Higgsboson: Verskil tussen weergawes
Kassie |
|||
| Lyn 1: | Lyn 1: | ||
{{Inligtingskas deeltjie |
|||
| ⚫ | |||
| naam=Higgsboson |
|||
|beeld=Standard Model of Elementary Particles afr.svg |
|||
|breedte=280 |
|||
|onderskrif=Die Higgsboson se plek in die Standaardmodel (heel regs). |
|||
| klassifikasie= |
|||
| samestelling=[[Elementêre deeltjie]] |
|||
| statistiek=[[Boson]]ies |
|||
| simbool={{Subatomiese deeltjie|higgsboson}} |
|||
| geteoretiseer=R. Brout, F. Englert, P. Higgs, G.S. Guralnik, C.R. Hagen, T.W.B. Kibble (1964) |
|||
| ontdek=[[Groot Hadronversneller]] (2011-2013) |
|||
| massa={{nowrap|125,09<br />±0,21 (stat.) ±0,11 (sist.) GeV/''c''<sup>2</sup>}} (CMS+ATLAS)<ref>{{Cite journal|last1=ATLAS |last2=CMS|authorlink2=Compact Muon Solenoid|arxiv=1503.07589 |title= Combined Measurement of the Higgs Boson Mass in pp Collisions at √s=7 and 8 TeV with the ATLAS and CMS Experiments|journal=Physical Review Letters |volume=114 |issue=19 |pages=191803 |date=14 Mei 2015 |doi=10.1103/PhysRevLett.114.191803 |pmid=26024162 |bibcode=2015PhRvL.114s1803A }}</ref> |
|||
| elektriese_lading=0 ''e'' |
|||
| kleurlading=0 |
|||
| leeftyd={{val|1.56|e=-22|u=s}} (voorspel) |
|||
|verval={{ubl |
|||
| [[Onderkwark|Onder]]-anti-onder-paar (waargeneem)<ref>{{cite arXiv|eprint=1808.08238|title=Observation of H→b{{bolyn|b}} decays and VH production with the ATLAS detector|author1=ATLAS collaboration|class=hep-ex|year=2018}}</ref><ref>{{Cite journal|arxiv=1808.08242|doi=10.1103/PhysRevLett.121.121801|title=Observation of Higgs Boson Decay to Bottom Quarks|journal=Physical Review Letters|volume=121|issue=12|pages=121801|year=2018|author1=CMS collaboration}}</ref> |
|||
| Twee [[W- en Z-bosone|W-bosone]] (waargeneem) |
|||
| Twee [[gluon]]e (voorspel) |
|||
| [[Tau (deeltjie)|Tau]]-antitau-paar (waargeneem) |
|||
| Twee [[W- en Z-bosone|Z-bosone]] (waargeneem) |
|||
| Twee [[foton]]e (waargeneem) |
|||
| Verskeie ander soorte (voorspel) |
|||
}} |
|||
| spin=0<ref name="CERN March 2013" /><ref name="CMSspinparity2017">{{Cite journal|arxiv=1707.00541|author=CMS Collaboration|title=Constraints on anomalous Higgs boson couplings using production and decay information in the four-lepton final state|journal=Physics Letters B|volume=775|issue=2017|pages=1–24|year=2017|doi=10.1016/j.physletb.2017.10.021|bibcode=2017PhLB..775....1S}}</ref> |
|||
| isospin=−{{vbreuk|1|2}} |
|||
| swak_hiperlading=+1 |
|||
| pariteit=+1<ref name="CERN March 2013" /><ref name="CMSspinparity2017" /> |
|||
}} |
|||
Die '''Higgsboson''' of '''Higgsdeeltjie''' is in [[deeltjiefisika]] ’n hipotetiese [[elementêre deeltjie]] wat saam met die [[Higgsveld]] [[massa]] aan ander deeltjies verleen en waarsonder die [[heelal]] geen massa sou gehad het nie. |
Die '''Higgsboson''' of '''Higgsdeeltjie''' is in [[deeltjiefisika]] ’n hipotetiese [[elementêre deeltjie]] wat saam met die [[Higgsveld]] [[massa]] aan ander deeltjies verleen en waarsonder die [[heelal]] geen massa sou gehad het nie. |
||
| Lyn 7: | Lyn 36: | ||
== Agtergrond == |
== Agtergrond == |
||
[[Lêer:Standard Model of Elementary Particles afr.svg|duimnael|250px|Die Standaardmodel met al die [[elementêre deeltjie]]s.]] |
|||
In deeltjiefisika gee elementêre deeltjies en [[fundamentele wisselwerking]]s vorm aan die wêreld om ons. Die [[Standaardmodel]] is ’n teorie wat hierdie deeltjies, waaruit alle [[materie]] en [[straling]] bestaan en wat dus die basiese boublokke van die heelal is, beskryf. Dit verduidelik feitlik alles wat ons waarneem behalwe [[swaartekrag]].<ref>Heath, Nick, [http://www.techrepublic.com/blog/european-technology/the-cern-tech-that-helped-track-down-the-god-particle/815?tag=nl.e101/ ''The Cern tech that helped track down the God particle''], TechRepublic, 4 Julie 2012</ref> |
In deeltjiefisika gee elementêre deeltjies en [[fundamentele wisselwerking]]s vorm aan die wêreld om ons. Die [[Standaardmodel]] is ’n teorie wat hierdie deeltjies, waaruit alle [[materie]] en [[straling]] bestaan en wat dus die basiese boublokke van die heelal is, beskryf. Dit verduidelik feitlik alles wat ons waarneem behalwe [[swaartekrag]].<ref>Heath, Nick, [http://www.techrepublic.com/blog/european-technology/the-cern-tech-that-helped-track-down-the-god-particle/815?tag=nl.e101/ ''The Cern tech that helped track down the God particle''], TechRepublic, 4 Julie 2012</ref> |
||
| Lyn 22: | Lyn 50: | ||
== Die groot vonds == |
== Die groot vonds == |
||
| ⚫ | |||
Op 4 Julie 2012 is in twee afsonderlike eksperimente die bestaan van ’n voorheen onbekende deeltjie bevestig met ’n massa van sowat {{val|125|u=MeV/c2}} (sowat 133 protonmassas) en dit val binne die massa wat voorspel is die Higgsboson sou wees. |
Op 4 Julie 2012 is in twee afsonderlike eksperimente die bestaan van ’n voorheen onbekende deeltjie bevestig met ’n massa van sowat {{val|125|u=MeV/c2}} (sowat 133 protonmassas) en dit val binne die massa wat voorspel is die Higgsboson sou wees. |
||
| Lyn 31: | Lyn 61: | ||
== Verwysings == |
== Verwysings == |
||
{{Verwysings}} |
{{Verwysings|2}} |
||
== Eksterne skakels == |
== Eksterne skakels == |
||
Wysiging soos op 13:46, 22 Desember 2018
| Higgsboson | ||
| ||
| Die Higgsboson se plek in die Standaardmodel (heel regs). | ||
| Samestelling | Elementêre deeltjie | |
| Statistiek | Bosonies | |
| Simbool | H0 | |
| Geteoretiseer | R. Brout, F. Englert, P. Higgs, G.S. Guralnik, C.R. Hagen, T.W.B. Kibble (1964) | |
| Ontdek | Groot Hadronversneller (2011-2013) | |
| Massa | 125,09 ±0,21 (stat.) ±0,11 (sist.) GeV/c2 (CMS+ATLAS)[1] | |
| Gem. leeftyd | 1,56×10−22 s (voorspel) | |
| Verval in | ||
| Elektriese lading | 0 e | |
| Kleurlading | 0 | |
| Spin | 0[4][5] | |
| Swak isospin | −12 | |
| Swak hiperlading | +1 | |
| Pariteit | +1[4][5] | |
Die Higgsboson of Higgsdeeltjie is in deeltjiefisika ’n hipotetiese elementêre deeltjie wat saam met die Higgsveld massa aan ander deeltjies verleen en waarsonder die heelal geen massa sou gehad het nie.
Die boson word soms ook die "God-deeltjie" genoem na aanleiding van die titel van ’n boek deur die Nobelprys-wenner Leon Lederman, The God Particle: If the Universe Is the Answer, What Is the Question? (1993), waarin die skrywer onder meer beweer dat die ontdekking van die deeltjie noodsaaklik is om die struktuur van materie finaal te verstaan. Wetenskaplikes hou egter nie van dié term nie.[6]
Die bestaan van die Higgsboson is op 14 Maart 2013 tentatief deur die Europese Organisasie vir Kernnavorsing (CERN) bevestig.
Agtergrond
In deeltjiefisika gee elementêre deeltjies en fundamentele wisselwerkings vorm aan die wêreld om ons. Die Standaardmodel is ’n teorie wat hierdie deeltjies, waaruit alle materie en straling bestaan en wat dus die basiese boublokke van die heelal is, beskryf. Dit verduidelik feitlik alles wat ons waarneem behalwe swaartekrag.[7]
Tot in die 1960's het die Standaardmodel egter nie verklaar hoe elementêre deeltjies massa verkry nie. In 1964 is die bestaan van die Higgsboson voorspel om dié meganisme te verduidelik. Die tentatiewe ontdekking daarvan in Julie 2012 kan bewys dat die Standaardmodel wesenlik korrek is. As dit blyk dié boson is nie die Higgsdeeltjie nie, sal die mens dalk moet herbesin oor hoe die heelal saamgestel is.
Die boson is genoem na die Britse fisikus Peter Higgs wat die bestaan daarvan voorgestel het. Volgens hom en ander wetenskaplikes was die heelal in die eerste biljoenste van ’n sekonde ná die Groot Knal gevul met deeltjies sonder enige massa wat teen die spoed van lig deur die lug geblits het. Vanweë hul interaksie met die Higgsveld het die deeltjies massa verkry en eindelik die heelal gevorm. Die Higgsveld is ’n teoretiese en onsigbare energieveld wat deur die hele heelal voorkom. Deeltjies kry massa deur ’n voortdurende wisselwerking met dié veld. Sommige deeltjies, soos die fotone wat lig vorm, word nie daardeur geraak nie en hulle het dus geen massa nie.
Die groot soektog
Eksperimente om die bestaan van die boson te bevestig en die aard daarvan vas te stel het eers in die 1980's in alle erns begin en in 2010 momentum gekry met die ingebruikneming van die CERN se Groot Hadronversneller (GHV).[8]
Omdat die deeltjie feitlik dadelik verval nadat dit ontstaan het (binne ’n septiljoenste van ’n sekonde), kan net baie hoë-energie-deeltjieversnellers dit waarneem en registreer. Die GHV is die wêreld se grootste en kragtigste versneller, ’n pyp van 27 km lank in ’n tonnel 100 m onder die grond op die grens tussen Frankryk en Switserland. Twee strale protone word in teenoorgestelde rigtings afgevuur en bots teen mekaar. Dit veroorsaak baie miljoene botsings per sekonde tussen deeltjies en herskep so die toestande wat ontstaan het ná die Groot Knal, toe die Higgsveld gevorm het.
Die enorme hoeveelheid inligting word deur talle rekenaars ontleed. Van al die triljoene botsings, is baie min net reg om die Higgsdeeltjie te vertoon. Dit maak die proses uiters langsaam.
Die groot vonds
Op 4 Julie 2012 is in twee afsonderlike eksperimente die bestaan van ’n voorheen onbekende deeltjie bevestig met ’n massa van sowat 125 MeV/c2 (sowat 133 protonmassas) en dit val binne die massa wat voorspel is die Higgsboson sou wees.
Volgens wetenskaplikes is die kans dat die onbekende deeltjie nie die Higgsboson is nie, een uit ’n miljoen.[9] Hoewel op 14 Maart 2013 tentatief bevestig is dat dit wel die Higgsboson is,[4][10][11] is baie verdere werk nodig voordat onteenseglik bewys kan word of dit wel die geval is.
Die deeltjie het reeds bewys dat dit optree en verval op baie maniere wat deur die Standaardmodel voorspel word, en daar is ook tentatief bevestig dat dit ’n pariteit van + en spin van 0 het,[4] twee fundamentele kriteria van ’n Higgsboson. Dit is dus die eerste skalêre deeltjie wat in die natuur ontdek is,[12] hoewel ’n paar eienskappe nog nie ten volle bewys is nie en sommige gedeeltelike resultate nie presies ooreenstem met dit wat verwag is nie. Sommige date moet ook nog verwerk word.[10]
Teen Maart 2013 was dit steeds onseker of die ontdekte boson se eienskappe presies met die Standaardmodel se voorspellings sal ooreenstem en of daar nog Higgsbosone bestaan, soos in sommige teorieë voorspel word.[11]
Verwysings
- ↑ ATLAS; CMS (14 Mei 2015). "Combined Measurement of the Higgs Boson Mass in pp Collisions at √s=7 and 8 TeV with the ATLAS and CMS Experiments". Physical Review Letters. 114 (19): 191803. arXiv:1503.07589. Bibcode:2015PhRvL.114s1803A. doi:10.1103/PhysRevLett.114.191803. PMID 26024162.
- ↑ ATLAS collaboration (2018). "Observation of H→bb decays and VH production with the ATLAS detector". [hep-ex].
- ↑ CMS collaboration (2018). "Observation of Higgs Boson Decay to Bottom Quarks". Physical Review Letters. 121 (12): 121801. arXiv:1808.08242. doi:10.1103/PhysRevLett.121.121801.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Pralavorio, Corinne (14 Maart 2013). "New results indicate that new particle is a Higgs boson". CERN. Besoek op 14 Maart 2013.
- ↑ 5,0 5,1 CMS Collaboration (2017). "Constraints on anomalous Higgs boson couplings using production and decay information in the four-lepton final state". Physics Letters B. 775 (2017): 1–24. arXiv:1707.00541. Bibcode:2017PhLB..775....1S. doi:10.1016/j.physletb.2017.10.021.
- ↑ "The Higgs boson: Why scientists hate that you call it the 'God particle'". National Post. 14 Desember 2011.
- ↑ Heath, Nick, The Cern tech that helped track down the God particle, TechRepublic, 4 Julie 2012
- ↑ Die Burger, 5 Julie 2012
- ↑ The Higgs boson – what it is and what it does URL besoek op 7 Julie 2012
- ↑ 10,0 10,1 Bryner, Jeanna (14 Maart 2013). "Particle confirmed as Higgs boson". NBC News. Besoek op 14 Maart 2013.
- ↑ 11,0 11,1 "Higgs Boson Discovery Confirmed After Physicists Review Large Hadron Collider Data at CERN". Huffington Post. Besoek op 14 Maart 2013.
- ↑ Naik, Gautam (14 Maart 2013). "New Data Boosts Case for Higgs Boson Find". Wall Street Journal. Besoek op 15 Maart 2013.
Eksterne skakels
Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir Higgsboson.- Video (04:38) – CERN Aankondiging van die ontdekking van die Higgsboson (4 Julie 2012)
- Op soek na die Higgsboson by CERN
- Why the Higgs particle is so important!
- The God Particle: If the Universe Is the Answer, What Is the Question? ISBN 978-0-618-71168-0
