Genesis-skeppingsverhaal

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Die eerste dag van die Skepping, deur Jean Colombe uit die Heures de Louis de Laval.

Die Genesis-skeppingsverhaal is die skeppingsmite[nota 1] van beide die Judaïsme en Christendom.[1] Die verhaal bestaan uit twee stories, wat rofweg ooreenstem met die eerste twee hoofstukke van Genesis. In die eerste storie skep Elohim (die Hebreeuse generiese woord vir God) die hemel en aarde in ses dae; daarna rus Hy en seën en heilig die sewende dag (dus die Bybelse Sabbat). In die tweede storie skep God (wat nou Jaweh genoem word), vir Adam, die eerste man, uit die stof en plaas hom in die tuin van Eden. Eva, die eerste vrou, word uit Adam se ribbebeen omgebou as 'n metgesel.

Die Hebreeuse skeppingsverhaal het temas geleen uit die Mesopotamiese mitologie, maar het dit aangepas by hulle unieke geloof in een God.[2] Die eerste uitgebreide konsep van die Pentateug (die reeks van vyf boeke van Genesis tot Deuteronomium) is vermoedelik in die laat 7de of die 6de eeu v.C. opgestel (die Jahwistiese bron) en is later uitgebrei deur ander skrywers (die priesterlike bron) tot 'n werk wat baie ooreenstem met die Genesis wat ons vandag ken.[3] Die twee bronne kan onderskei word in die skeppingsverhaal.[4] Die gekombineerde verhaal is 'n kritiek op die Mesopotamiese skeppingsteologie: Genesis bevestig monoteïsme en ontken politeïsme.[5] Robert Alter beskryf die gekombineerde verhaal "boeiend in sy argetipiese hoedanigheid, sy aanpassing van mite vir monoteïstiese doeleindes".[6]

Geleerdes verwys dikwels na Genesis as 'n mite, want al het die skrywer van Genesis 1-11 sy verhaal "gedemitologiseer" deur die verwydering van die Babiloniese mites en die elemente wat nie in sy eie geloof gepas het nie, bly dit 'n mite in die sin dat dit 'n storie van oorsprong is.[7]

Samestelling[wysig | wysig bron]

'n Wigskriftablet met die Atra-Hasis-verhaal in die Britse Museum.

Bronne[wysig | wysig bron]

Hoewel Genesis volgens tradisie aan Moses toegeskryf word, glo Bybelse geleerdes dat dit saam met die volgende vier boeke (wat die Jode die Tora en Bybelse geleerdes die Pentateug noem) 'n "saamgestelde werk is, die produk van baie hande en tydperke".[8] 'n Algemene hipotese onder Bybelse geleerdess vandag is dat die eerste groot konsep van die Pentateug in die laat 7de of die 6de eeu v.C. (die Jahwistiese bron) saamgestel is en dat dit later uitgebrei is met die byvoeging van verskeie verhale en wette (die priesterlike bron) tot 'n werk baie soos die een wat ons vandag ken.[3]

Wat die historiese agtergrond betref wat tot die skepping van die verhaal gelei het, is 'n teorie wat al hoe meer belangstelling lok, hoewel dit steeds omstrede is, die een van "Persiese keiserlike magtiging". Daarvolgens het die Perse, ná hulle oorwinning van Babilon in 538 v.C., ooreengestem om 'n groot mate van outonimiteit in die ryk aan Jerusalem toe te ken, maar in ruil daarvoor moes die plaaslike owerhede met 'n enkele regskode vorendag kom wat deur die hele gemeenskap aanvaar word. Daar word verder voorgestel dat daar twee magtige groepe in die gemeenskap was – die priesterlik families wat die Tempel beheer het en die grondbesittende families wat die "ouderlinge" uitgemaak het – en dat dié twee groepe oor baie sake verskil het.

Elk het sy eie "geskiedenis van oorsprong" gehad, maar die Persiese belofte van groter plaaslike outonimiteit vir almal was 'n sterk aansporing om saam te werk en 'n enkele teks te skep.[9]

Struktuur[wysig | wysig bron]

Die skeppingsverhaal bestaan uit twee stories, wat rofweg ooreenstem met die eerste twee hoofstukke van Genesis[10] (daar is geen verdeling van die hoofstukke in die oorspronklike Hebreeuse teks nie). Die eerste deel (Genesis 1:1-2:3) gebruik 'n herhalende struktuur van Goddelike beslissing en verwesentliking, gevolg deur die stelling "Dit het aand geword en dit het môre geword. Dit was die [xde] dag" vir elk van die ses dae van die skepping. In elk van die eerste drie dae was daar 'n handeling van verdeling: Dag een skei die lig en die donker, dag twee die "waters onder die gewelf" van die "waters bo die gewelf" en dag drie "die waters onder die hemel" van die "droë grond". In elk van die volgende drie dae word hierdie verdelings gevul: Op dag vier is die lig en donkerte gevul met die son, maan en sterre; op dag vyf is die waters en grond gevul met seediere en voëls, en eindelik op dag ses is die mak diere, diere wat kruip, wilde diere en mens gemaak.[11]

Eenvormigheid is duidelik nie in die letterkunde van die Nabye Ooste as 'n noodsaaklikheid van storievertelling beskou nie.[12] Die oorvleuelende stories van Genesis 1 en 2 is teenstrydig, maar ook aanvullend, met die eerste (die priesterlike storie) wat gaan oor die skepping van die hele kosmos terwyl die tweede een (die Jahwistiese storie) fokus op die mens as die merele agent en verbouer van sy omgewing.[10] Die hoogs geordende sewedaevertelling van Genesis 1 verleen prominensie aan 'n almagtige God wat 'n mens soos God skep, terwyl die eendagvertelling van Genesis 2 'n eenvoudige lineêre vertelling gebruik, 'n God wat kan misluk sowel as slaag, en 'n mens wat nie soos God is nie, maar gestraf word omdat hy probeer om soos God te word.[13] Selfs die volgorde en metode van die skepping verskil.[13]

Die primêre vertellings in elke hoofstuk word verenig deur 'n letterkundige brug in Genesis 2:4: "Dit dan is die geskiedenis van die hemel en die aarde toe hulle geskep is." Dit eggo die eerste reël van Genesis 1: "In die begin het God die hemel en die aarde geskep", maar word omgeruil in die volgende frase van Genesis 2:4: "Toe die Here God die aarde en die hemel gemaak het". Dié vers is een van die "generasies"-frases wat deur die hele Genesis gebruik word en wat 'n letterkundige struktuur aan die boek verskaf.[14] Hulle dien gewoonlik as opskrifte vir wat daarna gebeur, maar die posisie van dié een, die eerste in die reeks, word baie oor gedebatteer.[15]

Mesopotamiese invloed[wysig | wysig bron]

Die vergelyking van mitologieë verskaf historiese en kruiskulturele perspektiewe op die Joodse mitologie. Albei bronne van die Genesis-skeppingsverhaal het temas van die Mesopotamiese mitologie geleen,[16][17] maar dit aangepas by hulle geloof in een God.[2] So is 'n monoteïstiese verhaal geskep in teenstelling met die politeïstiese skeppingsmite van antieke Israel se bure.[18][19]

Mardoek, die god van Babilon, vernietig Tiamat, die draak van die oerchaos.

Genesis 1-11 is vol Mesopotamiese mites.[16][20] Genesis 1 het beide treffende verskille van en treffende ooreenkomste met Babilon se skeppingsmite, die Enoema Elisj.[17] Wat ooreenkomste betref, begin albei met 'n fase van chaotiese waters voordat iets geskep is. In albei is daar 'n gewelf wat dié water van die bewoonbare aarde skei, en albei eindig met die skepping van 'n wese wat "mens" genoem word en die bou van 'n tempel vir die god (in Genesis 1 is dié tempel die hele kosmos).[21]

Wat teenstellings betref, is Genesis 1 monoteïsties; dit wend geen poging aan om die oorsprong van God te verduidelik nie en daar is geen teken van weerstand teen die omskepping van chaos in orde (letterlik "godestryd") nie, wat alles in die Mesopotamiese skeppingsweergawes voorkom.[2] Tog toon Genesis 1 ooreenkomste met die Baälsiklus van Israel se buurman Oegarit.[22]

Die Enoema Elisj het ook 'n invloed op Genesis 2 gehad. Albei begin met 'n reeks stellings oor wat nie bestaan het voor die oomblik waarop die skepping begin het nie; die Enoema Elisj noem 'n fontein (in die see) as die punt toe die skepping begin het, teenoor die fontein (op die land – Genesis 2 is bekend as 'n "droë" skeppingsverhaal) in Genesis 2:6: "Daar het water uit die aarde uit opgekom en al die grond nat gemaak"; in albei mites het Jahweh / die gode 'n mens geskep om Hom/hulle te dien en toe die diere en plante. Terselfdertyd het die Joodse weergawe, nes met Genesis 1, sy Babiloniese model drasties verander: Dit lyk of Eva die rol vul van 'n moedergodin, terwyl sy in Genesis 4:1 sê sy "het 'n man in die wêreld gebring met die hulp van die Here”, maar sy is nie 'n goddelike wese soos haar Babiloniese eweknie nie.[23]

Genesis 2 het ook groot parallelle met nog 'n Mesopotamiese mite, die Atra-Hasis – daar is in der waarheid parallelle wat deur die hele Genesis 2-11 strek, van die Skepping tot met die Sondvloed en sy gevolge. Die twee verhale deel baie besonderhede (voorbeelde is die goddelike tuin en die rol van die eerste man in die tuin, die skepping van die eerste man uit 'n mengsel van die aarde en 'n goddelike bestanddeel, die kans op onsterflikheid, ensovoorts) en het 'n soortgelyke algehele tema: die geleidelike verduideliking van die man se verhouding met die God/gode en die diere.[24]

Skepping deur woord en deur stryd[wysig | wysig bron]

Die verhale in Genesis 1 en 2 was nie die enigste skeppingsmites in antieke Israel nie, en die volledige Bybelse bewyse dui op twee teenstellende modelle.[25] Die eerste is die "logos"- of praatmodel, waarin 'n oppergod rustende materie in bestaan "praat". Die tweede een is die "agon"- of strydmodel, waarin dit God se oorwinning oor die monsters van die see is wat sy soewereiniteit en mag teweegbring.[26] Genesis 1 is 'n voorbeeld van 'n skepping deur praat, terwyl Psalm 74 en Jesaja 51 voorbeelde is van die "stryd"-mitologie, wat herinner aan 'n Kanaänitiese mite waarin God die wêreld skep deur die watergode te verslaan: "Gryp in, Here, gryp in! ... Is dit dan nie U wat vir Rahab verslaan het nie, wat die seemonster deurboor het nie? Is dit nie U wat die see, die groot diep waters laat opdroog het nie, U wat op die seebodem 'n pad gemaak het sodat dié wat verlos is, kon deurgaan nie?" (Jesaja 51:9-10)[27]

Eerste verhaal: Genesis 1:1-2:3[wysig | wysig bron]

The Ancient of Days deur William Blake (Kopie D, 1794).

Agtergrond[wysig | wysig bron]

Die kosmos wat in Genesis 1 geskep word, toon 'n treffende ooreenkoms met die tabernakel in Eksodus 35-40 van die Hebreeuse Bybel, wat die prototipe van die Tempel in Jerusalem en die fokus van die priesterlike aanbidding van Jahweh was; om dié rede en omdat ander Midde-Oosterse skeppingsverhale ook 'n hoogtepunt bereik met die bou van 'n tempel/huis vir die skeppergod, kan Genesis 1 vertolk word as 'n beskrywing van die konstruksie van die kosmos as God se huis, waarvoor die Tempel in Jerusalem gedien het as die aardse verteenwoordiging.[28]

Die woord bara word in die Afrikaanse Bybel vertaal as "vorm", maar die begrip is nie dieselfde as in die moderne term nie: In die wêreld van die antieke Nabye Ooste het die gode hulle mag oor die wêreld gedemonstreer nie deur materie te vorm nie, maar deur lotsbeslissings, sodat die essensie van die bara wat God in Genesis verrig, gaan oor die feit dat Hy die "hemel en aarde" (wat beteken "alles") laat ontstaan het deur die organisering en toekenning van rolle en funksies.[29]

Syfers in antieke tye is dikwels gebruik vanweë simboliese waarde vir die skrywer.[30] Die getal 7, wat dui op goddelike vervollediging, is volop in Genesis 1: Vers 1 bestaan in die Hebreeuse Bybel uit 7 woorde, en vers 2 uit 14. Genesis 2:1-3 het 35 (5×7) woorde. Elohim word 35 keer genoem; "hemel", "gewelf" en "aarde" 21 keer elk; en die frases "so het dit gebeur" en "God het gesien dit is goed" 7 keer elk.[31]

Voor die Skepping: Genesis 1:1-2[wysig | wysig bron]

1 In die begin het God die hemel en die aarde geskep. 2 Die aarde was heeltemal onbewoonbaar, dit was donker op die diep waters, maar die Gees van God het oor die waters gesweef.[32]

Hoewel die openingsfrases van Genesis 1 in die 1983-vertaling van die Afrikaanse Bybel soos hier bo vertaal word, is die Hebreeus meersinnig en kan dit op drie maniere vertaal word:

  • as 'n stelling dat die kosmos 'n absolute begin het ("In die begin het God die hemel en die aarde geskep");
  • as 'n stelling wat die toestand van die wêreld beskryf toe God dit begin skep het ("Voor God die hemel en die aarde in die begin geskep het, was die aarde onbewoonbaar"); en
  • basies nes die tweede weergawe, maar met die gebruikmaking van die hele Genesis 1:2 as agtergrondinligting ("Voor God die hemel en die aarde in die begin geskep het, toe die aarde onbewoonbaar was, het God gesê: Laat daar lig wees.")[33]

Dit lyk of die oorspronklike priesterlike skrywer die tweede betekenis in gedagte gehad het: Die woord bara word net vir God gebruik (en nie vir mense nie) en dit gaan oor die toekenning van rolle, soos in die skepping van die eerste mense as "manlik en vroulik" (Hy het dus geslagte aan hulle toegeken). Die mag van God kan dus nie gesien word in die skepping van materie nie, maar deur lotsbeslissings.[29]

"Die hemel en die aarde" is 'n vaste frase wat "alles" beteken, dus die kosmos. Dit het bestaan uit drie vlakke, die bewoonbare aarde in die middel, die hemel daarbo en die onderwêreld onder, en alles was omring deur 'n waterige "oseaan" van chaos, soos die Babiloniese Tiamat.[34] Die aarde self was 'n plat skyf, omring deur berge of see. Bo was die hemelgewelf, 'n deurskynende maar soliede koepel wat op die berge gerus en die mens toegelaat het om die blou van die waters bo die gewelf te sien, met "vensters" om die reën te laat inkom; dit het ook die son, maan en sterre bevat. Die water het gestrek tot onder die aarde, wat op pilare in die waters gerus het, en onder die aarde was Sjeool, die tuiste van die afgestorwenes.[35]

Die inleiding van Genesis 1 lui voorts: "Die aarde was heeltemal onbewoonbaar ..." Die woord "onbewoonbaar" is 'n vertaling van die Hebreeuse tohu wa-bohu (תֹהוּ וָבֹהוּ), chaos, die toestand wat deur bara, ordeskepping, verbeter word.[36] Tohu self beteken "leegheid, nutteloosheid" en word gewoonlik gebruik om die wildernis van die woestyn te beskryf; bohu het geen bekende betekenis nie en is waarskynlik gebruik om met tohu te rym en dit te versterk.[37] Die frase kom ook voor in Jeremia 4:23, waar die profeet Israel waarsku dat opstand teen God sal lei tot 'n terugkeer na die donkerte en chaos: "Ek het na die land gekyk, en dit was onbewoonbaar".[38]

Teen die einde van die opening van Genesis 1 is die stelling "dit was donker op die diep waters" (תְהוֹם, tehôm), met "donker" en "diep" as twee elemente van die chaos wat in tohu wa-bohu verteenwoordig word (die derde een is die "vormlose aarde"). In die Enoema Elisj word die "diep" verpersoonlik deur die godin Tiamat, die vyand van Mardoek;[36] hier is dit die vormlose oerwater wat die bewoonbare wêreld omring, en dit word later vrygestel tydens die Sondvloed, toe "die fonteine van die groot waters oopgebreek het" en "die vensters van die hemel oopgemaak is" (Genesis 7:11). [39]

Net voor die Skepping het die ruach elohim oor die waters gesweef. Ruach (רוּחַ) kan beteken "wind, gees asem"; en elohim kan beteken "groot" of "god": ruach elohim kan dus beteken die "wind/asem van God" (die stormwind of orkaan is God se asem in Psalm 18:16 en elders") of die "Gees van God", soos in die Afrikaanse Bybel. Dit kan ook bloot 'n "groot stormwind" beteken – die konsep is ietwat vaag in die Hebreeuse Bybel.[40]

Ses dae van die Skepping: Genesis 1:3-2:3[wysig | wysig bron]

Die Skepping, Bible Historiale (omstreeks 1411).

God se eerste daad in die Skepping was om lig te skep; daarna het Hy die lig en donker van mekaar geskei in dag en nag. Die volgorde van aand voor môre dui daarop dat dit 'n liturgiese dag was; en toe is die son, maan en sterre geskep. Eers hierna het God die man en vrou geskep, asook maniere om hulle te onderhou (plante en diere). Aan die einde van die sesde dag, toe die Skepping klaar was, was die wêreld 'n kosmiese tempel waarin die rol van die mens was om God te aanbid. Dit vorm parallelle met die Mesopotamiese mite Enoema Elisj en herhaal ook hoofstuk 38 van die boek Job, waarin God onthou hoe die sterre saamgesing het toe die "aarde se fondamente gelê" is.[41]

Eerste dag[wysig | wysig bron]

3 Toe het God gesê: "Laat daar lig wees!" En daar was lig. 4 God het gesien die lig is goed, en Hy het die lig en die donker van mekaar geskei. 5 God het die lig toe "dag" genoem, en die donker het Hy "nag" genoem. Dit het aand geword en dit het môre geword. Dit was die eerste dag.[42]

Dag 1 begin met die skepping van lig. God skep deur te praat en die elemente van die wêreld te noem namate Hy hulle skep.

In die antieke Nabye Ooste het die daad van opnoeming gelei tot die daad van skepping: In Egiptiese letterkunde het die skeppergod die name van alles aangekondig, en die Enoema Elisj begin waar nog niks genoem is nie.[43] God se skepping deur te praat dui ook daarop dat Hy met 'n koning vergelyk word, wat net hoef te paat om dinge te laat gebeur.[44]

Tweede dag[wysig | wysig bron]

6 Toe het God gesê: "Laat daar 'n gewelf wees tussen die waters om die waters van mekaar te skei." 7 So het dit gebeur. God het die gewelf gemaak en die waters onder die gewelf geskei van die waters bo die gewelf. 8 God het die gewelf "hemel" genoem. Dit het aand geword en dit het môre geword. Dit was die tweede dag.[45]

Rāqîa, die woord wat as "gewelf" vertaal word en op ander plekke as "hemelgewelf", kom van rāqa', die werkwoord vir die slaan van metaal in dun velle.[46] Dit is die soliede koepel wat op die tweede dag geskep en op die vierde dag van ligte voorsien is, die koepel wat die aarde onder van die hemel daarbo skei, soos in dié tyd ook in Egipte en Mesopotamië geglo is.[47] In Genesis 1:17 is die sterre in die raqia'; in Babiloniese mites was die hemel van verskeie edelstene gemaak (vergelyk Eksodus 24:10, waar die leiers van Israel God in die hemel sien op 'n plaveisel soos saffiersteen), met die sterre wat op hulle uitgegraveer was.[48]

Derde dag[wysig | wysig bron]

9 Toe het God gesê: "Laat die waters onder die hemel op een plek bymekaarkom sodat die droë grond sigbaar word." So het dit gebeur. 10 God het die droë grond "aarde" genoem, en die waters wat bymekaargekom het, het Hy "see" genoem. En God het gesien dit is goed. 11 Toe het God gesê: "Laat daar uit die aarde groenigheid voortkom, groen plante wat saad gee en vrugtebome op die aarde, wat elkeen na sy aard vrugte dra en waarvan die saad in sy vrug sit." So het dit gebeur. 12 Die aarde het groen plante laat uitspruit wat elkeen na sy aard saad gee, en bome wat vrugte dra met die saad daarin, elkeen na sy aard. En God het gesien dit is goed. 13 Dit het aand geword en dit het môre geword. Dit was die derde dag.[49]

Op die derde dag het die water op een plek bymekaargekom en 'n ring van see gevorm om 'n enkele, ronde kontinent.[50] Teen die einde van die derde dag het God 'n basiese omgewing geskep van lig, hemele, seë en aarde.[51] Die drie vlakke van die kosmos word daarna bevolk in dieselfde volgorde was waarin hulle ontstaan het: hemel, see en aarde.

God skep nie bome en plante nie, maar gee die aarde opdrag om hulle te laat voortkom. Die onderliggende teologiese betekenis hiervan is blykbaar dat God die voorheen barre aarde die vermoë gegee het om plante voort te bring, en dat dit nou sy bevel gehoorsaam. Dit lyk of "elkeen na sy aard" 'n vooruitskouing is van die wette wat later in die Pentateug aangetref word en wat groot klem lê op heiligheid deur skeiding.[52]

Vierde dag[wysig | wysig bron]

Die skepping van die maan, Vincenzo Raimondo (omstreeks 1535).

14 Toe het God gesê: "Laat daar ligte wees aan die hemelgewelf om dag en nag van mekaar te skei. Hulle moet ook as tekens dien om seisoene, dae en jare aan te dui. 15 Hulle moet ligte wees aan die hemelgewelf om op die aarde lig te gee." So het dit gebeur. 16 God het die twee groot ligte gemaak, die grootste om bedags te heers en die kleiner lig om snags te heers, en ook die sterre. 17 God het hulle in die hemelgewelf geplaas om op die aarde lig te gee, 18 om oor dag en nag te heers en om lig en donker van mekaar te skei. En God het gesien dit is goed. 19 Dit het aand geword en dit het môre geword. Dit was die vierde dag.[53]

Op dag vier word die woord "heers" bekend gestel: Die hemelliggame sal oor dag en nag heers en die seisoene, dae en jare aandui. Later sou die mens gevorm word en oor die hele skepping heers. God maak ook twee ligte, die grootste een om bedags te heers en die kleiner een om snags te heers.[54] Die feit dat van die grootste en die kleiner lig gepraat word en nie van die eksplisieter "son" en "maan" nie, is antimitologiese retoriek wat bedoel was om die wydverspreide geloof van dié tyd te weerspreek dat die son en maan self gode was.[55]

Vyfde dag[wysig | wysig bron]

{{quote| 20 Toe het God gesê: "Laat die waters krioel van lewende wesens, en laat daar voëls onder die hemelgewelf oor die aarde vlieg." 21 God het die groot seediere geskep en al die ander lewende wesens waarvan die waters krioel, almal na hulle aard; ook al die voëls na hulle aard. En God het gesien dit is goed. 22 Toe het God hulle geseën: "Wees vrugbaar, word baie en bewoon al die waters van die see. En laat die voëls baie word op land." 23 Dit het aand geword en dit het môre geword. Dit was die vyfde dag.[56]

In die Egiptiese en die Mesopotamiese mitologieë veg die skeppergod teen die seemonsters voordat hy die hemel en aarde kan maak; in Genesis 1:21 vorm die woord tannin, wat soms vertaal word as "seemonsters" of "groot seediere", 'n parallel met die chaosmonsters Rahab en die Leviatan van Psalm 74:13, Jesaja 27:1 en Jesaja 51:9, maar daar is geen skimp in Genesis op 'n geveg nie, en die tannin is bloot wesens wat deur God geskep is.[57]

Sesde dag[wysig | wysig bron]

24 Toe het God gesê: "Laat die aarde lewende wesens voortbring, elkeen na sy aard: mak diere, diere wat kruip, wilde diere, elkeen na sy aard." So het dit gebeur. 25 God het die wilde diere op die aarde gemaak, elkeen na sy aard; ook die mak diere, elkeen na sy aard; en ook al die diere wat kruip, elkeen na sy aard. En God het gesien dit is goed. 26 Toe het God gesê: "Kom Ons maak die mens as ons verteenwoordiger, ons beeld, sodat hy kan heers oor die vis in die see, die voëls in die lug, die mak diere, die wilde diere en al die diere wat op die aarde kruip." 27 God het die mens geskep as sy verteenwoordiger, as beeld van God het Hy die mens geskep, man en vrou het Hy hulle geskep. 28 Toe het God hulle geseën en vir hulle gesê: "Wees vrugbaar, word baie, bewoon die aarde en bewerk dit. Heers oor die vis in die see, oor die voëls in die lug, oor al die diere van die aarde, ook oor die diere wat op die aarde kruip." 29 Verder het God gesê: “Let op! Ek gee aan julle al die plante wat saad gee op die hele aarde; ook al die bome wat vrugte dra en saad gee. Dit sal julle kos wees. 30 Maar aan die wilde diere op die aarde en aan die voëls in die lug en aan die diere wat op die aarde kruip, aan alles wat leef, gee Ek al die groen plante as kos.” So het dit gebeur. 31 Toe het God gekyk na alles wat Hy gemaak het, en dit was baie goed. Dit het aand geword en dit het môre geword. Dit was die sesde dag.[58]

Toe God in Genesis 1:26 sê "Kom Ons maak die mens," word die Hebreeuse woord adam gebruik, wat "die mens" beteken en nie noodwendig beteken dat die eerste mens 'n man was nie. Wanneer God in Genesis 1:27 die mens "as beeld van God" skep ("man en vrou het Hy hulle geskep") is die woord steeds nie eksklusief manlik nie.[59]

Die skepping van Adam, deur Michelangelo.

Die mens is as "beeld van God" geskep. Die betekenis hiervan is onduidelik. Voorstelle sluit in:

  1. Met die spirituele eienskappe van God soos intellek, wil, ensovoorts;
  2. Met die fisieke vorm van God;
  3. 'n Kombinasie van dié twee dinge;
  4. As God se eweknie op aarde en in staat om 'n verhouding met hom te hê;
  5. As God se verteenwoordiger of onderkoning op aarde.[60]

Daar is verskeie teorieë oor die feit dat God sê kom "Ons" maak die mens.... Die belangrikste een hiervan is dat "Ons" die meervoud van verhewendheid is,[61] of dat daar 'n goddelike raad is met God wat as koning heers en die skepping van die mens aan die minder goddelike wesens voorstel.[62]

God vertel aan die mens dat Hy aan hulle as kos gee al die plante wat saad gee, asook al die bome wat vrugte dra en saad gee. Die skepping sal dus vegetaries wees. Eers later, ná die Sondvloed, kry die mens toestemming om vleis te eet. Dit lyk of die priesterlike skrywer van Genesis terugkyk na 'n ideale verlede waarin die mens in vrede met homself en die dierekoninkryk gewoon het, en dat dit weer bereik kan word met 'n behoorlike lewe vol opofferings in harmonie met God.[63]

Sewende dag: goddelike rus[wysig | wysig bron]

1 Die hemel en alles daarin is voltooi en ook die aarde en alles daarop. 2 Op die sewende dag was God reeds klaar met die skeppingswerk en het Hy gerus na al die werk wat Hy gedoen het. 3 Hy het die sewende dag as gereelde rusdag geheilig, want op daardie dag het Hy gerus na al die skeppingswerk wat Hy gedoen het.[64]

Skepping word opgevolg deur rus. In die antieke Nabye Oosterlike letterkunde vind die goddelike rus plaas in 'n tempel ná chaos wat in orde omskep is. Rus is beide losmaking, omdat die skeppingswerk klaar is, maar ook vasmaking, omdat die godheid nou in sy tempel teenwoordig is om 'n veilige en geordende kosmos te onderhou.[65]

Vergelyk dié vers in Genesis met Eksodus 20:8-11: "Sorg dat jy die sabbatdag heilig hou. Ses dae moet jy werk en alles doen wat jy moet, maar die sewende dag is die sabbat van die Here jou God. Dan mag jy geen werk doen nie, nie jy of jou seun of jou dogter of die man of vrou wat vir jou werk, of enige dier van jou of die vreemdeling by jou nie. Die Here het in ses dae die hemel en alles daarin gemaak, die aarde en alles daarop, die see en alles daarin. Op die sewende dag het Hy gerus, en daarom het die Here dit as gereelde rusdag geheilig."

Tweede verhaal: Genesis 2:4-2:25[wysig | wysig bron]

Sewende Dag van die Skepping, uit die Neurenbergkroniek van 1493 deur Hartmann Schedel.

Genesis 2-3, die verhaal van die tuin van Eden, is waarskynlik omstreeks 500 v.C. geskryf as 'n "redevoering oor ideale in die lewe, die gevaar van menslike glorie en die basies dubbelsinnige aard van die mens – veral menslike geestesvermoëns".[66] Die tuin waarin die aksie plaasvind, lê op die mitologiese grens tussen die menslike en goddelike wêrelde, moontlik aan die verre kant van die kosmiese oseaan naby die rand van die wêreld; volgens 'n konvensioneel antieke Nabye Oosterse konsep vorm die Edenrivier eers daardie oseaan en verdeel dan in vier riviere wat van die vier uithoeke van die wêreld na sy middelpunt loop.[66]

Dit begin op die dag waarop God die aarde en die hemel geskep het, 'n vasgestelde inleiding soortgelyk aan dié wat in Babiloniese mites aangetref word.[67] Voor die mens geskep word, is die aarde 'n barre stuk land met water uit 'n ’êḏ (Hebreeus: אד); die weergawe van Genesis 2:6 in koning Jacobus se weergawe van die Bybel vertaal dit as 'n "mis" volgens die Joodse gebruik, maar sedert die helfte van die 20ste eeu stem kenners oor die algemeen saam dat dit eintlik "fonteine met ondergrondse water" is.[68]

In Genesis 1 is die kenmerkende woord wat vir God se aktiwiteit gebruik word bara, "skep"; in Genesis 2 is die woord wanneer Hy die mens skep yatsar (ייצר, yîṣer), wat "vorm" beteken, 'n word wat gebruik word soos in 'n pottebakker wat 'n pot uit klei vorm.[69] God blaas sy eie asem in die klei en dit word nephesh (נֶ֫פֶשׁ), 'n woord wat "lewe", "lewenskragtigheid", "die lewende persoonlikheid" beteken; die mens deel nephesh met al die wesens, maar die teks gebruik dié lewegewende daad deur God net in verband met die mens.[70]

Die Skepping, deur Lucas Cranach, 1534.

Eden, waar God sy tuin van Eden plaas, kom van die wortel wat "vrugbaarheid" beteken: Die eerste mens moet in God se wonderbaarlik vrugbare tuin werk.[71] Die "boom van die lewe" is 'n motief uit die Mesopotamiese mitologie: In die Heldedig van Gilgamesj (omstreeks 1800 v.C.) word 'n plant aan die held gegee met die naam "die mens word jonk in die ouderdom", maar 'n slang steel die plant van hom.[72][73] Geleerdes het al baie gedebatteer oor die soort kennis wat die boom gegee het. Voorstelle sluit in: menslike eienskappe, seksuele bewustheid, etiese kennis of algemene kennis; met die laaste een wat die algemeenste aanvaar word.[74] In Eden het die mens 'n keuse tussen wysheid en die lewe, en die mens kies die eerste een, hoewel God die tweede een in gedagte het.[75]

Die mitiese Eden en sy riviere verteenwoordig dalk die regte Jerusalem, die Tempel en die Beloofde Land. Eden kan die goddelike tuin op Sion, die berg van God, verteenwoordig wat ook Jerusalem was. Genesis 2 is die enigste plek in die Bybel waar Eden 'n geografiese ligging is: Op ander plekke (veral in Esegiël) is dit 'n mitologiese plek op die heilige berg van God, wat weerklank vind in 'n Mesopotamiese mite van 'n koning as 'n oermens wat in 'n goddelike tuin geplaas word om die boom van die lewe op te pas.[76]

"Goed en kwaad" is 'n merisme, wat in dié geval "alles" beteken. Dit kan egter ook 'n morele betekenis hê. Toe God die mens verbied om van die boom van kennis te eet, sê Hy as hy dit wel doen, sal hy sterf: die Hebreeuse frase is die vorm wat in die Bybel gebruik word om doodsvonnisse uit te spreek.[77]

Die eerste vrou word gevorm uit een van Adam se ribbebene as sy ezer kenegdo (עזר כנגדו ‘ךzer kəneḡdō)[78] – 'n term wat moeilik is om te vertaal. Kəneḡdō beteken "langs, oorkant, 'n teenvoeter", en ‘ךzer beteken "aktiewe tussenkoms namens 'n ander persoon".[79] God se naamgewing aan die elemente van die kosmos in Genesis 1 illustreer sy mag oor die skepping; die mens se naamgewing van die diere (en die vrou) illustreer Adam se mag binne die skepping.[80]

Die vrou word ishah (אשה, ’iš-šāh) genoem, dalk van die woord ish (אִישׁ‎, ’מš, "man"), hoewel sommige kenners dit betwis. Later, nadat die storie van die tuin klaar is, kry sy 'n ander naam: Ḥawwāh (חוה, "Eva"). Dit beteken "lewend" in Hebreeus, 'n wortel wat ook "slang" kan beteken.[81]

Skeppingsleer en die genre van die skeppingsverhaal[wysig | wysig bron]

Die betekenis van die Genesis-skeppingsverhaal sal afhang van die leser se begrip van die genre, die letterkundige "tipe" waartoe dit behoort (byvoorbeeld wetenskaplike kosmologie, skeppingsmite of historiese saga).[82] Volgens die Bybelkenner Francis Andersen sal 'n wanbegrip van die genre of die teks – dus die bedoeling van die skrywer(s) en die kultuur waarin hulle geskryf het – daartoe lei dat die verhaal verkeerd verstaan word.[83] Die evangeliese kenner Bruce Waltke waarsku teen een so 'n verkeerde leesmanier: die "houtagtig letterlike" benadering, wat lei tot "skeppingswetenskap", maar ook tot "onwaarskynlike vertolkings" soos die aanvaarding dat die aarde jonk is en die ontkenning van evolusie.[84]

Nog 'n kenner, Conrad Hyers, som dieselfde gedagte op deur te skryf: "'n Letterlike vertolking van die Genesis-verhale is onvanpas, misleidend en onwerkbaar [want] dit voorveronderstel en dring aan op 'n soort letterkunde en bedoeling wat nie daar is nie."[85]

Eden (Lucas Cranach die Ouere, 1472-1553).

Wat anders Genesis 1 ook al is, dit is 'n "storie", want dit bevat karakters en karakterisering, 'n verteller en dramatiese spanning wat uitgedruk word deur 'n reeks gebeure wat in tyd gerangskik is.[86] Die priesterlike skrywer van Genesis 1 het twee groot probleme gehad. Eerstens was daar die feit dat net God in dié stadium bestaan het en daar dus nie 'n verteller beskikbaar was nie; hy het dit opgelos deur 'n onopvallende "derdepersoonverteller" daar te stel.[87] In die tweede plek was daar die probleem van konflik: Konflik is nodig om die leser se belangstelling in die storie gaande te maak, maar niks anders bestaan nie: Sonder 'n chaosmonster of 'n ander god is daar geen konflik nie. Dit is opgelos deur 'n baie minimale spanning te skep: God word teengestaan deur niks self, die niks van die wêreld "sonder vorm en leeg."[87] Om die storie op dié manier te vertel was 'n doelbewuste keuse: Daar is 'n paar skeppingstories in die Bybel, maar hulle word meestal in die eerste persoon vertel, deur Wysheid, die instrument waarmee God die wêreld geskep het; die keuse van 'n alwetende derdepersoonverteller in die Genesis-vertelling stel die storieverteller in staat om die indruk te wek dat alles vertel word en niks verswyg word nie.[88]

'n Mens kan Genesis ook beskou as "geskiedenisagtig", "deel van 'n breër spektrum van oorspronklik anonieme, geskiedenisagtige antieke Nabye Oosterse verhale."[89] Geleerdes verwys dikwels na Genesis as 'n mite, maar daar is geen ooreenkoms oor hoe om "mite" te definieer nie: Terwyl Brevard Childs verklaar het die skrywer van Genesis 1-11 het sy verhaal "gedemitologiseer", bedoelende dat hy die Babiloniese mites en ander elemente wat nie in sy geloof gepas het nie verwyder het, kan ander sê dit is totaal en al 'n mite.[7]

Genesis 1-2 weerspieël antieke idees oor die wetenskap. in die woorde van E.A. Speiser: "Oor die onderwerp van die skepping lyn die Bybelse tradisie op met die tradisionele beginsels van Babiloniese wetenskap."[90] Die openingswoorde van Genesis 1, "In die begin het God die hemel en die aarde geskep", som die skrywer se oortuiging op dat Jahweh, die god van Israel, alleen verantwoordelik was vir die skepping en dat Hy geen teenstanders gehad het nie.[91] Latere Joodse denkers, wat idees uit Griekse filosofie aangeneem het, het tot die gevolgtrekking gekom dat God se Wysheid, Woord en Gees deur alle dinge gedring en hulle eenheid gegee het.[92] Die Christendom het weer dié idees aanvaar en Jesus geïdentifiseer met die skeppende woord: "In die begin was die Woord daar, en die Woord was by God, en die Woord was self God." (Johannes 1:1).[93]

Toe die Jode in kontak kom met Griekse denke, het daar 'n groot hervertolking van die onderliggende kosmologie van die Genesis-verhaal gevolg. Die Bybelse skrywers het die kosmos verstaan as 'n plat, skyfvormige aarde in die middel, 'n onderwêreld vir die afgestorwenes daaronder en die hemel daarbo.[94] Onder die aarde was die "waters van chaos", die kosmiese see, die tuiste van mitiese monsters wat deur God verslaan en doodgemaak is; in Eksodus 20:4 waarsku God teen die maak van 'n beeld van onder meer enigiets wat "in die water onder die aarde is".[91] Daar was ook waters bo die aarde en daarom was die gewelf, 'n soliede bak, nodig om te keer dat die wêreld oorstroom.[95] In die Hellenistiese tydperk is dit grootliks vervang met 'n meer "wetenskaplike" model soos uitgedink deur Griekse filosowe. Daarvolgens was die aarde 'n sfeer in die middel van konsentriese skille van hemelse sfere wat die son, maan, sterre en planete bevat het.[94]

Die idee dat God die wêreld uit niks geskep het (creatio ex nihilo), het die sentrale geloof geword van die Islam, Christendom en Judaïsme – die Middeleeuse Joodse filosoof Maimonides het in der waarheid gevoel dit is die enigste begrip wat die drie gelowe deel[96] – maar dit word nie regstreeks in Genesis of die hele Hebreeuse Bybel genoem nie.[97] Die priesterlike skrywers van Genesis 1 het nie geskryf oor die oorsprong van materie (die materiaal wat God in die woonbare kosmos omvorm het) nie, maar oor die toedeling van rolle sodat die kosmos kon funksioneer.[29] Dit was steeds die situasie in die 2de eeu n.C., hoewel vroeë Christelike geleerdes begin het om 'n spanning te sien tussen die idee van wêreldvorming en die almagtigheid van God; teen die begin van die 3de eeu is dié spanning uit die weg geruim, wêreldvorming is oorkom en die skepping ex nihilo het 'n fundamentele leerstelling van die Christelike teologie geword.[98]

Notas[wysig | wysig bron]

  1. ↑ Die term "mite" word hier in sy akademiese betekenis gebruik, dus 'n tradisionele storie wat bestaan uit gebeure wat skynbaar histories, hoewel dikwels bonatuurlik, is en die oorsprong van 'n kulturele praktyk of natuurlike verskynsel verduidelik." Dit word nie gebruik vir "iets wat vals is" nie.

Sien ook[wysig | wysig bron]

Verwysings[wysig | wysig bron]

  1. ↑ Leeming & Leeming 2004, p. 113.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Sarna 1997, p. 50.
  3. ↑ 3,0 3,1 Davies 2007, p. 37.
  4. ↑ Bandstra 2008, p. 37.
  5. ↑ Wenham 2003b, p. 37.
  6. ↑ Alter 2004, p. xii.
  7. ↑ 7,0 7,1 Hamilton 1990, pp. 57–58.
  8. ↑ Speiser 1964, p. xxi.
  9. ↑ Ska 2006, pp. 169, 217–18.
  10. ↑ 10,0 10,1 Alter 1981, p. 141.
  11. ↑ Ruiten 2000, pp. 9–10.
  12. ↑ Levenson 2004, p. 9 "Een aspek van die verhaal in Genesis wat spesiale aandag verg, is die baie weergawes van dieselfde voorval, 'n bekende eienskap van die Nabye Oosterse letterkunde ... Dit sou nie kon gebeur as die bestaan van variasies beskou is as 'n ernstige defek of as rigiede eenvormigheid as noodsaaklik beskou is nie."
  13. ↑ 13,0 13,1 Carr 1996, pp. 62–64.
  14. ↑ Cross 1973, pp. 301ff.
  15. ↑ Thomas 2011, pp. 27–28.
  16. ↑ 16,0 16,1 Lambert 1965.
  17. ↑ 17,0 17,1 Levenson 2004, p. 9.
  18. ↑ Leeming 2004.
  19. ↑ Smith 2001.
  20. ↑ Kutsko 2000, p. 62, quoting J. Maxwell Miller.
  21. ↑ McDermott 2002, pp. 25–27.
  22. ↑ Mark Smith; Wayne Pitard (2008). The Ugaritic Baal Cycle: Volume II. Introduction with Text, Translation and Commentary of KTU/CAT 1.3–1.4. Brill. p. 615. ISBN 978-90-474-4232-5.
  23. ↑ Van Seters 1992, pp. 122–24.
  24. ↑ Carr 1996, p. 242-248.
  25. ↑ Dolansky 2016.
  26. ↑ Fishbane 2003, pp. 34–35.
  27. ↑ Hutton 2007, p. 274.
  28. ↑ Levenson 2004, p. 13.
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 Walton 2006, p. 183.
  30. ↑ Hyers 1984, p. 74.
  31. ↑ Wenham 1987, p. 6.
  32. ↑ Die Bybel, Gen. 1:1-2
  33. ↑ Bandstra 2008, pp. 38–39.
  34. ↑ Spence 2010, p. 72.
  35. ↑ Knight 1990, pp. 175–76.
  36. ↑ 36,0 36,1 Walton 2001.
  37. ↑ Alter 2004, p. 17.
  38. ↑ Thompson 1980, p. 230.
  39. ↑ Wenham 2003a, p. 29.
  40. ↑ Blenkinsopp 2011, pp. 33–34.
  41. ↑ Blenkinsopp 2011, pp. 21–22.
  42. ↑ Die Bybel, Gen. 1:3-5
  43. ↑ Walton 2003, p. 158.
  44. ↑ Bandstra 2008, p. 39.
  45. ↑ Die Bybel, Gen. 1:6-8
  46. ↑ Hamilton 1990, p. 122.
  47. ↑ Seeley 1991, p. 227.
  48. ↑ Walton 2003, pp. 158–59.
  49. ↑ Die Bybel, Gen. 1:9-13
  50. ↑ Seeley 1997, p. 236.
  51. ↑ Bandstra 2008, p. 41.
  52. ↑ Kissling 2004, p. 106.
  53. ↑ Die Bybel, Gen. 1:14-19
  54. ↑ Walsh 2001, p. 37 (fn.5).
  55. ↑ Hamilton 1990, p. 127.
  56. ↑ Die Bybel, Gen. 20-23
  57. ↑ Walton 2003, p. 160.
  58. ↑ Die Bybel, Gen. 1:24-31
  59. ↑ Alter 2004, pp. 18–19, 21.
  60. ↑ Kvam et al. 1999, p. 24.
  61. ↑ Davidson 1973, p. 24.
  62. ↑ Levenson 2004, p. 14.
  63. ↑ Rogerson 1991, pp. 19ff.
  64. ↑ Die Bybel, Gen. 2:1-3
  65. ↑ Walton 2006, pp. 157–58.
  66. ↑ 66,0 66,1 Stordalen 2000, pp. 473–74.
  67. ↑ Van Seters 1998, p. 22.
  68. ↑ Andersen 1987, pp. 137–40.
  69. ↑ Alter 2004, pp. 20, 22.
  70. ↑ Davidson 1973, p. 31.
  71. ↑ Levenson 2004, p. 15.
  72. ↑ Davidson 1973, p. 29.
  73. ↑ Levenson 2004, p. 9 "Die storie van Adam en Eva se sonde in die tuin van Eden toon ooreenkomste met Gilgamesj, 'n epiese gedig wat vertel hoe die held die geleentheid op onsterflikheid verloor en sy menslikheid aanvaar het ... Die Bybelse verteller het die Mesopotamiese epos aangepas vir die Joodse teologie."
  74. ↑ Kooij 2010, p. 17.
  75. ↑ Propp 1990, p. 193.
  76. ↑ Davidson 1973, p. 33.
  77. ↑ Alter 2004, p. 21.
  78. ↑ Galambush 2000, p. 436.
  79. ↑ Alter 2004, p. 22.
  80. ↑ Turner 2009, p. 20.
  81. ↑ Hastings 2003, p. 607.
  82. ↑ Wood 1990, pp. 323–24.
  83. ↑ Andersen 1987, p. 142.
  84. ↑ Waltke 1991, pp. 6–9.
  85. ↑ Hyers 1984, p. 28.
  86. ↑ Cotter 2003, pp. 5–9.
  87. ↑ 87,0 87,1 Cotter 2003, p. 7.
  88. ↑ Cotter 2003, p. 8.
  89. ↑ Carr 1996, p. 21."In summary, rather than creating a fully new text after the manner of a modern novelist or even a modern historian, ancient authors of historylike narratives like Gilgamesh or Genesis would often build their text out of earlier traditions. [...] Seen within this perspective, Genesis is part of a broader spectrum of originally anonymous, history-like ancient Near Eastern narratives."
  90. ↑ Seidman 2010, p. 166.
  91. ↑ 91,0 91,1 Wright 2002, p. 53.
  92. ↑ Kaiser 1997, p. 28.
  93. ↑ Parrish 1990, pp. 183–84.
  94. ↑ 94,0 94,1 Aune 2003, p. 119.
  95. ↑ Ryken et al 1998, p. 170
  96. ↑ Soskice 2010, p. 24.
  97. ↑ Nebe 2002, p. 119.
  98. ↑ May 2004, p. 179.

Bronne[wysig | wysig bron]

Skakels[wysig | wysig bron]

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Genesis-skeppingsverhaal&oldid=2565498"