Kolonialisme
Kolonialisme is die vestiging en instandhouding van een groep mense as verhewe bo ander volke en gebiede,[1][2] dikwels vir imperialistiese beheer en uitbuiting, en deur 'n reeks praktyke en verhoudings van kolonisasie, die installering van afhanklikheid en beheer.[3][4][5][1][2] Dit gesê daar is geen duidelike definisie van kolonialisme nie en definisies kan verskil na gelang van die gebruik van die term en konteks.[4][6]
Kolonialisme is etimologies gewortel in die Latynse woord "Colonus", wat gebruik is om huurders in die Romeinse Ryk te beskryf.[4] Die kolonies deelboere het begin as huurders van grondeienaars, maar soos die stelsel ontwikkel het, het hulle permanent in skuld by die grondeienaar verval en vasgevang geword in serwituut.
Kolonialisme bestaan sedert antieke tye. In die moderne tydperk word die konsep die sterkste geassosieer met Europese kolonialisme, wat in die 15de eeu begin het en tot die middel 1900's strek. Aanvanklik het verowering beleid van merkantilisme gevolg, wat daarop gemik was om die tuisland-ekonomie te versterk, so ooreenkomste het die kolonie gewoonlik beperk tot handeldryf slegs met die metropool (moederland). Teen die middel van die 19de eeu het baie ryke merkantilisme en handelsbeperkings prysgegee en die beginsel van vrye handel aanvaar, met min beperkings of tariewe.
Sendelinge was aktief in feitlik al die Europees-beheerde kolonies omdat die metropole Christelik was. Geskiedkundige Philip Hoffman het bereken dat Europeërs teen 1800, voor die Industriële Revolusie, reeds minstens 35% van die aardbol beheer het, en teen 1914 het hulle beheer oor 84% van die aardbol verkry.[7] In die nasleep van die Tweede Wêreldoorlog het koloniale moondhede tussen 1945 en 1975 teruggetrek; oor watter tyd byna alle kolonies onafhanklikheid verkry het en veranderde koloniale, sogenaamde postkoloniale en neokolonialistiese verhoudings aangegaan het.
Definisies
[wysig | wysig bron]Collins English Dictionary definieer kolonialisme as "die praktyk waardeur 'n magtige land minder magtige lande direk beheer en hul hulpbronne gebruik om sy eie mag en rykdom te vergroot".[3] Webster's Encyclopedic Dictionary definieer kolonialisme as "die stelsel of beleid van 'n nasie wat sy gesag oor ander mense of gebiede wil uitbrei of behou".[2] Die Merriam-Webster Woordeboek bied vier definisies, insluitend "iets kenmerkend van 'n kolonie" en "beheer deur een mag oor 'n afhanklike gebied of mense".[8]
Die Stanford Encyclopedia of Philosophy gebruik die term "om die proses van Europese vestiging en politieke beheer oor die res van die wêreld, insluitend die Amerikas, Australië en dele van Afrika en Asië, te beskryf". Dit bespreek die onderskeid tussen kolonialisme, imperialisme en verowering en verklaar dat "die moeilikheid om kolonialisme te definieer spruit uit die feit dat die term dikwels as 'n sinoniem vir imperialisme gebruik word. Beide kolonialisme en imperialisme was vorme van verowering wat verwag is om Europa ekonomies en strategies bevoordeel," en gaan voort "gegewe die moeilikheid om konsekwent tussen die twee terme te onderskei, sal hierdie inskrywing kolonialisme breedweg gebruik om te verwys na die projek van Europese politieke oorheersing van die sestiende tot die twintigste eeue wat geëindig het met die nasionale bevrydingsbewegings van die 1960's".[4]
In sy voorwoord tot Jürgen Osterhammel se Colonialism: A Theoretical Overview sê Roger Tignor "Vir Osterhammel is die essensie van kolonialisme die bestaan van kolonies, wat per definisie anders as ander gebiede soos protektorate of informele invloedsfere regeer word."[1] In die boek vra Osterhammel: "Hoe kan 'kolonialisme' onafhanklik van 'kolonie' gedefinieer word?'"[9] Hy vestig hom op 'n drie-sinne-definisie:
“Kolonialisme is 'n verhouding tussen 'n inheemse (of met geweld ingevoerde) meerderheid en 'n minderheid van buitelandse indringers. Die fundamentele besluite wat die lewens van die gekoloniseerde mense raak, word geneem en geïmplementeer deur die koloniale heersers in die nastrewing van belange wat dikwels in 'n verre metropool gedefinieer word. Deur kulturele kompromieë met die gekoloniseerde bevolking te verwerp, is die koloniseerders oortuig van hul eie superioriteit en hul geordende mandaat om te regeer.”[10]
Soorte van kolonialisme
[wysig | wysig bron]Historici onderskei dikwels tussen verskeie oorvleuelende vorme van kolonialisme:
- Setlaarkolonialisme behels grootskaalse immigrasie, dikwels gemotiveer deur godsdienstige, politieke of ekonomiese redes. Dit is daarop gemik om die oorspronklike bevolking te vervang.
- Uitbuitingskolonialisme behels minder koloniste en fokus op die uitbuiting van natuurlike hulpbronne of die gekoloniseerde bevolking as arbeid,tipies tot die voordeel van die tuisland. Hierdie kategorie sluit handelsposte sowel as groter kolonies in, waar koloniste baie van die politieke en ekonomiese administrasie sou uitmaak. Voor die einde van die slawehandel en wydverspreide afskaffing, toe inheemse arbeid nie beskikbaar was nie, is slawe dikwels in die Amerikas ingevoer, eers deur die Portugese Ryk en later deur die Spaanse, Nederlandse, Franse en Britse.
- Surrogaatkolonialisme behels 'n nedersettingsprojek ondersteun deur 'n koloniale mag, waarin die meeste setlaars nie uit dieselfde etniese groep as die heersende mag kom nie.
- Internekolonialisme is 'n idee van ongelyke strukturele mag tussen gebiede van 'n staat. Die bron van uitbuiting kom van binne die staat.
Sien ook
[wysig | wysig bron]Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Tignor, Roger (2005). Preface to Colonialism: a theoretical overview. Markus Weiner Publishers. p. x. ISBN 978-1-55876-340-1. Besoek op 5 April 2010.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Webster's Encyclopedic Unabridged Dictionary of the English Language, 1989, bl. 291.
- ↑ 3,0 3,1 "Colonialism". Collins English Dictionary. HarperCollins. 2011. Besoek op 8 Januarie 2012.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Margaret Kohn (29 Augustus 2017). "Colonialism". Stanford Encyclopedia of Philosophy. Stanford University. Besoek op 5 Mei 2018.
- ↑ Rodney, Walter (2018). How Europe underdeveloped Africa. Verso Books. ISBN 978-1-78873-119-5. OCLC 1048081465.
- ↑ Horvath, Ronald J. (1972). "A Definition of Colonialism". Current Anthropology. 13: 45–57. doi:10.1086/201248. S2CID 144173629.
- ↑ Philip T. Hoffman (2015). Why Did Europe Conquer the World?. Princeton University Press. pp. 2–3. ISBN 978-1-4008-6584-0.
- ↑ "Colonialism". Merriam-Webster. 2010. Besoek op 5 April 2010.
- ↑ Osterhammel, Jürgen (2005). Colonialism: a theoretical overview. trans. Shelley Frisch. Markus Weiner Publishers. p. 15. ISBN 978-1-55876-340-1. Besoek op 5 April 2010.
- ↑ Osterhammel, Jürgen (2005). Colonialism: A Theoretical Overview. trans. Shelley Frisch. Markus Weiner Publishers. p. 16. ISBN 978-1-55876-340-1. Besoek op 5 April 2010.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Kolonialisme.
