Christo Viljoen

HC (Christo) Viljoen

Hendrik Christo Viljoen, OVD, Pr.Ing, (31 Augustus 1937 - 13 Januarie 2023) was 'n ingenieur, akademikus, en algemeen bekend as die “Vader van die Tegnopark” (Stellenbosch). Hy behaal die grade B.Sc., B.Ing. (Elektrotegniese Ingenieurswese, swak- en swaarstroom) aan die Universiteit van Stellenbosch (1959). Later verwerf hy die grade M.Ing. (Elektroniese Ingenieurswese) en Ph.D. (Ing), albei aan die Universiteit van Stellenbosch, waar hy agtereenvolgens as Senior Lektor, Professor in Elektroniese Ingenieurswese, Dekaan (Ingenieurswese) en Viserektor (Bedryf) werksaam is. Hy was getroud met Hana Stehlik. Die egpaar het drie kinders en sewe kleinkinders. In die openbare domein maak hy onder andere bydraes op die terreine van die uitsaaiwese en produk-innovasie en -ontwerp, en die genealogie.

Jeugjare

Hendrik Christo Viljoen is op 31 Augustus 1937 in Graaff-Reinet, Kaapprovinsie gebore as die oudste van 5 kinders (3 seuns, 2 dogters) van Hendrik Christoffel (Hent) Viljoen (1902 - 1994) en Anna Pienaar (1912 - 2001), albei onderwysers. Sy vader was viseprinsipaal van die Hoër Volkskool, Graaff-Reinet en het onder andere vir dr Anton Rupert en dr Beyers Naudé skool gehou.

Viljoen het as skolier reeds gereeld bydraes gepubliseer in die Klein Burger, die Jongspan, en op hoërskool in Huisgenoot en Die Burger. Hy matrikuleer aan die Hoër Volkskool, Graaff-Reinet in 1954 as hoofseun en dux leerling.

Van 1955 - 1959 is Viljoen ingeskryf vir B.Sc., B.Ing. gradestudie (Elektrotegniese ingenieurswese, swak- en swaarstroom) aan die Universiteit van Stellenbosch, waar hy aktief deelneem aan die openbare studentelewe, onder andere as redaksielid van die studentekoerant Die Matie en die Stellenbosche Student, hoof-joolorganiseerder (1959) en as nasionale president van SAFUIS (SA Federasie van Universiteits-Ingenieurstudente).

Hy ontvang ‘n studiebeurs van die Britse firma English Electric en studeer nagraads aan die Marconi College, Chelmsford, vir een jaar, en werk as ontwerpingenieur vir Marconi Instruments in St Albans vir een jaar.

Tydens 'n vakansietoer deur Europa ontmoet hy sy toekomstige eggenote, Hana Stehlik, gebore in Praag, Tsjeggo-Slowakye, wat saam met haar ouers in 1962 na Australië geëmigreer het. Die egpaar is op 25 Junie 1965 in Pretoria in die huwelik bevestig, terwyl Viljoen as ingenieur by die Derdepoort Radiostasie, Pretoria van die Departement Pos- en Telegraafwese werksaam was. Uit die huwelik is drie kinders gebore, Marenka, Annakie en Francois, en hulle het 7 kleinkinders.

Akademiese loopbaan

In 1966 is Viljoen aangestel as Senior Lektor in Elektroniese Ingenieurswese aan die Universiteit van Stellenbosch. Hy behaal die grade M.Ing. (Stell.) 1964 en Ph.D. (Ing.) (Stell.) 1969.

Hy is verantwoordelik vir die invoer van die eerste studies op voorgraadse vlak in halfgeleier-elektronika en digitale elektronika aan die US, en skrywer van die eerste universiteitshandboek “Elektronika deel I” in Afrikaans.

Bevordering na professor (1970), dekaan Ingenieurswese (1979) en viserektor (bedryf) (1993) aan die Universiteit van Stellenbosch volg. Hy het vir 'n totaal van 16 jaar as lid van die US Raad in drie verskillende hoedanighede gedien, naamlik senaatsverkose raadslid, viserektor (ex officio), en konvokasieverkose raadslid.

Van 1975-76 is hy besoekende professor aan die Georgia Institute of Technology in Atlanta, Georgia, VSA, en van 1980-81 is hy besoekende professor aan die Nasionale Chiao Tung Universiteit (NCTU) in Hsinchu, Republiek China (Taiwan).

Tydens sy termyn as dekaan het die Universiteit van Stellenbosch tot die ruimtebedryf toegetree met die ontwikkeling van die SUNSAT- aardsatelliet, wat in 1999 gelanseer is, en die stigting van die afwentelmaatskappy SUNSPACE (tans Spaceteq) op Tegnopark.

As viserektor (bedryf) aan die US was hy onder andere verantwoordelik vir die herinrigting en kommersialisering van die Neelsie-studentesentrum, die instelling van die Groenroete ('n veilige roete vir studente op die kampus), die opriging van die Jan Smutsgebou vir biologiese wetenskappe, en die daarstelling van die Kantoor vir Intellektuele Eiendom (tans bekend as InnovUS).

Hy is verkies as visepresident van die US Konvokasie van 2006 – 2011, en president van 2011 – 2016.

Tegnopark

Tydens sy besoek aan die National Chiao Tung University het Viljoen kennis gemaak met die nabygeleë Science Based Industrial Park in Hsinchu, 'n wetenskaps- en tegnologiepark. Beïndruk deur die praktiese wisselwerking tussen akademia en industria wat dit fasiliteer, beywer hy hom vir die stigting van Suid-Afrika se eerste wetenskaps- en innovasiepark in Stellenbosch. Hy oorreed die destydse burgemeester van Stellenbosch, mnr. Piet Lombaard, om die stadsraad so ver te kry om grond beskikbaar te stel vir die ontwikkeling van 'n innovasiepark, suidwes van die dorp, en met behulp van ‘n staatslening word die nodige infrastruktuur ontwikkel. Hy stel die naam Tegnopark voor vir die nuwe ontwikkeling. Die sooispitseremonie geskied in 1985, en Viljoen oorreed die NOK (Nywerheids-Ontwikkelingskorporasie) om 'n innovasiesentrum op te rig waar jong entrepreneurs hul ondernemings kan begin; binne 'n jaar was dit nodig om die Innovasiesentrum se grootte te verdubbel met Innovasiesentrum 2. Tans huisves Tegnopark 'n aantal innoverende hoëtegnologie maatskappye waar 'n totaal van 5 500 mense werksaam is, en die hoofkwartier van 'n aantal groot maatskappye gehuisves is.

Openbare lewe

Viljoen was lid van die Beheerraad van die SAUK (1987 - 1993) en voorsitter van 1989-1993;
lid van die Raad van die SABS (1981 - 1996);
lid van die Elektrisiteitsraad (1986 - 1993) (tans die Eskom direksie);
lid van die Elektrisiteitsbeheerraad (1981 - 1994) (tans NERSA);
lid van die beoordelaarspaneel van die jaarlikse DISA Ontwerpskompetisie (1976 - 2012) en voorsitter vanaf 1982 tot 2012;
lid van SARPI beheerraad (1980 - 1993) (tans ECSA);
kommissaris van die OUO (Onafhanklike Uitsaai-owerheid, 1994 - 1996) (tans OKASA);
ondervoorsitter van die beheerraad van GISA (Genealogiese Instituut van SA, (1997 - 2013), en
lid van die beheerkomitee van die Hugenote-Vereniging (1998 - 2022) (voorsitter van 2003 - 2013).
Hy het veral op twee terreine van die openbare lewe groot bydraes gelewer, t.w. produkontwerp, en die uitsaaiwese.

Produkontwerp

Viljoen het hom beywer vir die bevordering van nywerheids- en ingenieurswese-produkontwerp en is deur die SA Instituut vir Meganiese Ingenieurs verkies tot beskermheer van die Ontwerp-inisiatief (1990). Hy is verkies tot eregenoot van SAIBI (SA Instituut vir Bedryfsingenieurs), deur die SAIRI (SA Instituut vir Raadgewende Ingenieurs) verkies tot “Ingenieur van die Jaar (1992)”, en deur die SA Rekenaar-vereniging verkies tot Rekenaarpersoonlikheid van die Jaar (1988). Vir 35 jaar was hy lid van die beoordelaarspaneel (25 jaar daarvan as voorsitter) van die jaarlikse DISA ontwerpstoekennings van die Ontwerp-Instituut van SA (SABS), wat uitmuntende produkontwerp erken en bevorder.

Uitsaaiwese

Viljoen was van 1987 - 1993 lid van die beheerraad van die SAUK, as ondervoorsitter (1987-89) en voorsitter (1989-1994). Dit was tydens die oorgangsperiode na ‘n demokratiese bestel, wat besondere eise aan die SAUK gestel het om 'n vreedsame oorgang te bevorder. Hy het hom sterk beywer vir die onafhanklikheid van die SAUK, en het daarvoor dikwels in botsing gekom met kabinetsministers (waaronder veral PW Botha, Pik Botha, en Kobie Marais) om politieke inmenging in die bedrywighede van die SAUK te staak. Sy doel was om die SAUK te omvorm van 'n staatsuitsaaier na ODU (openbare diensuitsaaier). Tydens sy termyn as SAUK-raadsvoorsitter het hy onder vier Ministers van Uitsaaiwese gedien.

Kort na sy aanstelling as SAUK-raadsvoorsitter het hy die daaglikse kommentaar wat soggens voor die nuus oor die radio uitgesaai is (die ekwivalent van ‘n koerant se hoofartikel), en wat deur sy voorganger dr Brand Fourie ingestel was, afgeskaf, en die beginsel van "reg tot repliek" op nuusuitsendings ingestel. 'n Groot uitdaging was om die SAUK om te skakel van 'n organisasie wat groot verliese ly na 'n winsgewende organisasie, wat danksy groot besnoeiings en personeelvermindering reggekry is.

Sy belangrikste bydrae tot die omvorming van die uitsaaibedryf in Suider-Afrika was die verslag van die Taakgroep i.s. Uitsaaibehoeftes van Suid- en Suider-Afrika, (1990 – 1991), bekend as die Viljoen-taakgroep. Die implementering van die aanbevelings van die taakgroep het tot ingrypende veranderinge in die uitsaaitoneel in Suid-Afrika gelei, waaronder:

• die omskepping van die SAUK van 'n staatsuitsaaier na 'n openbare diensuitsaaier,
• die instelling van die OUO (Onafhanklike Uitsaai-Owerheid, tans OKOSA), en
• instelling van gemeeenskapsuitsaaidienste (sowel radio as TV) op plaaslike vlak.

Hy was kommissaris van die OUO (Onafhanklike Uitsaai-Owerheid) (tans bekend as OKOSA, die Onafhanklike Kommunikasie-owerheid van SA), van 1994 – 1996.

Stokperdjies

Viljoen was 'n gekwalifiseerde SOWA (Selfonderhoudende Onderwater Asemhalingsapparaat) duiker en ywerige genealoog. Hy is, saam met mnr Ritzema de la Bat, 'n medestigter van GISA (die Genealogiese Intituut van SA) en dien as ondervoorsitter van die beheerraad van 1997 – 2013. Uit sy pen verskyn die “Viljoen Familieregister” (2022) asook die “Pienaar Familieregister” (2016). Hy is die skrywer van 18 wetenskaplike artikels, 17 gepubliseerde referate by nasionale en internasionale konferensies, en 13 referate by nasionale en internasionale konferensies, asook 3 handboeke en 'n groot getal populêre artikels oor die wetenskap en tegnologie. Radio-amateur met roepsein ZS1HC.

Hy beywer hom vir die bevordering van Afrikaans as akademiese en wetenskapstaal, en is die samesteller van die Kuberwoordeboek (Protea Boekhuis, 2007) en medesameseller van die Ruimtewoordeboek (International Astronautics Association, 2011 en 2016).

Vererings

• Toekenning van die Goue Leeu, Republiek van China (Taiwan) 1991
• Orde vir Verdienstelikheid (klas silwer), 1993, deur die Staatspresident van Suid-Afrika
• Rekenaarpersoonlikheid van die Jaar, 1988, Suid-Afrikaanse Rekenaarvereniging
• Ingenieur van die Jaar, 1992
• Erepenning van die Fakulteit Natuurwetenskap en Tegniek van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, 2000
• Toekenning vir kulturele bydrae (Ruimtewoordeboek): Wes-Kaapse Minister van Kultuur, 2012
• Genealoog van die Jaar (2014), Genealogiese Genootskap van Suid-Afrika
• DF du Toit-Malherbe prys vir Genealogiese Navorsing , Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, 2014
• HB en MJ Thom Prestige-toekenning vir die bevordering van Afrikaanse onderwys en opleiding (FAK, 2016)

Publikasies

• Medeskrywer (met JJ du Plessis) van die "Ruimtewoordeboek/Space Dictionary" (IAA, Parys, Frankryk, 2010; herdruk 2016)
• Mede-outeur van "Basiese Elektronika", dele 1 - 6, HAUM 1973
• Skrywer van "Elektronika deel I," AA Balkema, Kaapstad, 1971
• Viljoen Familieregister (HVSA, 2021)
• Pienaar Familieregister (HVSA 2016)
• Kuberwoordeboek (Protea boekhuis, 2007)
• Verskeie vakwetenskaplike publikasies.
• Groot getal populêr-wetenskaplike publikasies (Litnet, Die Huisgenoot, Die Burger, ens.)

Bronnelys

• History of Technopark, Stellenbosch
• History of Technopark, Stellenbosch Geargiveer 5 Maart 2018 op Wayback Machine Technopark, Stellenbosch
• Stellenbosch Writers, Christo Viljoen