Nihilisme
Nihilisme is 'n begrip wat gebruik word in die filosofie, om die ontkenning van die bestaan van betekenis of waarde in die wêreld aan te dui. Die woord kom van die Latynse "nihil" wat letterlik "niks" beteken. Die term is sterk verbind met die filosoof Friedrich Nietzsche, wat in sy werk op die nihilisme gefokus het. Nihilisme kan ook epistemologiese, ontologiese of metafisiese vorms inneem, wat onderskeidelik beteken dat kennis in sommige opsigte nie moontlik is nie, of in die werklikheid nie bestaan nie.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Die term bestaan sedert die Franse Rewolusie.[1] In die filosofie word nihilisme gepopulariseerd deur Friedrich Heinrich Jacobi in 1799, in 'n kritiek op Johann Gottlieb Fichte. Die term word in hierdie tyd gebruik om afkeer of die afbreek van die ‘hoogste waardes’ te beskryf.[2] Die term word negatief gebruik, selfs as 'n skelwoord. In die eerste helfte van die 19de eeu word die term in verskeie lande gebruik deur diegene wat vrees vir die slegte invloed van 'n afwysing van die geloof en die aanvaarde kulturele waardes. Hierdie skrywers vrees 'n beweging "wat niks heel laat van wat vir hulle die hoogste waarde verteenwoordig."[3] Met Toergenjev se Vaders en Seuns word in Rusland in die jare 60 van die 19e eeu die term nihilisme vir die eerste keer gebruik in positiewe sin. In dié boek gee die hoofkarakter Bazarov die volgende definisie:
"'n Nihilis, is iemand wie nie buig vir gesag nie, iemand wat geen beginsel sommer op goeie geloof aanneem nie, hoe goed en eerbiedwaardig dit ook mag wees..."[4]
Die nihilistiese beweging wat in Rusland opkom in die jare 1860–1870 het geen vasomlynde programme nie en word gekenmerk deur hul afkeur teen die aanvaarde oortuigings. Die term word deur radikale groeperinge gebruik.[5] Dus word dit ook toenemend gebruik om ektremiste van elke vorm te beskryf, en word daarmee weer 'n skelwoord.[6]
Nietzsche
[wysig | wysig bron]In die denke van Friedrich Nietzsche het die begrip nihilisme 'n sterk filosofiese begrip geword. 'n Enkele definisie is moeilik om te gee, omdat hy die term in verskillende vorme voorstel. Gemeenskaplik in die definisies is 'n besef van sinneloosheid. 'n Bekende omskrywing van Nietzsche: „Was bedeutet Nihilismus? - Dass die obersten Werte sich entwerten. Es fehlt das Ziel. Es fehlt die Antwort auf das ‘Wozu?’ (" Wat beteken nihilisme? - Dat dit die hoogste waardes devalueer. Die doel ontbreek. Die antwoord op die 'waarna' ontbreek?)
Nietzsche omskryf homself as 'n nihilis, maar wel vanuit sy eie invalshoek. Dit word tans grotendeels gedebatteer. Sy positiewe opvattings oor die bestaan van waarheid en sy erkenning van die (menslike) natuur en geaardheid onderskei hom van die hoofstroming in die nihilisme.[7] Sy verwerping van die bestaan van 'n volmaakte bron van absolute, universele en transendentale waardes het hy gemeen met die nihilisme, maar anders as ander nihiliste was hy geen nihilist in hart en siel nie en het hy die nihilisme nooit verdedig nie en toon hy homself dat hy selfs heel krities daaroor is.[8] Sy gekompliseerde verhouding met die nihilisme blyk onder meer uit sy bewering dat "waarhede illusies (is), waarvan ons vergeet dat hulle bestaan", en sy stelling dat die Christendom die uiterste vorm van nihilisme sou wees.
Volgens Nietzsche word die nihilisme gekenmerk deur:
- Ongeldigheid van moraliteit, in die sin dat morele waardes geen absolute geldigheid het nie; moraliteit is subjektief.
- Ongeldigheid van die waarheid: objektiewe ewige waarhede is nie kenbaar nie; waarheid is subjektief.
- Daar is geen god: 'n ewige mag bestaan nie; die mens staan alleen.
- Ewige herhaling: die geskiedenis het geen doel nie.
Om hierdie redes word Nietzsche ook wel gesien as 'n eksistensialis. Die weg uit die nihilisme sien Nietzsche in die moontlikheid van mense om Übermenschen te word, wat nie geleë is in bestaande konvensies nie maar hul eie waardes skep, wat kan lei tot 'n Umwertung aller Werte (Herwaardasie van alle waardes).
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ J. Goudsblom, Nihilisme en Cultuur, Meulenhoff 2003, bl. 3. ISBN 90-461-3015-0
- ↑ J. Goudsblom, Nihilisme en Cultuur, Meulenhoff 2003, bl. 6.
- ↑ J. Goudsblom, Nihilisme en Cultuur, Meulenhoff 2003, bl. 6.
- ↑ I. Toergenjew, "Vaders en Zonen", L.J. Veen’s uitgeversmij. N.V. Amsterdam, bl. 43.
- ↑ S.Tompkins, The Russian Intelligentsia, Norman, 1957, bl. 52.
- ↑ J. Goudsblom, Nihilisme en Cultuur, Meulenhoff 2003, bl. 9.
- ↑ Steven Michels - Nietzsche, Nihilism, and the Virtue of Nature, Dogma, 2004
- ↑ Cline, Austin.: "Nihilism, Nihilists, and Nihilistic Philosophy," at About.com (2007)