Sefardiese Jode: Verskil tussen weergawes

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Blaai deur geskiedenis
← Ouer wysigingNuwer wysiging →
Content deleted Content added
VisueelWikiteks
k Woordkeuse
Bygewerk
Lyn 30: Lyn 30:
''Hedendaags:'': Plaaslike tale, veral [[Hebreeus]], [[Frans]], [[Engels]], [[Turks]], [[Spaans]], [[Portugees]], [[Italiaans]], Ladino, Arabies
''Hedendaags:'': Plaaslike tale, veral [[Hebreeus]], [[Frans]], [[Engels]], [[Turks]], [[Spaans]], [[Portugees]], [[Italiaans]], Ladino, Arabies
| geloof = [[Judaïsme]]
| geloof = [[Judaïsme]]
| verwante = [[Jode]], [[Asjkenasiese Jode]], [[Bene Israel]], [[Bergjode]], [[Beta Israel]], [[Boerejode]] en [[Mizrachi-Jode]]; ander [[Levant]]yne, Libanese, Siriërs, ander [[Midde-Ooste]]rse Semitiese volke, [[Spanjaarde]], [[Portugese]], Pieds-noirs en Hispanics/Latino's
| verwante = [[Jode]], [[Asjkenasiese Jode]], [[Bene Israel]], [[Bergjode]], [[Beta Israel]], [[Boerejode]] en [[Mizrachi-Jode]]; ander [[Levant]]yne, Libanese,<ref name="sciencedaily.com">{{en}} {{cite web |url=https://www.sciencedaily.com/releases/2000/05/000509003653.htm |title=Jews Are The Genetic Brothers Of Palestinians, Syrians, And Lebanese |publisher=Sciencedaily.com |date=9 Mei 2000 |accessdate=3 November 2018}}</ref> [[Palestyne]],<ref name="sciencedaily.com" /><ref>{{en}} {{cite journal |doi=10.1007/s004390000426 |url=http://www.ucl.ac.uk/tcga/tcgapdf/Nebel-HG-00-IPArabs.pdf |title=High-resolution Y chromosome haplotypes of Israeli and Palestinian Arabs reveal geographic substructure and substantial overlap with haplotypes of Jews |year=2000 |last1=Nebel |first1=Almut |last2=Filon |first2=Dvora |last3=Weiss |first3=Deborah A. |last4=Weale |first4=Michael |last5=Faerman |first5=Marina |last6=Oppenheim |first6=Ariella |last7=Thomas |first7=Mark G. |journal=Human Genetics |volume=107 |issue=6 |pages=630–41 |pmid=11153918 |accessdate=3 November 2018}}</ref> Siriërs,<ref name="sciencedaily.com" /> ander [[Midde-Ooste]]rse Semitiese volke, [[Spanjaarde]], [[Portugese]], Pieds-noirs en Hispanics/Latino's
}}
}}


'''Sefardiese Jode''' ([[Hebreeus]]: סְפָרַדִּים‬, Moderne Hebreeus: ''Sefaraddim'', Tiberies: ''Səp̄āraddîm''; ook יְהוּדֵי סְפָרַד‬'' Jehoede Sefarad'', letterlik: "Jode van Spanje") is 'n [[Jode|Joodse]] etniese deelgroep. Hulle het hulle gemeenskappe in alle dele van die moderne [[Spanje]] en [[Portugal]] gevestig en hul kenmerkende eienskappe en diasporiese identiteit ontwikkel, wat hulle in ballingskap uit Iberië saamgeneem het, beginnende in die laat 15de eeu na [[Noord-Afrika]], [[Anatolië]], die [[Levant]], [[Suidoos-Europa|Suidoos-]] en [[Suid-Europa]], sowel as die [[Amerikas]], en alle ander plekke van hul verbanning, óf langs die bestaande mede-godsdienstiges óf alleen as die eerste Jode in nuwe grense. Hul duisendjarige verblyf as 'n oop en georganiseerde Joodse gemeenskap in Iberië het met die [[Reconquista]] begin daal en is tot 'n einde gebring wat begin het met die Alhambra-besluit deur die Spaanse [[Rooms-Katolieke Kerk|Rooms-Katolieke]] monarge in 1492, en toe deur die edik van uitsetting van Jode en [[Moslem]]s deur die Portugese koning Manuel I in 1496,<ref>{{pt}} {{cite web |url=http://ensina.rtp.pt/artigo/expulsao-dos-judeus-de-portugal/ |title=Expulsão dos judeus de Portugal |last=Fernandes |first= Maria Júlia |date= 1996 |publisher=RTP |accessdate=24 Oktober 2018}}</ref> wat gelei het tot 'n kombinasie van interne en eksterne migrasies, massa-omskakelings en teregstellings.
'''Sefardiese Jode''' ([[Hebreeus]]: סְפָרַדִּים‬, Moderne Hebreeus: ''Sefaraddim'', Tiberies: ''Səp̄āraddîm''; ook יְהוּדֵי סְפָרַד‬, ''Jehoedéj Sefarad'', letterlik: "Jode van Spanje") is 'n [[Jode|Joodse]] etniese deelgroep. Die naam is afgelei van die plek of landskap Sefarad (ספרד) in [[Obadja]] van die [[Bybel|Hebreeuse Bybel]].<ref>{{af}} {{cite news |url=http://www.bybel.co.za/search/search-detail.php?version=1&book=OBA&chapter=1&resnum=84443 |title=Obadja 1,20 |work=[[Bybel]]: [[Obadja]] |publisher=[[Bybelgenootskap van Suid-Afrika]] |accessdate=3 November 2018 |quote=Dieselfde Israeliete wat in ballingskap weggevoer is, sal Kanaän in besit neem tot by Sarfat; die mense van Jerusalem wat nou ballinge in Sefarad is, sal die stede in die Suidland in besit neem.}}</ref> Tydens die [[Middeleeue]] het Sefarad die algemene Hebreeuse naam vir [[Spanje]] geword, ''Jehoedéj Sefarad'' (יְהוּדֵי סְפָרַד‬) verwys darem na die Jode van Spanje. Hulle het hulle gemeenskappe in alle dele van die moderne Spanje en [[Portugal]] gevestig en hul kenmerkende eienskappe en diaspora-identiteit ontwikkel, wat hulle in ballingskap uit Iberië saamgeneem het, beginnende in die laat 15de eeu na [[Noord-Afrika]], [[Anatolië]], die [[Levant]], [[Suidoos-Europa|Suidoos-]] en [[Suid-Europa]], sowel as die [[Amerikas]], en alle ander plekke van hul verbanning, óf langs die bestaande mede-godsdienstiges óf alleen as die eerste Jode in nuwe grense. Hul duisendjarige verblyf as 'n oop en georganiseerde Joodse gemeenskap in Iberië het met die [[Reconquista]] begin daal en is tot 'n einde gebring met die Alhambra-besluit deur die Spaanse [[Rooms-Katolieke Kerk|Rooms-Katolieke]] monarge in 1492, en toe deur die edik van uitsetting van Jode en [[Moslem]]s deur die Portugese koning Manuel I in 1496,<ref>{{pt}} {{cite web |url=http://ensina.rtp.pt/artigo/expulsao-dos-judeus-de-portugal/ |title=Expulsão dos judeus de Portugal |last=Fernandes |first= Maria Júlia |date= 1996 |publisher=RTP |accessdate=3 November 2018}}</ref> wat gelei het tot 'n kombinasie van interne en eksterne migrasies, massa-omskakelings en teregstellings.


[[Lêer:Sepharadic Migrations.jpg|duimnael|links|Kaart van Sefardiese migrasies]]
[[Lêer:Sepharadic Migrations.jpg|duimnael|links|Kaart van Sefardiese migrasies]]
[[Lêer:Emanuel de Witte - Interieur van de Portugese synagoge te Amsterdam.jpg|duimnael|links|Binneruimte van die [[Portugese]] [[sinagoge]] in [[Amsterdam]], skildery deur Emanuel de Witte, ca. 1680]]
[[Lêer:Emanuel de Witte - Interieur van de Portugese synagoge te Amsterdam.jpg|duimnael|links|Binneruimte van die [[Portugese]] [[sinagoge]] in [[Amsterdam]], skildery deur Emanuel de Witte, ca. 1680]]
[[Lêer:1900 photo of a Sephardi couple from Sarajevo.png|duimnael|links|Sefardies-Joodse egpaar uit [[Sarajevo]] in tradisionele klere, ca. 1900]]
[[Lêer:1900 photo of a Sephardi couple from Sarajevo.png|duimnael|links|Sefardies-Joodse egpaar uit [[Sarajevo]] in tradisionele klere, ca. 1900]]
Sefardiese Jode vorm die derde grootste en tweede oudste groep binne die Jodedom met 'n geskiedenis van meer as 2500 jaar. Dit is onduidelik óf Jode reeds voor die Romeinse verowering op die [[Iberiese Skiereiland]] hulle gevestig het óf daarna. Volgens die [[Romeinse Ryk|Romeinse keiser]] [[Titus (Keiser)|Titus]] het Jode hulle reeds in die 1ste eeu n.C. in die hele [[Middellandse See]]gebied gevestig. Na die onderdrukking van die Joodse opstand en die vernietiging van die tweede Tempel van [[Jerusalem]] het Jode hulle in ander dele van die Romeinse Ryk gevestig, insluitende die Iberiese Skiereiland. Volgens 'n ander teorie het Jode hulle reeds saam met [[Fenisië|Fenisiese]] handelaars uit die Levant op die Iberiese Skiereiland gevestig, reeds voor die koms van die Romeine.
Sefardiese Jode vorm die derde grootste en tweede oudste groep binne die [[Joodse diaspora]] (Jode buite [[Israel]]) met 'n geskiedenis van meer as 2000 jaar. Dit is onduidelik óf Jode reeds voor die Romeinse verowering op die [[Iberiese Skiereiland]] hulle gevestig het óf daarna. Volgens die [[Romeinse Ryk|Romeinse keiser]] [[Titus (Keiser)|Titus]] het Jode hulle reeds in die 1ste eeu n.C. in die hele [[Middellandse See]]gebied gevestig. Na die onderdrukking van die Joodse opstand en die vernietiging van die tweede Tempel van [[Jerusalem]] het Jode hulle in ander dele van die Romeinse Ryk gevestig, insluitende die Iberiese Skiereiland. Volgens 'n ander teorie het Jode hulle reeds saam met [[Fenisië|Fenisiese]] handelaars uit die Levant op die Iberiese Skiereiland gevestig, reeds voor die koms van die Romeine.


Vandag verwys die term "Sefardiese Jode" ook soms na tradisioneel Oos-Joodse gemeenskappe in [[Wes-Asië]] en verder; alhoewel hulle nie [[genealogie]]se wortels in die Joodse gemeenskappe van Iberië het nie, het hulle 'n Sefardiese styl van liturgie en Sefardiese wet en gebruike deur die Joodse ballinge van Iberië in die loop van die laaste paar eeue oorgeneem.
Vandag verwys die term "Sefardiese Jode" ook soms na tradisioneel Oos-Joodse gemeenskappe in [[Wes-Asië]] en verder; alhoewel hulle nie [[genealogie]]se wortels in die Joodse gemeenskappe van Iberië het nie, het hulle 'n Sefardiese styl van liturgie en Sefardiese wet en gebruike deur die Joodse ballinge van Iberië in die loop van die laaste paar eeue oorgeneem.


Die tradisionele tale van Sefardiese Jode en hul afstammelinge was histories sowel [[Spaans]] as [[Portugees]], alhoewel ook ander tale oor die eeue heen aangeneem en aangepas is. Die historiese vorme van Spaans of Portugees wat in verskillende Sefardiese gemeenskappe gepraat is, is algemeen bepaal deur die datum van hul vertrek vanaf Iberië en hulle toestand van vertrek as Jode of nuwe [[Christene]]. Sefardiese Jode het hulle veral in die destydse gebied van die [[Ottomaanse Ryk]] met provinsies soos [[Thrakië]], [[Masedonië (streek)|Masedonië]] en Bosnië asook [[Noord-Afrika]] ([[Maghreb]]) gevestig. 'n Kleiner deel het hulle in [[Noord-Europa]] gevestig, veral in die hawestede van [[Nederland]] ([[Amsterdam]]) en [[Noord-Duitsland]] ([[Hamburg]]), maar ook in [[Frankryk]] ([[Bordeaux]], [[Bayonne]]), in [[Italië]] ([[Livorno]], [[Ferrara]]), in die [[Amerikas]], [[Indië]] en [[Afrika]]. Die [[Griekeland|Griekse]] stad [[Thessaloniki]] het tot die besetting deur Duitse troepe in 1941 waarskynlik die grootste Europese Sefardiese gemeenskap gehuisves; dié stad is dus ook "Jerusalem van die Balkan" genoem.<ref>{{de}} ''Schalom''. Deutschlandfunk, 25 November 2011</ref>
Die tradisionele tale van Sefardiese Jode en hul afstammelinge was histories sowel [[Spaans]] as [[Portugees]], alhoewel ook ander tale oor die eeue heen aangeneem en aangepas is. Die historiese vorme van Spaans of Portugees wat in verskillende Sefardiese gemeenskappe gepraat is, is algemeen bepaal deur die datum van hul vertrek vanaf Iberië en hulle toestand van vertrek as Jode of nuwe [[Christene]]. Sefardiese Jode het hulle veral in die destydse gebied van die [[Ottomaanse Ryk]] met provinsies soos [[Thrakië]], [[Masedonië (streek)|Masedonië]] en Bosnië asook [[Noord-Afrika]] ([[Maghreb]]) gevestig. 'n Kleiner aantal het hulle in [[Noord-Europa]] gevestig, veral in die hawestede van [[Nederland]] ([[Amsterdam]]) en [[Noord-Duitsland]] ([[Hamburg]]), maar ook in [[Frankryk]] ([[Bordeaux]], [[Bayonne]]), in [[Italië]] ([[Livorno]], [[Ferrara]]), in die [[Amerikas]], [[Indië]] en [[Afrika]]. Die [[Griekeland|Griekse]] stad [[Thessaloniki]] het tot die besetting deur Duitse troepe in 1941 waarskynlik die grootste Europese Sefardiese gemeenskap gehuisves; dié stad is dus ook "Jerusalem van die Balkan" genoem.<ref>{{de}} ''Schalom''. Deutschlandfunk, 25 November 2011</ref>


[[Ladino]], soms "Ladino Oriental" (Oostelike Ladino) genoem, is 'n [[Romaanse tale|Romaanse taal]] afgelei van Oud-Spaans, insluitend elemente van al die ou Romaanse tale van die Iberiese Skiereiland, asook Hebreeus en [[Aramees]], en is gepraat deur die Oos-Sefardiese Jode, wat hulle na die uitsetting uit Spanje in 1492 in die Oostelike Middellandse See gevestig het. Hierdie [[dialek]] was ook beïnvloed deur [[Ottomaanse Turks]]e, [[Arabies]]e, [[Grieks]]e, [[Bulgaars]]e en [[Serwo-Kroaties]]e woordeskat in die verskillende lande van hul ballingskap. [[Haketia]] (in Algerië ook "Tetouani" genoem) is 'n deur Arabies beïnvloede Judaeo-Spaanse variëteit wat ook uit Oud-Spaans ontwikkel het met talle Hebreeuse en Aramese leenwoorde en deur Sefardiese Jode in Noord-Afrika na hul uitsetting uit Spanje in 1492 gepraat is. Die hoofkenmerk van hierdie dialek is die sterk invloed van die Jebli-Arabiese dialek van Noord-Marokko. Vroeë Moderne Spaans en Vroeë Moderne Portugees, insluitende 'n mengsel van dié twee is tradisioneel gepraat of liturgies gebruik deur die eens bekeerde Westelike Sefardiese Jode en saamgeneem tydens hul latere migrasie uit Iberië tussen die 16de en 18de eeu as bekeerdes, waarna hulle teruggekeer het na [[Judaïsme]]. Moderne Spaanse en Moderne Portugese variëteite word tradisioneel deur die Sefardiese Bnei Anusim van Iberië en [[Ibero-Amerika]] gepraat, ook na die onlangse terugkeer deur sommige na Judaïsme in die laat 20ste en vroeë 21ste eeu. By laasgenoemde het hierdie variëteite leenwoorde uit die inheemse tale van die [[Amerikas]] na die Spaanse verowering oorgeneem.
[[Ladino]], soms "Ladino Oriental" (Oostelike Ladino) genoem, is 'n [[Romaanse tale|Romaanse taal]] afgelei van Oud-Spaans, insluitend elemente van al die ou Romaanse tale van die Iberiese Skiereiland, asook Hebreeus en [[Aramees]], en is gepraat deur die Oos-Sefardiese Jode, wat hulle na die uitsetting uit Spanje in 1492 in die Oostelike Middellandse See gevestig het. Hierdie [[dialek]] was ook beïnvloed deur [[Ottomaanse Turks]]e, [[Arabies]]e, [[Grieks]]e, [[Bulgaars]]e en [[Serwo-Kroaties]]e woordeskat in die verskillende lande van hul ballingskap. [[Haketia]] (in Algerië ook "Tetouani" genoem) is 'n deur Arabies beïnvloede Judeo-Spaanse variëteit wat ook uit Oud-Spaans ontwikkel het met talle Hebreeuse en Aramese leenwoorde en deur Sefardiese Jode in Noord-Afrika na hul uitsetting uit Spanje in 1492 gepraat is. Die hoofkenmerk van hierdie dialek is die sterk invloed van die Jebli-Arabiese dialek van Noord-Marokko. Vroeë Moderne Spaans en Vroeë Moderne Portugees, insluitende 'n mengsel van dié twee is tradisioneel gepraat of liturgies gebruik deur die eens bekeerde Westelike Sefardiese Jode en saamgeneem tydens hul latere migrasie uit Iberië tussen die 16de en 18de eeu as bekeerdes, waarna hulle teruggekeer het na [[Judaïsme]]. Moderne Spaanse en Moderne Portugese variëteite word tradisioneel deur die Sefardiese Bnei Anusim van Iberië en [[Ibero-Amerika]] gepraat, ook na die onlangse terugkeer deur sommige na Judaïsme in die laat 20ste en vroeë 21ste eeu. By laasgenoemde het hierdie variëteite leenwoorde uit die inheemse tale van die [[Amerikas]] na die Spaanse verowering oorgeneem.


Van die 2,2 miljoen Sefardiese Jode wêreldwyd leed sowat 1,4 miljoen in [[Israel]], gevolg deur tussen 300&nbsp;000 en 400&nbsp;000 in [[Frankryk]] en 200&nbsp;000 tot 300&nbsp;000 in die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]].
Van die 2,2 miljoen Sefardiese Jode wêreldwyd leed sowat 1,4 miljoen in Israel, gevolg deur tussen 300&nbsp;000 en 400&nbsp;000 in [[Frankryk]] en 200&nbsp;000 tot 300&nbsp;000 in die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]].


Sefardiese Jode (met hul tradisionele taal Ladino) word onderskei van [[Asjkenasiese Jode]] (met hul tradisionele taal [[Jiddisj]]), wat afstam van Jode uit [[Sentraal-Europa|Sentraal-]] en [[Oos-Europa]], en Mizrachi-Jode (met tradisionele tale soos [[Aramees]] en [[Siries]]), wat afstam van Jode wat in die [[Midde-Ooste]] gebly het. Die belangrikste verbindende elemente is die gemeenskaplike geloof, Judaïsme, en die gebruik van Hebreeus as liturgiese taal.
Sefardiese Jode (met hul tradisionele taal Ladino) word onderskei van [[Asjkenasiese Jode]] (met hul tradisionele taal [[Jiddisj]]), wat afstam van Jode uit [[Sentraal-Europa|Sentraal-]] en [[Oos-Europa]], en Mizrachi-Jode (met tradisionele tale soos [[Aramees]], [[Arabies]] en [[Persies]]), wat afstam van Jode wat in die [[Midde-Ooste]] gebly het. Die belangrikste verbindende elemente is die gemeenskaplike geloof, Judaïsme, en die gebruik van Hebreeus as liturgiese taal.


== Verwysings ==
== Verwysings ==
{{Verwysings}}
{{Verwysings|2}}


== Eksterne skakels ==
== Eksterne skakels ==
{{CommonsKategorie-inlyn|Sephardi Jews}}
{{CommonsKategorie-inlyn|Sephardi Jews}}
* {{en}} {{cite web|url=http://www.jewishencyclopedia.com/articles/13430-sephardim|title=Sephardim|publisher=Jewish Encyclopedia|authors=Isidore Singer, Meyer Kayserling|accessdate=24 Oktober 2018}}
* {{en}} {{cite web|url=http://www.jewishencyclopedia.com/articles/13430-sephardim|title=Sephardim|publisher=Jewish Encyclopedia|authors=Isidore Singer, Meyer Kayserling|accessdate=3 November 2018}}
* {{en}} {{cite web|url=https://www.britannica.com/topic/Sephardi|title=Sephardi|publisher=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=24 Oktober 2018}}
* {{en}} {{cite web|url=https://www.britannica.com/topic/Sephardi|title=Sephardi|publisher=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=3 November 2018}}


[[Kategorie:Etniese groepe in Afrika]]
[[Kategorie:Etniese groepe in Afrika]]

Wysiging soos op 22:00, 3 November 2018

Sefardiese Jode

Joodse feesviering in Tétouan, skildery deur Alfred Dehodencq in 1865, Paryse Museum vir Joodse Kuns en Geskiedenis
Totale bevolking: 2,2 miljoen
Belangrike bevolkings  in: Vlag van Israel Israel 1,4 miljoen

Vlag van Frankryk Frankryk 300 000–400 000
Vlag van Verenigde State van Amerika Verenigde State 200 000–300 000
Vlag van Argentinië Argentinië 50 000
Vlag van Brasilië Brasilië 40 000
Vlag van Spanje Spanje 40 000
Vlag van Kanada Kanada 30 000
Vlag van Turkye Turkye 26 000
Vlag van Italië Italië 24 930
Vlag van Meksiko Meksiko 15 000
Vlag van Verenigde Koninkryk Verenigde Koninkryk 8 000
Vlag van Panama Panama 8 000
Vlag van Colombia Colombia 7 000
Vlag van Marokko Marokko 6 000
Vlag van Griekeland Griekeland 6 000
Vlag van Bosnië en Herzegowina Bosnië en Herzegowina 2 000
Vlag van Tunisië Tunisië 2 000
Vlag van Bulgarye Bulgarye 2 000
Vlag van Kuba Kuba 1 500
Vlag van Serwië Serwië 1 000
Vlag van Nederland Nederland 600
Vlag van Indonesië Indonesië 500
Flag of the Republic of Macedonia Masedonië 200

Taal: Histories: Ladino, Arabies, Haketia, Judeo-Portugees, Berbers, Katalaans, Sjoadit, plaaslike tale

Hedendaags:: Plaaslike tale, veral Hebreeus, Frans, Engels, Turks, Spaans, Portugees, Italiaans, Ladino, Arabies

Geloofsoortuiging: Judaïsme
Verwante etniese groepe: Jode, Asjkenasiese Jode, Bene Israel, Bergjode, Beta Israel, Boerejode en Mizrachi-Jode; ander Levantyne, Libanese,[1] Palestyne,[1][2] Siriërs,[1] ander Midde-Oosterse Semitiese volke, Spanjaarde, Portugese, Pieds-noirs en Hispanics/Latino's

Sefardiese Jode (Hebreeus: סְפָרַדִּים‬, Moderne Hebreeus: Sefaraddim, Tiberies: Səp̄āraddîm; ook יְהוּדֵי סְפָרַד‬, Jehoedéj Sefarad, letterlik: "Jode van Spanje") is 'n Joodse etniese deelgroep. Die naam is afgelei van die plek of landskap Sefarad (ספרד) in Obadja van die Hebreeuse Bybel.[3] Tydens die Middeleeue het Sefarad die algemene Hebreeuse naam vir Spanje geword, Jehoedéj Sefarad (יְהוּדֵי סְפָרַד‬) verwys darem na die Jode van Spanje. Hulle het hulle gemeenskappe in alle dele van die moderne Spanje en Portugal gevestig en hul kenmerkende eienskappe en diaspora-identiteit ontwikkel, wat hulle in ballingskap uit Iberië saamgeneem het, beginnende in die laat 15de eeu na Noord-Afrika, Anatolië, die Levant, Suidoos- en Suid-Europa, sowel as die Amerikas, en alle ander plekke van hul verbanning, óf langs die bestaande mede-godsdienstiges óf alleen as die eerste Jode in nuwe grense. Hul duisendjarige verblyf as 'n oop en georganiseerde Joodse gemeenskap in Iberië het met die Reconquista begin daal en is tot 'n einde gebring met die Alhambra-besluit deur die Spaanse Rooms-Katolieke monarge in 1492, en toe deur die edik van uitsetting van Jode en Moslems deur die Portugese koning Manuel I in 1496,[4] wat gelei het tot 'n kombinasie van interne en eksterne migrasies, massa-omskakelings en teregstellings.

Lêer:Sepharadic Migrations.jpg
Kaart van Sefardiese migrasies
Binneruimte van die Portugese sinagoge in Amsterdam, skildery deur Emanuel de Witte, ca. 1680
Sefardies-Joodse egpaar uit Sarajevo in tradisionele klere, ca. 1900

Sefardiese Jode vorm die derde grootste en tweede oudste groep binne die Joodse diaspora (Jode buite Israel) met 'n geskiedenis van meer as 2000 jaar. Dit is onduidelik óf Jode reeds voor die Romeinse verowering op die Iberiese Skiereiland hulle gevestig het óf daarna. Volgens die Romeinse keiser Titus het Jode hulle reeds in die 1ste eeu n.C. in die hele Middellandse Seegebied gevestig. Na die onderdrukking van die Joodse opstand en die vernietiging van die tweede Tempel van Jerusalem het Jode hulle in ander dele van die Romeinse Ryk gevestig, insluitende die Iberiese Skiereiland. Volgens 'n ander teorie het Jode hulle reeds saam met Fenisiese handelaars uit die Levant op die Iberiese Skiereiland gevestig, reeds voor die koms van die Romeine.

Vandag verwys die term "Sefardiese Jode" ook soms na tradisioneel Oos-Joodse gemeenskappe in Wes-Asië en verder; alhoewel hulle nie genealogiese wortels in die Joodse gemeenskappe van Iberië het nie, het hulle 'n Sefardiese styl van liturgie en Sefardiese wet en gebruike deur die Joodse ballinge van Iberië in die loop van die laaste paar eeue oorgeneem.

Die tradisionele tale van Sefardiese Jode en hul afstammelinge was histories sowel Spaans as Portugees, alhoewel ook ander tale oor die eeue heen aangeneem en aangepas is. Die historiese vorme van Spaans of Portugees wat in verskillende Sefardiese gemeenskappe gepraat is, is algemeen bepaal deur die datum van hul vertrek vanaf Iberië en hulle toestand van vertrek as Jode of nuwe Christene. Sefardiese Jode het hulle veral in die destydse gebied van die Ottomaanse Ryk met provinsies soos Thrakië, Masedonië en Bosnië asook Noord-Afrika (Maghreb) gevestig. 'n Kleiner aantal het hulle in Noord-Europa gevestig, veral in die hawestede van Nederland (Amsterdam) en Noord-Duitsland (Hamburg), maar ook in Frankryk (Bordeaux, Bayonne), in Italië (Livorno, Ferrara), in die Amerikas, Indië en Afrika. Die Griekse stad Thessaloniki het tot die besetting deur Duitse troepe in 1941 waarskynlik die grootste Europese Sefardiese gemeenskap gehuisves; dié stad is dus ook "Jerusalem van die Balkan" genoem.[5]

Ladino, soms "Ladino Oriental" (Oostelike Ladino) genoem, is 'n Romaanse taal afgelei van Oud-Spaans, insluitend elemente van al die ou Romaanse tale van die Iberiese Skiereiland, asook Hebreeus en Aramees, en is gepraat deur die Oos-Sefardiese Jode, wat hulle na die uitsetting uit Spanje in 1492 in die Oostelike Middellandse See gevestig het. Hierdie dialek was ook beïnvloed deur Ottomaanse Turkse, Arabiese, Griekse, Bulgaarse en Serwo-Kroatiese woordeskat in die verskillende lande van hul ballingskap. Haketia (in Algerië ook "Tetouani" genoem) is 'n deur Arabies beïnvloede Judeo-Spaanse variëteit wat ook uit Oud-Spaans ontwikkel het met talle Hebreeuse en Aramese leenwoorde en deur Sefardiese Jode in Noord-Afrika na hul uitsetting uit Spanje in 1492 gepraat is. Die hoofkenmerk van hierdie dialek is die sterk invloed van die Jebli-Arabiese dialek van Noord-Marokko. Vroeë Moderne Spaans en Vroeë Moderne Portugees, insluitende 'n mengsel van dié twee is tradisioneel gepraat of liturgies gebruik deur die eens bekeerde Westelike Sefardiese Jode en saamgeneem tydens hul latere migrasie uit Iberië tussen die 16de en 18de eeu as bekeerdes, waarna hulle teruggekeer het na Judaïsme. Moderne Spaanse en Moderne Portugese variëteite word tradisioneel deur die Sefardiese Bnei Anusim van Iberië en Ibero-Amerika gepraat, ook na die onlangse terugkeer deur sommige na Judaïsme in die laat 20ste en vroeë 21ste eeu. By laasgenoemde het hierdie variëteite leenwoorde uit die inheemse tale van die Amerikas na die Spaanse verowering oorgeneem.

Van die 2,2 miljoen Sefardiese Jode wêreldwyd leed sowat 1,4 miljoen in Israel, gevolg deur tussen 300 000 en 400 000 in Frankryk en 200 000 tot 300 000 in die Verenigde State.

Sefardiese Jode (met hul tradisionele taal Ladino) word onderskei van Asjkenasiese Jode (met hul tradisionele taal Jiddisj), wat afstam van Jode uit Sentraal- en Oos-Europa, en Mizrachi-Jode (met tradisionele tale soos Aramees, Arabies en Persies), wat afstam van Jode wat in die Midde-Ooste gebly het. Die belangrikste verbindende elemente is die gemeenskaplike geloof, Judaïsme, en die gebruik van Hebreeus as liturgiese taal.

Verwysings

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 (en) "Jews Are The Genetic Brothers Of Palestinians, Syrians, And Lebanese". Sciencedaily.com. 9 Mei 2000. Besoek op 3 November 2018.
  2. ↑ (en) Nebel, Almut; Filon, Dvora; Weiss, Deborah A.; Weale, Michael; Faerman, Marina; Oppenheim, Ariella; Thomas, Mark G. (2000). "High-resolution Y chromosome haplotypes of Israeli and Palestinian Arabs reveal geographic substructure and substantial overlap with haplotypes of Jews" (PDF). Human Genetics. 107 (6): 630–41. doi:10.1007/s004390000426. PMID 11153918. Besoek op 3 November 2018.
  3. ↑ (af) "Obadja 1,20". Bybel: Obadja. Bybelgenootskap van Suid-Afrika. Besoek op 3 November 2018. Dieselfde Israeliete wat in ballingskap weggevoer is, sal Kanaän in besit neem tot by Sarfat; die mense van Jerusalem wat nou ballinge in Sefarad is, sal die stede in die Suidland in besit neem.
  4. ↑ (pt) Fernandes, Maria Júlia (1996). "Expulsão dos judeus de Portugal". RTP. Besoek op 3 November 2018.
  5. ↑ (de) Schalom. Deutschlandfunk, 25 November 2011

Eksterne skakels

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Sefardiese_Jode&oldid=1849659"