. doi:10.1016/j.icarus.2004.10.028.
  7. ↑ 7,0 7,1 Yeomans, Donald K. (13 Julie 2006). "Planetary Satellite Physical Parameters". JPL Solar System Dynamics. Besoek op 5 November 2007.
  8. ↑ 8,0 8,1 Delitsky, Mona L. (1998). "Ice chemistry of Galilean satellites" (PDF). J.of Geophys. Res. 103 (E13): 31, 391–31, 403. Bibcode:1998JGR...10331391D. doi:10.1029/1998JE900020. {{cite journal}}: Onbekende parameter |coauthors= geïgnoreer (hulp)
  9. ↑ Orton, G.S.; Spencer, G.R.; et al. (1996). "Galileo Photopolarimeter-radiometer observations of Jupiter and the Galilean Satellites". Science. 274 (5286): 389–391. Bibcode:1996Sci...274..389O. doi:10.1126/science.274.5286.389.
  10. ↑ Yeomans and Chamberlin. "Horizon Online Ephemeris System for Ganymede (Major Body 503)". California Institute of Technology, Jet Propulsion Laboratory. Besoek op 14 April 2010. (4,38 op 3 Oktober 1951)
  11. ↑ 11,0 11,1 Hall, D.T.; Feldman, P.D.; et al. (1998). "The Far-Ultraviolet Oxygen Airglow of Europa and Ganymede". The Astrophysical Journal. 499 (1): 475–481. Bibcode:1998ApJ...499..475H. doi:10.1086/305604.
  12. ↑ Bland; Showman, A.P.; Tobie, G. (Maart 2007). "Ganymede's orbital and thermal evolution and its effect on magnetic field generation" (PDF). Lunar and Planetary Society Conference. 38: 2020. Bibcode:2007LPI....38.2020B.
  13. ↑ Chang, Kenneth (12 Maart 2015). "Suddenly, It Seems, Water Is Everywhere in Solar System". New York Times. Besoek op 12 Maart 2015.
  14. ↑ Staff (12 Maart 2015). "NASA's Hubble Observations Suggest Underground Ocean on Jupiter's Largest Moon". NASA News. Besoek op 15 Maart 2015.
  15. ↑ "Jupiter moon Ganymede could have ocean with more water than Earth – NASA". Russia Today (RT). 13 Maart 2015. Besoek op 13 Maart 2015.
  16. ↑ Clavin, Whitney (1 Mei 2014). "Ganymede May Harbor 'Club Sandwich' of Oceans and Ice". NASA. Jet Propulsion Laboratory. Besoek op 1 Mei 2014.
  17. ↑ Vance, Steve; Bouffard, Mathieu; Choukroun, Mathieu; Sotina, Christophe (12 April 2014). "Ganymede's internal structure including thermodynamics of magnesium sulfate oceans in contact with ice". Planetary and Space Science. 96: 62–70. Bibcode:2014P&SS...96...62V. doi:10.1016/j.pss.2014.03.011. Besoek op 2 Mei 2014.
  18. ↑ Staff (1 Mei 2014). "Video (00:51) - Jupiter's 'Club Sandwich' Moon". NASA. Besoek op 2 Mei 2014.
  19. ↑ Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Kivelson2002
  20. ↑ Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Pioneer 11
  21. ↑ Amos, Jonathan (2 Mei 2012). "Esa selects 1bn-euro Juice probe to Jupiter". BBC News. Besoek op 2 Mei 2012.
  22. ↑ Chamberlain, V. D. (1981). "Astronomical content of American Plains Indian winter counts". Bulletin of the Astronomical Society. 13: 793. Bibcode:1981BAAS...13..793C.
  23. ↑ Brecher, K. (1981). "Ancient Astronomy in Modern China". Bulletin of the Astronomical Society. 13: 793. Bibcode:1981BAAS...13..793B.
  24. ↑ Yi-Long, Huang (1997). "Gan De". Encyclopaedia of the history of science, technology, and medicine in non-western cultures. Ed. Helaine Selin. Springer. ISBN 0-7923-4066-3. 
  25. ↑ Yinke Deng (3 Maart 2011). Ancient Chinese Inventions. Cambridge University Press. p. 68. ISBN 978-0-521-18692-6.
  26. ↑ Xi, Ze-zong (1981). "The Discovery of Jupiter's Satellite Made by Gan De 2000 Years Before Galileo". Acta Astrophysica Sinica. 1 (2): 87. Besoek op 22 Maart 2017.
  27. ↑ Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Naming
  28. ↑ Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named College
  29. ↑ Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named cwgjupgany
  30. ↑ Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Planetary Society
  31. ↑ Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named The Grand Tour
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Musotto2002
  33. ↑ Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named SPACE.com
  34. ↑ Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Showman1997a
  35. ↑ Verwysingfout: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named nineplanets.org-Ganymede

Eksterne skakels

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Ganumedes_(maan)&oldid=1842715"