Ystergordyn

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Die Ystergordyn in Europa.

Die Ystergordyn is 'n Westerse term wat deur Winston Churchill gewild gemaak is. Dit verwys na die grens wat Europa simbolies, ideologies en fisiek in twee verskillende gebiede verdeel het tussen die einde van die Tweede Wêreldoorlog (1945) en die einde van die Koue Oorlog (1989).

Beskrywing[wysig | wysig bron]

Die Ystergordyn was in die eerste plek 'n fiktiewe grens deur Europa, 'n skeidslyn tussen die sogenaamde kommunistiese "Oosblok" (die Sowjetunie en vasaalstate in Oos-Europa) en die kapitalistiese "Weste" (Westerse lande onder leiding van die Verenigde State van Amerika).

Die grens het na die Tweede Wêreldoorlog ontstaan en is "afgebreek" na die ineenstorting van die mag van die Kommunistiese partye in Oos-Europa en die ineenstorting van die Sowjetunie. Hongarye het op 2 Mei 1989 eerste begin met die afbreek van die Ystergordyn, waarby die hoë koste vir die onderhoud van die grens ook 'n rol gespeel het. Die "gordyn" was dié simbool van die Koue Oorlog.

In die tweede plek het die Ystergordyn ook 'n tasbare en fisieke element gehad wat bestaan het uit mynvelde, doringdraad, wagposte en torings wat op die grense tussen die Oosblok en die Weste in Europa gevestig is. Hiervan was die Berlynse Muur die mees sigbare voorbeeld.

Oorsprong van term[wysig | wysig bron]

Suid-Afrikaanse paspoort (1971–1981) verbied die reis na Kommunistiese en Oosbloklande.

Die term Ystergordyn vir 'n onoorbrugbare skeiding tussen gebiede is waarskynlik die eerste keer gebruik deur die Belgiese koningin Elisabeth, oor die situasie wat in 1915 tussen België en haar geboorteland, Duitsland, bestaan het. 'n Ystergordyn (of eiserner Vorhang) was in Duitse teaters 'n verpligte veiligheidsmaatreël wat moes voorkom dat 'n moontlike brand op die verhoog sou kon uitbrei na die saal. Sodanige brande het gereeld voorgekom, want die beskilderde doeke wat vir dekor gebruik is, was uiters vlambaar. In die geval van 'n brand op die verhoog is 'n metaalskeidingswand tussen die verhoog en saal neergelaat wat deur brandweerspuite met water verkoel is.

Na Elisabeth het ook ander die term gebruik as metafoor vir geskeide gebiede. Die term ystergordyn vir die skeiding tussen die Duitse en die Russiese invloedsfeer is vir die eerste keer op 18 Februarie 1945 in 'n artikel van die Duitse dagblad Das Reich gebruik, waarna Joseph Goebbels volgens dieselfde dagblad in 'n toespraak op 25 Februarie eweneens oor 'n ystergordyn gepraat het.

Die term in sy Koue Oorlog-betekenis kan nagespeur word na 'n toespraak deur die Britse staatsman Winston Churchill op 5 Maart 1946. In sy Fulton-toespraak het hy gewaarsku teen die groeiende tweespalt in Europa. Aanvanklik is sy siening deur baie mense verwerp en sy insigte oor die aangeleentheid is eers 'n paar jaar later na waarde geskat.

Churchill se Fulton-toespraak[wysig | wysig bron]

'n Deel van Churchill se Fulton-toespraak lui: "Van Stettyn aan die Baltiese kus tot Triëst aan die Adriatiese See het 'n ystergordyn neergedaal dwarsdeur die Europese kontinent. Agter die lyn lê alle hoofstede van die ou state van Sentraal- en Oos-Europa: Warskou, Berlyn, Praag, Wene, Boedapest, Belgrado, Boekarest en Sofia. Al hierdie beroemde stede en die bevolkings rondom hulle bevind hulself binne die Russiese sfeer en word almal in die een of andere vorm onderwerp, nie alleen deur die Sowjet-Russiese invloed nie, maar in groter en steeds groeiende mate deur direkte oorheersing deur Moskou."

Verwante terme[wysig | wysig bron]

'n Verwante term aan die Ystergordyn, die Bamboesgordyn, is geskep in verwysing na China. 'n Veld vol kaktusse rondom die VSA-vlootbasis by Guantanamobaai wat deur Kuba geplant is, word ook somtyds die Kaktusgordyn genoem. Aangesien die strategiese kompetisie tussen die Weste en die ander lande afgeneem het na die einde van die Koue Oorlog, het hierdie terme grootliks in onbruik verval.