Koos Reyneke

Koos Reyneke, 2015.

Koos Reyneke (gebore Pretoria, 30 April 1947) is 'n Suid-Afrikaanse argitek wat tot begin 2016 vir 72 kerkontwerpe verantwoordelik was, onder meer 67 NG kerke. Dit maak hom saam met Wynand Louw en Hendrik Vermooten een van die drie argitekte wat die meeste NG kerkgeboue ontwerp het.

Herkoms en opleiding

Koos Reyneke in die dooprokkie waarin hy en al ses sy sibbes bes moontlik gedoop is. Sy ma (wat hom vashou) is ook daarin gedoop, asook haar ma, Jacoba Johanna Potgieter, die twaalfde kind van die eerste burgemeester van Pretoria, Piet Potgieter. Die pastorie met die balkon was dié van die NG gemeente Pretoria (Bosmanstraat), wat lankal gesloop is. Die pak wat Koos se pa dra, het behoort aan dié se oupa ds. J.C. (Koos) Reyneke van die NG gemeente Cradock. Koos se oupa ds. Johan Reyneke het ses van die sewe Reyneke-kinders in Bosmanstraat gedoop.

Reyneke, sy ouers se tweede kind, het grootgeword op die sendingstasies Derdepoort en Saulspoort, waar sy vader, ds. Kobie Reyneke, sendeling was. Laasgenoemde was die oudste seun van ds. Johan Reyneke, van 1941 tot 1956 medeleraar van die NG gemeente Pretoria. Koos Reyneke se moeder, Riena van Zyl, en vader het albei aan die Universiteit van Pretoria studeer.

Reyneke was van 1960 tot 1964 'n leerder aan die Hoërskool Rustenburg terwyl hy 'n kosganger van die Kruger-koshuis was. Ná skool studeer hy 'n jaar lank ingenieurswese aan Tukkies, maar skakel aan die begin van sy tweede jaar oor na argitektuur vanweë sy belangstelling in kuns. Ook in sy tweede jaar is hy getroud met 'n medestudent, Paulette van Wyk. Hy verwerf sy graad in argitektuur in 1972. As deel van die praktiese deel van sy studie werk hy op Kroonstad onder Eddie Bloem. In dié tyd is sy skripsie-kerk aanvaar as plan vir die NG kerk Kroonstad-Môrewag. Dit was reeds sy tweede kerk, want as student het hy ook die kerk van die hulpbehoewende NG gemeente Witbank-Klipfontein ontwerp. Dié kerk se boukoste het nagenoeg R55 000 beloop.

Argitekloopbaan

Danksy die ontwerp van die Klipfontein-kerk kry hy in 1974, nadat hy sy eie praktyk, Koos Reyneke Argitekte, opgerig het, opdrag om die NG gemeente Sasolburg-Fakkel se kerkgebou te ontwerp. Met die inwyding van dié kerk kry hy nog twee opdragte: Sasolburg-Fontein en Kemptonpark-Wes, albei jong NG gemeentes met min geld tot hul beskikking. Kort hierna volg die NG kerke Kriel en Humansdorp-Oos. Dadelik was daar 'n groot vraag na sy kerkontwerpe, juis omdat hy, danksy sy agtergrond in ingenieurswese, hoë geronde siersteenmure as struktuur kon gebruik wat groot besparing meegebring het.

Die opdrag om die NG kerk Elarduspark in Pretoria te ontwerp het hy gekry nadat hy by navraag van die NG Kerkkantoor 'n telefoniese kwotasie gelewer het van R250 000 vir 'n kerk met duisend sitplekke. Die Kerkkantoor het hom versoek om te kwoteer vir Elarduspark omdat die NG gemeente Skuilkrans pas 'n soortgelyke kerk teen R850 000 voltooi het en Elarduspark dieselfde bedrag by die kantoor wou leen. Reyneke se praktyk het destyds so vinnig uitgebrei dat hy, soos die kerkargitek Hendrik Vermooten, 'n vliegtuig moes koop om toesig te hou oor bouprojekte landwyd. In 'n stadium was dit tot 14 op 'n keer, byvoorbeeld Upington-Wes, in Klerksdorp, op Port Shepstone, twee in Port Elizabeth, op Richardsbaai, Empangeni, in Bloemfontein, ens.

Breër betrokkenheid

Reyneke se vele solovlugte kruis en dwars oor Suid-Afrika het hom 'n buitengewoon nuwe perspektief van die land se demografie gegee met veral die baie groot oop en ylbewoonde gebiede wat hom getref het. Daarom het hy probeer om 10 "taalprovinsies" af te baken wat groot belangstelling uit België en Duitsland tot gevolg gehad het, met kaarte gepubliseer ook in die New York Times. Genl. Constand Viljoen het hom versoek om 'n "vredesprovinsie" af te baken wat as grondslag sou dien vir sy onderhandelinge met oudpres. Nelson Mandela, en later die African National Congress (ANC) se nasionale uitvoerende komitee. Reyneke was deel van die gesamentlike studiegroep van die ANC en Volksfront na België en Switserland en het ook die Switserse Instituut van Federalisme op 'n studietoer deur dele van Pretoria en Gauteng geneem. Vanweë sy kennis van demografie het hy die Tswanas en ook die Zoeloes verteenwoordig in KODESA se Afbakeningskommissie. Hy het die grense van Noordwes en KwaZulu-Natal aangepas en verander selfs ná goedkeuring deur die Nasionale Party en ANC omdat die Tswanas en Zoeloes gedreig het om KODESA te verlaat as die grense nie aangepas word soos Reyneke voorgestel het nie. Hy het byvoorbeeld 500 000 Tswanas van Odi, Brits en Hammanskraal uit Gauteng gesny. Die naam Gauteng (Tswana betekenis: "plek waar goud teenwoordig is", met ander woorde die hele Witwatersrand) het hy reeds in September 1993 aan oudpres. Thabo Mbeki verduidelik en in sy "taalkaart"-voorgestel.

Hy was betrokke by die restourasie van Pelgrimsrus en in Pretoria een van die oorspronklike stigters van die dorpsgebied Wapadrand. Dit is danksy sy kennis van die ou wapad dat dié voorstad se straatname genoem is na die onderdele van ‘n ossewa.

Bronne

• (en) Besonderhede van Reyneke op die argitektuurwebtuiste Artefacts.co.za. URL besoek op 7 Mei 2016.
• 'n E-posgesprek met Reyneke op 7 Mei 2016.

Eksterne skakels

• (af) Vryheidsfront het volkstaatidee laat verongeluk Geargiveer 23 Maart 2015 op Wayback Machine, PRAAG, 3 September 2014. URL besoek op 7 Mei 2016.