Johannes Gerhardus Olivier

Ds. Johannes Gerhardus Olivier was die tweede leraar van die NG gemeente Bethulie van 1873 tot sy dood in Maart 1884. Hy is in die kerkhof begrawe, maar ná die vergroting en vernuwing van die kerk, is sy oorskot herbegrawe langs die kerk en het die gemeente 'n marmersteen tot sy gedagtenis op sy nuwe graf opgerig.

Ds. Johannes Gerhardus Olivier (Graaff-Reinet, 12 Augustus 1843 - Bethulie, 10 Maart 1884) was 'n leraar in die Nederduitse Gereformeerde Kerk wat in sy kort loopbaan eers die gemeente Franschhoek en toe Bethulie bedien het. Van albei dié gemeentes was hy die tweede leraar. Tydens sy 11 jaar lange bediening in die Oranje-Vrystaat was hy drie maal moderator van die Vrystaatse Kerk: van 1877 tot 1879, van 1880 tot 1881 en weer van 1883 tot sy dood in 1884.

Afkoms

Johannes Olivier het sy eerste opvoeding op sy tuisdorp in die Karoo ontvang. Volgens oorlewering het hy reeds van sy sesde jaar af 'n ernstige liefde vir Jesus openbaar. Hoewel hy deur behoeftige omstandighede daartoe gedring is om werk te kry in 'n handelsonderneming, het hy gedurig die begeerte uitgespreek om vir die Here te werk.

Die opwekking (of herlewing) van omstreeks 1860 in die gemeente Paarl, Wellington, Montagu, Calvinia en nog baie gemeentes van die Kaapse Kerk, wat gelei het tot die instelling van die jaarlikse Pinksterbidure deur ds. G.W.A. van der Lingen van die Paarl, het teen 1862 ook na Graaff-Reinet uitgekring toe baie mense tot bekering gekom het. Tydens dié oplewing het die jong Johannes Olivier hom met 'n volkome beslistheid aan die Here oorgegee, en het hy besluit hy wou sy lewe wy aan die sending in Afrika.

Hy is genooi om met ou ds. Andrew Murray, die vader van dr. Andrew Murray en leraar van die NG gemeente Graaff-Reinet, en die kerkraad oor sy begeerte te praat. Hulle het hom herinner aan sy jeugdigheid en die moeilikheid van die werk, maar hy het opgestaan en getuig: "Daar staan geskrywe: 'Salig is van nou af die dode wat in die Here sterf', en ek sal gaan, al moet ek ook daar sterwe." Sy vaste voorneme en dié vrymoedige verklaring het so 'n goeie indruk op die leraar en kerkraad gemaak, dit het nie aan vriende ontbreek wat hom met sy studie gehelp het nie. Toe sy moeder, vir wie hy baie lief was, beswaar maak teen sy voorneme, was sy woorde: "Moeder, ek kan ook vir my Heiland sterf, as dit so moet wees." Vanweë die destydse gebrek aan predikante, het hy hom egter laat oplei in die leraarsamp om die Here in dié betrekking te dien.

Opleiding

Die ou kerkgebou van die NG gemeente Murraysburg soos dit gelyk het tydens ds. Olivier se verblyf op die dorp.

Ds. Olivier as jong predikant op Franschhoek. Hy het gehoop sy gesondheid sou verbeter danksy die droë lug van die Vrystaat nadat hy in 1873 die beroep na die NG gemeente Bethulie aangeneem het.

Op Murraysburg, waar Johannes Olivier sy voorbereidende studie vir die matrikulasie-eksamen voortgesit het, het hom onderskei deur4 sy vlugheid en leergierigheid, waarmee hy dadelik die agting en liefde van die inwoners gewen het. Selfs hier het hy hom aan die werk van die Here begin wy, want hy het verlof versoek en verkry om Sondae tussen die oggend- en die middagdiens vir die bandiete in die gevangenis godsdiensoefeninge te hou. Hy het eenvoudige en stigtelike stukkies uit godsdienstige boeke voorgelees of met hulle gepraat na aanleiding van 'n toepaslike deel uit die Bybel. Die werk was vir hom 'n verkwikking en hy het daarmee volgehou tydens sy vierjarige verblyf op Murraysburg.

Die Murraysburgers het dié waardige en godsdienstige jong man so hoog geag dat hulle saamgespan het en by sy vertrek na Stellenbosch om sy teologiese studie aan die Kweekskool voort te sit, hom 'n aansienlike geldsom as 'n geskenk gegee het. Sy medestudente, wat van sy bekwaamheid en behoefte aan hul ouers geskryf het, het meer as een beweeg om hom tasbaar te help. So is hy van stap tot stap in sy loopbaan ondersteun en van alles voorsien.

Ook op Stellenbosch was Johannes Olivier nie lank nie, of hy verwerf die agting en liefde van sy professore en medestudente. 'n Bekwame leraar van die Kaapse Kerk, wat sy medestudent was, maar wie se naam nie meer met sekerheid vasgestel kan word nie, het by sy dood aangaande hom geskryf: "Ek het in hom 'n vriend verloor, aan wie ek veel te danke het en wat ek hoog geag het. Reeds as student was hy vir ons 'n voorbeeld, 'n voorbeeld, wie se ywer, godsvrug en nederige wandel ons altyd eerbiedig het."

Franschhoek, sy eerste gemeente

Dit was waarskynlik dr. J.J. Kotzé, die tweede predikant van die NG gemeente Richmond, 1862 tot 1880, wat ds. Olivier en Martha van der Merwe, 'n plaaslike lidmaat, in die huwelik bevestig het.

Franschhoek se vergrote NG kerkgebou is op 3 Augustus 1883 in gebruik geneem, 10 jaar ná ds. Olivier se vertrek. Hy was die gemeenteleraar van 1869 tot hy in 1873 na die NG gemeente Bethulie vertrek het.

Hy het sy proponentseksamen op 12 Maart 1869 in Kaapstad met goeie gevolg afgelê en op 18 of 19 Augustus van dieselfde jaar is hy as leraar van die NG gemeente Franschhoek georden en bevestig. Aan dié gemeente het hy voorkeur gegee bo die ander drie gemeentes wat hom beroep het, Piketberg, Philadelphia en Nazareth (in die Zuid-Afrikaansche Republiek). Ds. Olivier is 10 km buite die dorp ontmoet van waar 10 rytuie hom na die dorp begelei het. By die skool het die kinders 'n lied gesing en hierna is 'n adres aan hom oorhandig. Die volgende dag is hy bevestig. Daar was sowat 700 mense teenwoordig toe prof. John Murray van die Kweekskool die bevestigingsrede lewer en die ordening waarneem. Die nuwe leraar het sy intreepreek gelewer na aanleiding van Rom. 1:6: "Onder welken gij ook zijt, geroepenen van Jezus Christus" (Statebybel).

Tydens sy eerste vyf maande op Franschhoek het ds. Olivier by D. Hugo tuisgegaan. Skaars 'n jaar ná sy bevestiging, op 4 Februarie 1870, het ds. Olivier op Richmond in die Bo-Karoo in die huwelik getree met Martha Catharina van der Merwe, 'n dogter van P.J. van der Merwe, 'n ouderling van die NG gemeente Richmond, waarna hulle in die pastorie gaan woon het. Hul 14 jaar lange huwelik was blykbaar liefdevol en gelukkig. Drie kinders is uit die huwelik gebore.

Ds. Olivier het net drie jaar op Franschhoek gearbei, maar dit was met veel ywer en liefde en tot groot seën vir vele. Hy is in dié tyd deur die Kaapse Sinode as lid van die admissie-eksamenkommissie benoem en het die Kerk in dié betrekking belangrike dienste bewys. Tydens sy dienstyd is op Franschhoek 'n begin gemaak om een keer per maand in Engels te preek. In 1874 is besluit dat ernstige pogings aangewend sou word om geld in te samel vir die leraar se salaris. Dit het goeie resultate gelewer en bydraes is selfs van Stellenbosch ontvang.

Maar reeds op Franschhoek het hy aan 'n hoes begin ly, wat sy vriende bekommerd gemaak het. Hulle was dus bly toe hy in 1873 beroep word na die NG gemeente Bethulie in die Suid-Vrystaat, en het die hoop gekoester dat die droë klimaat van die Vrystaat hom volkome sou help herstel. In dié hoop het hy die beroep aangeneem.

Bethulie, sy laaste gemeente

Bethulie se NG kerkgebou is in 1905, sowat 30 jaar ná ds. Olivier se dood, vernuwe. Hy het geld vir 'n nuwe kerkgebou help insamel sodat die boufonds in 1883 reeds tot £6 500 gestyg het.

Met sy aankoms op Bethulie, was ds. Olivier so swak dat hy nouliks voorgestel kon word. Sy kollegas wat teenwoordig was by dié geleentheid wou nie toelaat dat hy sy intreepreek lewer nie. Die kerkraad het gevolglik besluit om rus van drie maande aan hom toe te staan, waarna hy, toe hy veel sterker gevoel het, sy arbeid in die gemeente aanvaar het. Hy het die gemeente getrou gedien. Al was hy nooit heeltemal sterk nie, het hy sy werk hoog op prys gestel en meer gedoen as vele wat groter kragte tot hul beskikking gehad het.

Nie net in sy eie gemeente nie, maar ook in buurgemeentes in die Vrystaat en die Kaapkolonie, was ds. Olivier vir baie tot seën met sy ernstige preke. Hy het homself nooit ontsien nie; wanneer iets vir die Here gedoen kon word, was hy altyd gereed. 'n Kollega, wat baie vir hom gevoel het en gemerk het dat prediking saans baie nadelig vir sy gestel was, het met hom gepraat oor die noodsaaklikheid dat hy homself meer in ag moes neem. Ds. Olivier het hom die staaltjie vertel van die predikant wie se dokter hom gewaarsku het dat hy net nog skaars drie jaar sou lewe as hy so met sy werk sou volhou. Die leraar wou by die predikant weet hoe lank hy sou lewe as hy sou ophou werk, waarop die leraar geantwoord het dat hy dan miskien nog ses jaar sou kon lewe. "Wel," het die leraar aan die dokter gesê, "ik verkies liever drie jaren te werken en dan henen te gaan." Ds. Olivier het bygevoeg: "En dit is ook mijn gevoelen."

So hoog is sy dienste waardeer dat hy nieteenstaande sy swak gestel, dikwels vereer is met beroepe na ander en selfs groter gemeentes. Een hiervan was sy eerste gemeente, Franschhoek, maar ook daarheen het hy die beroep bedank. Toe hy oorlede is, het hy juis onder beroep gestaan na die gemeente Steynsburg in die Noordoos-Kaap. Hy is drie maal verkies as moderator van die Algemene Kerkvergadering van die Oranje-Vrystaat, en ten tyde van sy dood het hy juis weer dié amp beklee. Die sinode se beraadslaging het hy deurgaans met beslistheid en waardigheid gelei. Die opening van die Sinode van Mei 1884 op Bloemfontein was 'n besonderse geleentheid, want die kansel en moderatorstoel is, ter herinnering aan die verlies wat die kerk gely het, met 'n roufloers beklee. Agterna het een van die Sinodegangers getuig: "Die hart van die broeders het gevoel, en die routekens het verkondig, dat die moderator van die vorige Sinode nie meer onder ons was nie. Hy het sy rus ingegaan, en tog het ons gevoel asof sy gees oor ons gesweef het. Terwyl daar droefheid was oor die swaar verlies wat ons gely het, het ons God gedank dat Hy sy dienskneg so lank vir sy kerk gespaar het en sy werk tot so 'n groot seën gemaak het."

Aanleiding tot sy dood

Dié skets van ds. Olivier verskyn voor in die bundel preke wat ná sy dood meermale uitgegee is.

Ten spyte van 'n gevoel van toenemende swakheid, het ds. Olivier sy werk tot aan die einde voortgesit. Die week van katkisasie het met aanneming op Saterdag 3 Februarie 1884 tot 'n einde gekom. Op die Sondagmôre het hy hom baie fris en gereed vir die dienste van die dag gevoel, maar toe hy uit die tuin kom (waarskynlik op pad kerk toe), het hy 'n "bloedstorting" wat hom so verswak het dat hy bed toe moes gaan. Dit het hom op 1 Maart in 'n hewiger graad herhaal, maar toe het dit geblyk hy sou herstel. Van 6 Maart af kon hy opstaan en op die 7de, 8ste en 9de kon hy oudergewoonte in die pastorie rondgaan. Hoe hy in dié tyd gevoel het, blyk uit 'n treffende brief wat hy aan sy moeder geskryf het, wat sy eers twee dae nadat sy per telegram berig ontvang het van sy dood, ontvang het.

Die brief is gedateer "Bethulië, 7 Maart 1884" en gerig aan "Lieve Mamma". Dit lui: "Net 'n paar reëls omdat ek byna nie in staat is om te skryf nie. Met leedwese moet aan u berig dat ek verlede Vrydagnag weer bloed opgebring het. Aangesien die toevalle so kort op mekaar gevolg het, het ek baie verswak geword. Dit gaan egter nou onder omstandighede weer redelik. Ek is reeds 'n paar dae uit die bed, en gaan in die huis rond, ja, kan ook selfs met fraai weder op de stoep gaan. Ek sal my egter vir 'n lang tyd baie stil moet hou, en sal seker vir enkele maande nie kan preek nie. Nou, die Heer het dit gedoen. Ek is syne. Hy sal niks oor my laat kom, wat nie goed is nie. Deur sy genade hoop ek, hoe swaar dit ook al sal wees, stil en tevrede te wees onder die beproewing. En al moet die ergste, die Dood, ook kom, ek is in sy hand. Ter wille van my vrou en kinders en veral ook ter wille van u, my liewe moeder, en die twee weeskinders, sou ek graag langer wou lewe om vir u te sorg, maar ek wens dit alleen in soverre dit ooreenkom met die wil van my hemelse Vader. Die gemeente het ons altyd baie vriendelikheid betoon, maar in dié tyd van beproewing word ons letterlik oorlaai met bewyse van liefde. Dit is seker 'n soet druppel in die bitter lydensbeker, waarvoor ons die Here nie genoeg kan bedank nie. Deur die Gods goedheid gaan dit goed met my vrou en kinders. Hulle almal groet u hartlik. Ingeslote stuur ek u £5, wat ek vertrou u spoedig ter hand sal kom. Moontlik is dit die laaste wat ek stuur.

"Die Heer seën u, liewe Mamma, met alles wat u nodig het vir siel en liggaam. Ek moet nou afsluit, want ek voel vermoeid. Spaar die Heer my en is ek in staat, dan skryf ek weer aan u met die volgende pos. Ontvang vir julle almal my hartlike groete. De Heer zij uw genoegzaam deel en uw loon zeer groot! Als altoos blijf ik Uw liefhebbende Zoon, Johannes G. Olivier."

Sy dood

Ds. Colin McKenzie Fraser, die leraar van die NG gemeente Philippolis, het op Saterdag 8 Maart 1884 oorgekom na Bethulie om die dienste die Sondag waar te neem omdat ds. Olivier te siek was.

Ds. A.P. Meiring van Edeburg het tydens ds. Olivier se begrafnis die Skriflesing en eerste gebed in die kerk waargeneem.

Ds. A.L.L. Albertyn van die NG gemeente Rouxville het 'n ernstige gebed in die pastorie gedoen aan die begin van ds. Olivier se begrafnis.

Ds. W.A. Alheit, NG gemeente Colesberg se leraar van 1877 tot 1888, het 'n toespraak gelewer by ds. Olivier se graf.

Ds. A.H. Pepler, die NG gemeente Venterstad se leraar van 1883 tot 1899, het by ds. Olivier se graf vertel was die ontslapene vir hom beteken het.

Ds. Olivier se grafsteen op die NG kerkperseel, Bethulie.

Op Saterdag 8 Maart 1884 het ds. Colin Fraser jr. van Philippolis af oorgekom om die volgende dag se dienste op Bethulie waar te neem. Hy was bly om ds. Olivier in 'n redelike goeie toestand aan te tref en hulle kon nog op die Saterdag en Sondag ernstig gesprek voer oor die gemeente, die Kerk, die aanstaande Sinode (Mei 1884) en "die nodigheid van reinheid in die lewe van 'n dienskneg van die Here". Die laaste Sondagaand van sy lewe het ds. Olivier besonder goed gevoel. Halfelf het hy na sy kamer gegaan en daar nog saam met sy gade die toe so toepaslike Ps. 23 gelees: "De Heer is mijn Herder, al ging ik ook in een dal der schaduw des doods, ik zou geen kwaad vreezen, want Gij zijt met mij." Nadat hulle saam gebid het, het hy ingesluimer en goed gerus tot 10 minute voor drie toe die hoes, wat die noodlottige en laaste bloedstorting tot gevolg gehad het, hom wakker gemaak het. Sy kollega ds. Fraser en die dokter was spoedig aan sy sy, maar die laaste uur het aangebreek. Die laaste worsteling was spoedig verby en so het hy ontslaap om halfvier die oggend van 10 Maart 1884 in die 41ste jaar van sy lewe, stil en sag in sy Verlosser. In hom het die gemeente 'n "getroue en dierbare" herder verloor en die Kerk in die Vrystaat "een van haar beste leraars en steunpilare".

Die begrafnis

Ds. Olivier se begrafnis het plaasgevind op Dinsdag 11 Maart op Bethulie. Behalwe die hele gemeente van Bethulie, het lidmate van omliggende gemeentes in aansienlike getalle opgekom. Die leraars van Edenburg, Rouxville, Colesberg en Venterstad asook die leraar van die Gereformeerde kerk Bethulie en ds. Venter was ook teenwoordig. Die plegtige verrigtinge het uit die huis begin met die sing van Gesang 21:4: "Diepe wijzheid zijn uw paden", en 'n ernstige gebed deur ds. A.A.L. Albertyn van Rouxville.

Die stoflike oorskot is toe na die kerk gebring toe die diakens as as draers opgetree het en die ouderlinge as slippedraers. Die kerk was so vol dat daar selfs nie ruimte oor was om te staan nie. Ds. A.P. Meiring van Edenburg het die kansel beklim en Ps. 146:3 laat sing. Nadat hy 'n toepaslike deel uit die Skrif gelees het, het hy voorgegaan in gebed en Gesang 191:2 laat sing. Hierna het ds. Fraser die lykrede uitgespreek na aanleiding van Openb. 14:13: "En ik hoorde een stem uit den hemel, die tot mij zeide: Schrijf, zalig zijn de doden, die in den Heere sterven, van nu aan. Ja, zegt de Geest, opdat zij rusten mogen van hun arbeid; en hun werken volgen met hen" (Statebybel). Eers het gepreek oor wat "in den Heere te sterven" beteken en toe op die saligheid van so iemand se dood, waarna hy afgesluit het met 'n woord aan die gemeente, kerkraad en sy ampsbroers.

Ná die sing van Ps. 103:8, het die lykstoet weer in beweging gekom. Terwyl hulle die kerkhof binnegegaan het, het 'n kinderkoor gesin: "Veilig in Jezus armen". By die graf het ds. W.A. Alheit van Colesberg 'n treffende toespraak gelewer oor die woorde: "De Heere regeert." Hierna het ds. A.H. Pepler van Venterstad aan die beurt gekom en vertel wat hy aan ds. Olivier verskuldig was. Hy het die verrigtinge afgesluit met die sing van Gesang 20:8: "Als wij de doodsvallei betree," en die uitspreek van die seën.

Ds. Olivier se oorskot het eers in die kerkhof gerus, maar die kerkraad het besluit, sodra die nuwe kerk gebou is, waarvoor ds. Olivier by die £7 000 ingesamel het, sal 'n graf gebou en van 'n ringmuur voorsien word en dat die graf van "een sierlijke graftombe met gepast opschrift te zijner nagedachtenis" opgerig sou word.

Waardering

Ds. Colin Fraser jr. getuig as volg van ds. Olivier in Nagelate Leerredenen van Johannes Gerhardus Olivier, in leven Herder en Leeraar der. Ned. Geref. Kerk te Franschhoek en Bethulië, wat in 1905 reeds sy sewende uitgawe beleef het: "As 'n prediker het hy groot gawes van die Here van die Kerk ontvang. By rykheid van stof, skoonheid van taal, helderheid en welluidenheid van stem, het hy 'n lewendige en boeiende voordrag gehad. Sy prediking is deurgaans deur die allerhoogste erns gekenmerk en, wanneer dit bekend was dat hy in 'n gemeente sou optree, kon 'n mens in die reël op 'n goeie opkoms reken. Die groot stilte wat tydens die ganse diens geheers het, het getuig van die belangstelling en aandag waarmee hy aangehoor is, en van die diepe indruk, wat sy woorde teweeggebring het."

'n Leraar wat hom goed geken het en met sy voorbereidende studie gehelp het (bes moontlik ds. Jan Hendrik Hofmeyr, wat destyds leraar was op Murraysburg en later bekend geword het as leraar van die NG gemeente Somerset-Oos), het in ds. Olivier se doodsberig geskryf: "Zeker heeft Olivier niet te vergeefs geleefd. De groote talenten, door zijn Heer hem toevertrouwd, heeft hij gebruikt op eene wijze, die hem in zijn korten levensdag en werktijd zeer veel heeft doen uitwerken te eere van zijn Heer, en hem lang zal doen voortleven in het hart en het dankbare aandenken van velen."

'n Bolandse kollega, ook naamloos, by wie hy besoek afgelê het op sy laaste reis, het geskryf: "Ik zal nimmer zijn laaste gebed in ons huis vergeten. Hij bad dien avond, alsof hij gereed was om denzelfden nacht te vertrekken." ("Ek sal nooit sy laaste gebed in ons huis vergeet nie. Hy het daardie aand gebid, asof hy gereed was om dieselfde nag nog te vertrek (sterf)."

Bronne

• (af) De Kock, W.J. 1968. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek deel I. Kaapstad: Nasionale Boekhandel Beperk, namens die Nasionale Raad vir Sosiale Navorsing, Departement van Hoër Onderwys.
• (nl) Dreyer, eerw. A. 1924. Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824 - 1924. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.
• (nl) Fraser, ds. Colin jr. 1905. Nagelate Leerredenen van Johannes Gerhardus Olivier, in leven Herder en Leeraar der. Ned. Geref. Kerk te Franschhoek en Bethulië. Amsterdam en Kaapstad: Hollandsch-Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h. Jacques Dusseau & Co.
• (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
• (af) Oberholster, prof. dr. J.J. 1964. Die Nederduitse Gerformeerde Kerk in die Oranje-Vrystaat. Bloemfontein: Die N.G. Kerk in die O.V.S.
• (af) Olivier, ds. P.L., 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
• (af) Van Lill, ds. Gert. 1995. Ned. Geref. Kerk Franschhoek 1845 - 1995. Franschhoek: Kerkraad.
• (af) Van Loggerenberg, ds. J.H. 1938. Gedenkboek van die Ned. Geref. Gemeente Edenburg. O.V.S. 1863 - 1938. Edenburg: Die NG Kerkraad.

Eksterne skakels

• (en) Besonderhede op WorldCat oor Nagelate Leerredenen van Johannes Gerhardus Olivier, in leven Herder en Leeraar der. Ned. Geref. Kerk te Franschhoek en Bethulië. URL besoek op 22 Januarie 2014.