Sponsdier
| Sponsdier | |
|---|---|
.jpg)
| |
| Aplysina archeri. | |
Wetenskaplike klassifikasie 
| |
| Domein: | Eukaryota |
| Koninkryk: | Animalia |
| Filum: | Porifera Grant, 1836 |
| Klasse | |
| Sinonieme | |
Sponse of sponsdiere is die mees basale klade diere van die filum Porifera (betekenis: "spoordraers").[2] Hulle is veelsellige organismes van die subkoninkryk Parazoa, en hul lywe is vol porieë en kanale wat water daardeur laat sirkuleer.
Sponse het ongespesialiseerde selle wat in ander soorte selle kan verander en in die proses dikwels migreer tussen die hoof-sellae en die mesohyl (interne gelatienagtige stof). Sponse het nie senu-, verterings- of asemhalingstelsels nie. In plaas daarvan steun die meeste op die handhawing van ’n konstante watervloei deur hul lywe om kos en suurstof te kry en afvalstowwe te verwyder.
Tipes liggaamsbou
[wysig | wysig bron]Daar kan 3 verskillende tipes liggaamsbou in sponse waargeneem word. Die eenvoudigste tipe word die askonbou genoem en sulke sponse bestaan uit 'n holte, die atrium, wat deur die liggaamswand omsluit word.
Water vloei die atrium deur die porosiete binne en gaan deur die tuit of oskulum (gewoonlik 'n dorsale opening in die sponswand) na buite. Die oskulum is die enigste opening waardeur die water na buite kan vloei en die rigting van die waterstroom word deur die koanosiete bepaal. 'n Tweede soort liggaamsvorm, die sykontipe, is basies 'n askontipe waarvan die liggaamswande baie gevou is.
Die voue bring mee dat 'n aantal klein holtes gevorm word wat almal in 'n atrium uitmond. Watervloei word ook deur die koanosiete teweeggebring. Die meeste sponse het egter 'n leukonliggaamsvorm, waar die volume van die atrium verklein is. Die wande is baie gevou en die oorspronklike atriale ruimte is met 'n aantal kanale gevul, wat op hulle beurt weer vertak en klein kamers vorm.
Water vloei die klein kamers deur die porosiete binne en word dan deur kanale van die kamers af weggelei. Die kanale verenig naby die oskulum, waardeur die water na buite gaan. Leukonsponse kan 'n aantal oskula hê en sommige spesies kom ook in kolonievorm voor.
Fisiologie
[wysig | wysig bron]Sponse is vir hul lewensfunksies van 'n bestendige waterstroom deur hul liggame afhanklik. Hoewel die waterstroom deur die koanosiete veroorsaak word, hang die tempo daarvan grotendeels van die oskulumgrootte af. Die grootte hiervan word deur gespesialiseerde selle, die miosiete, gereguleer en hulle is in 'n aaneenlopende sirkel om die oskulum gerangskik.
Hulle vergroot die opening deur te ontspan en verklein dit deur saam te trek. Die water word vir gaswisseling gebruik en die kraagselle verkry die voedseldeeltjies uit die water. Volwasse sponse is sessiel: hulle is aan 'n substraat vasgeheg. Hulle larwes kan egter deur 'n aantal motiele (beweeglike) stadia gaan. Sponse kan sowel geslagtelik as ongeslagtelik voortplant.
Die meeste sponse is hermafrodities (tweeslagtig) en slegs 'n klein aantal eenslagtige spesies word aangetref. Die geslagselle (eiers en spermselle) word deur die amoeboïedale selle gevorm en die gamete word op verskillende tye afgeskei sodat selfbevrugting nie kan plaasvind nie. Die larwes wat na bevrugting ontwikkel, gaan deur 'n vryswemmende stadium voordat hulle hulle op die bodem vasheg en tot 'n nuwe individu ontwikkel.
Sponse kan baie maklik ongeslagtelik voortplant omdat hul selle so ongespesialiseerd is. Hulle het ook 'n verbasende regenerasievermoë en enige deel van 'n spons kan vervang word nadat dit afgebreek het. Gedurende 'n eksperiment is 'n spons byvoorbeeld deur gaasdoek geforseer, en die individuele selle wat aan die ander kant uitgekom het, het weer in klein groepies bymekaargekom om 'n aantal nuwe individue te vorm. Varswatersponse en sommige seelewende spesies het 'n besondere metode van ongeslagtelike voortplanting ontwikkel.
Tydens ongunstige toestande vergader 'n groot aantal argeosiete en ook reserwevoedsel in die mesofiel om 'n knop te vorm. Die versameling selle word deur 'n harde beskermende wand omring en die globuleuse struktuur word dan 'n gemmule genoem. Die ouersponse spons sterf gewoonlik hierna, maar die gemmule oorleef die ongunstige toestande. Wanneer die toestande verbeter, stroom die argeosiete by 'n opening in die gemmule uit, kom weer saam en ontwikkel tot 'n nuwe spons.
Kalksponse
[wysig | wysig bron]Die kalksponse behoort tot die klas Calcarea of Calcispongiae en die klas word deur hul 3- of 4-stralige, los gerangskikte kalkstekels gekenmerk. Die sponse het 'n slap liggaam en hulle word nie groot nie. Alle spesies leef in die see, terwyl hul voorkoms en vorm so baie na gelang van omstandighede kan wissel dat navorsers nie seker is hoeveel spesies daar in die orde is nie.
Glassponse
[wysig | wysig bron]Glassponse behoort tot die klas Hexactinellida of Hyalospongiae en kom veral in die diepsee voor. Die klas se stekels is of 3-, of 6-stralige naalde, wat tot 'n ingewikkelde skelet van tot 1 m kan ontwikkel. Byna al die spesies is buisvormig en veral die venusmandjie (Euplectella aspergillum) is vir hul ingewikkelde skelet bekend.
Gewone sponse
[wysig | wysig bron]Die gewone sponse (klas Demospongiae) is 'n groot versameling diere wat in 'n verskeidenheid habitatte voorkom. Hulle kan ryklik gekleurd wees omdat pigmentkorrels (kleurstowwe) in die amebosiete kan voorkom. Die stekels toon 'n groot verskeidenheid vorme en hulle is in spongienvesels ingebed en vorm (in baie gevalle) 'n geraamte.
Die bekendste gewone sponse is die badsponse (genera Spongia en Hippospongia), waarvan daar etlike duisende kilogramme jaarliks geoes word. Sommige wetenskaplikes het voorgestel dat daar 'n vierde klas sponse onderskei moet word. Hulle het die naam Sclerospongiae voorgestel vir 'n leukon-tipe spons wat 'n inwendige geraamte van silikastekels en 'n uitwendige bedekking van kalsiumkarbonaat het.
Oorsig
[wysig | wysig bron]
Sponse stem met ander diere ooreen in die sin dat hulle meersellig en heterotroof (kan nie hul koolstofvoeding uit anorganiese verbindings trek nie) is, nie selwande het nie en spermselle vervaardig. Anders as ander diere het hulle nie ware weefsel, organe en liggaamsimmetrie nie.
Die vorms van hul liggaam is aangepas vir die maksimum watervloei deur die sentrale opening, waar dit voedingstowwe deponeer. Die water verlaat weer die organisme deur ’n opening, die oskulum. Baie sponse het interne skelette van kollageenproteïen en/of sponsnaalde van kalsiumkarbonaat of silikondioksied. Alle sponse is onbeweeglike waterdiere. Hoewel sommige in varswater voorkom, is die meeste seewaterspesies.
Die meeste van die sowat 5 000 tot 10 000 bekende spesies leef van bakterieë en ander voedseldeeltjies in die water, maar sommige het fotosintetiese mikro-organismes as simbionte, en hierdie bondgenootskappe produseer dikwels meer kos en suurstof as wat dit gebruik. ’n Paar spesies wat in omgewings met min kos voorkom, het karnivore geword wat hoofsaaklik op klein skaaldiere aas.[3]
Die meeste spesies plant seksueel voort deur sperma in die water vry te stel om eiers te bevrug. Die eiers word by sommige spesies in die water vrygestel en by ander deur die "moeder" behou. Die bevrugte eiers bring larwes voort wat wegswem op soek na vasklouplek. Sponse kan ook voortplant deur deeltjies wat afbreek, maar dan moet dit die regte soort selle wees.
’n Paar spesies plant voort deur knopvorming. Wanneer toestande versleg, soos wanneer dit kouer word, kan baie varswaterspesies en ’n paar seesoorte gemmule voortbring; dit is "oorlewingspeule" van onbepaalde selle wat rustend bly todat toestande verbeter. Daaruit kan hele nuwe sponse voortkom, of dit kan die skelette van hul ouers rekoloniseer.[4]
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Pajdzińska A (2018). "Animals die more shallowly: they aren't deceased, they're dead. Animals in the polish linguistic worldview and in contemporary life sciences". Ethnolinguistic. 29: 147–161. doi:10.17951/et.2017.29.135.
- ↑ Pisani, Davide; Pett, Walker; Dohrmann, Martin; Feuda, Roberto; Rota-Stabelli, Omar; Philippe, Hervé; Lartillot, Nicolas; Wörheide, Gert (15 Desember 2015). "Genomic data do not support comb jellies as the sister group to all other animals". Proceedings of the National Academy of Sciences (in Engels). 112 (50): 15402–15407. doi:10.1073/pnas.1518127112. ISSN 0027-8424. PMC 4687580. PMID 26621703.
- ↑ Vacelet, J.; Duport, E. (2004). "Prey capture and digestion in the carnivorous sponge Asbestopluma hypogea (Porifera: Demospongiae)". Zoomorphology. 123 (4): 179–190. doi:10.1007/s00435-004-0100-0.
{{cite journal}}: Ongeldige|ref=harv(hulp) - ↑ Bergquist, Patricia R. (1978). Sponges. Londen: Hutchinson. ISBN 0-520-03658-1.
{{cite book}}: Ongeldige|ref=harv(hulp)
Bronnelys
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409672, volume 26, bl. 102, 103
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]- "Water flow and feeding in the phylum Porifera (sponges)"
- Carsten's Spongepage, "Information on the ecology and the biotechnological potential of sponges and their associated bacteria".
- "The Sponge Reef Project"
Wikispecies het meer inligting verwant aan Sponsdier
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Sponsdier.
