Tiriese pers
Tiriese pers (Latin: purpura), ook bekend as Tiriese rooi, Feniciese pers, koninklike pers, imperiale pers of imperiale kleurstof, is 'n rooipers natuurlike kleurstof. Dit is 'n afskeiding wat deur verskeie spesies van predatoriese seeslakke, van die familie Muricidae, geproduseer word. Hierdie rotsslakke was oorspronklik onder die naam Murex (purperslakke) bekend. In die antieke tyd het die ekstraksie van die kleurstof tienduisende slakke vereis en die proses was baie arbeidsintensief, wat die kleurstof gevolglik baie waardevol gemaak het. Die belangrikste chemikalie is 6,6′-dibromoindigo.
Agtergrond
[wysig | wysig bron]Tiriese pers is moontlik vir die eerste keer in 1570 v.C. reeds deur die antieke Fenisiërs gebruik.[1] Daar word beweer dat die naam Fenisië moontlik "land van pers" beteken.[2] In antieke tye is die kleurstof baie hoog aangeslaan, omdat die kleur nie maklik verbleik het nie, maar eerder helderder geword het wanneer dit aan sonlig blootgestel is en verweer het. Dit is in verskillende skakerings beskikbaar; die waardevolste skakering het soos swartgekleurde bloed gelyk.[3]
Aangesien dit besonder moeilik was om te vervaardig, was Tiriese pers baie duur. Volgens die geskiedskrywer Theopompus, wat in die 4de eeu v.C geleef het, was "purper vir kleurstowwe, by Colophon in Klein-Asië, die gewig in silwer werd". Omdat dit so duur was, het persgekleurde tekstielstowwe statussimbole geword waarvan die gebruik deur weeldewette beperk is. Die mees senior Romeinse magistrate het 'n toga praetexta, 'n wit toga met 'n Tiriese pers streep, gedra. Die selfs meer weelderige toga picta, was 'n toga waarvan die materiaal geheel en al Tiriese pers was. Die pers toga is met 'n goue streep afgerond. Hierdie besondere toga is deur Romeinse generaals tydens Romeinse triomftogte gedra.
Teen die vierde eeu n.C. het die Romeinse weeldewette so streng geword dat slegs die Romeinse keiser toegelaat is om Tiriese pers te dra. Gevolglik word 'pers' soms gebruik as 'n metoniem vir die keiserlike amp (bv. die uitdrukking 'het die pers aangetrek' het beteken dat die persoon die keiser geword het). Die produksie van Tiriese pers is tydens die daaropvolgende Bisantynse Ryk streng beheer, en deur die keiserlike hof gesubsidieer, wat die gebruik daarvan tot die kleur van koninklike systof beperk het. Later, tydens die 9de eeu, wanneer 'n kind van 'n regerende keiser gebore is, is daar gesê dat die kind "in die pers gebore" is.
Daar word gespekuleer dat die kleurstof wat by die <i id="mwXw">Bolinus</i> brandaris verkry word, in die Bybelse Hebreeus as argaman (ארגמן) bekend staan. 'n Ander kleurstof wat uit 'n verwante seeslak, Hexaplex trunculus, onttrek is, het na blootstelling aan lig 'n blou kleur opgelewer.Dit is moontlik die kleur wat as tekhelet (תְּכֵלֶת) bekend staan, en die kleurstof wat gebruik word vir kledingstukke wat vir rituele doeleindes gedra is.
Produksie vanaf seeslakke
[wysig | wysig bron]Die kleurstof is 'n slymafskeiding van die hipobranchiale klier van een van verskeie spesies van medium-grootte roofsugtige seeslakke wat in die oostelike Middellandse See voorkom. Die volgende seeslakke produseer die pers kleurstof: die marine buikpotiges Bolinus brandaris, die stekelrige purperslak (oorspronklik bekend as Murex brandaris Linnaeus, 1758), die gestreepte purperslak Hexaplex trunculus, die rotsskulp Stramonita hemastoom, en minder algemeen 'n aantal ander spesies soos Bolinus cornutus. Die kleurstof is 'n organiese verbinding van broom, 'n tipe verbinding wat gereeld in alge en in 'n ander seelewe voorkom, maar selde by landdiere teenwoordig is.
In die natuur gebruik die slakke die afskeiding as deel van hul roofsugtige gedrag om prooi te verdoof en as 'n antimikrobiese voering op eiermassas.[lower-alpha 1] Die slak skei hierdie stof ook af as dit deur roofdiere aangeval word, of fisies deur mense geantagoniseer en gepla word. Die kleurstof kan verkry word deur die slakke te "melk", wat meer arbeidsintensief is, maar 'n hernieubare bron is, óf deur die slakke te versamel en dit vernietigend te vergruis. David Jacoby merk op dat “twaalfduisend slakke van Murex brandaris hoogstens 1,4 g suiwer kleurstof oplewer, wat slegs genoeg is om die versiersel van 'n enkele kledingstuk te kleur."[4]
Wêreldwyd is daar baie ander spesies binne die familie Muricidae, byvoorbeeld Plicopurpura pansa,[5] van die tropiese oostelike Stille Oseaan, en Plicopurpura patula[6] uit die Karibiese gebied van die westelike Atlantiese Oseaan, wat ook 'n soortgelyke stof produseer ('n duursame pers kleurstof wat gevorm word wanneer dit aan sonlig blootgestel word). Hierdie vermoë is histories ook soms deur plaaslike inwoners in die gebiede waar hierdie slakke voorkom uitgebuit. (Dit wil voorkom asof sommige ander predatoriese buikpotiges, soos sommige wenteltrapslakke van die familie Epitoniidae, ook 'n soortgelyke stof produseer, maar dit is nog nie bestudeer of kommersieel uitgebuit nie.) Die hondewulkslak Nucella lapillus, uit die Noord-Atlantiese Oseaan, kan ook gebruik word om rooipers- en violetkleurige stowwe te produseer.[7]
Koningsblou
[wysig | wysig bron]Die Feniciërs het ook 'n diepblou kleurstof gemaak, waarna soms as koningsblou of hiasintepers verwys is, en wat van 'n nouverwante spesie marine slak vervaardig is.
Die Feniciërs het 'n aanvullende produksiefasiliteit op die Iles Purpuraires by Mogador in Marokko opgerig. [8] Die seeslak wat by hierdie westelike Marokkaanse kleurstofproduksie-aanleg geoes is, was Hexaplex trunculus, ook bekend onder die ouer naam Murex trunculus. [9]
Hierdie tweede spesie purperslak word deesdae by die Middellandse See en die Atlantiese kus van Europa en Afrika (Spanje en Portugal, Marokko en die Kanariese Eilande) aangetref.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Die kleurvaste kleurstof was 'n luukse handelsitem; die Romeine het dit as baie waardevol beskou en dit gebruik om seremoniële gewade soos togas te kleur. As kleurstof het die kleur gewissel van blou (piekabsorpsie by 590 nm, wat geeloranje is) tot rooipers (piekabsorpsie by 520 nm, wat groen is). [10] Daar word geglo dat die pers tint in intensiteit toegeneem het, eerder as om, namate die gekleurde tekstielstof verouder het, te verbleik. Vitruvius meld die produksie van Tiriese pers kleurstof uit skulpvis. In sy Geskiedenis van diere het Aristoteles die skulpvis waaruit die Tiriese pers verkry is beskryf, sowel as die proses waarvolgens die weefsel wat die kleurstof opgelewer het, verkry is. Plinius die ouere het die produksie van Tiriese pers in sy Natuurgeskiedenis soos volg beskryf: [lower-alpha 2]
Die gunstigste seisoen vir die optel van hierdie [skulpvis] is na die opkoms van Sirius, of andersins voor die lente; want wanneer hulle vir die eerste keer hulle wasagtige sekresie afgeskei het, is die sappe nie meer konsekwent nie. Dit is egter 'n feit wat nie in die werkswinkels waar die kleurstowwe berei word, bekend is nie, hoewel dit van kardinale belang is. Nadat die aar [dit wil sê die hipobranchiale klier], waarvan ons voorheen al gepraat het, onttrek is, moet sout ('n sextarius tot elke honderd pond sap), bygevoeg word. Dit is voldoende om die mengsel vir drie dae, en nie langer as dit nie, te laat week, omdat hoe varser dit is, hoe beter is die kwaliteit van die kleurstof. Dit word daarna in tin- of loodhouers gekook. Elke honderd amforae behoort by 'n matige hitte afgekook te word na vyfhonderd pond kleurstof. Die houer waarin dit gekook word, is aan die einde van 'n lang tregter, wat in kontak is met die vuurherd, sodat terwyl die vloeistof kook, die boonste laag, en daarmee saam die vleis, wat noodwendig aan die are kleef, van tyd tot tyd afgeskep kan word. Teen ongeveer die tiende dag is die hele inhoud van die kookpot in 'n vloeibare toestand, waarop 'n vel, waarvan die vet verwyder is, in die vloeistof gegooi word om die kleur te toets. Die vloeistof word egter aan die kook gehou totdat die kleur na wense is. 'n Tint wat na rooi neig, word as minderwaardig beskou teenoor 'n meer swarterige tint. Die wol word vir vyf uur in die vloeistof geweek, en nadat dit gekaard is, word dit weer in die mengsel gegooi, totdat dit die verlangde kleur ten volle geabsorbeer het.
Argeologiese gegewens uit Tirus dui daarop dat die slakke in groot vate versamel is en gelaat is om te ontbind. Dit het 'n afskuwelike stank afgegee wat inderdaad deur antieke skrywers vermeld is. Daar is nie veel bekend oor die daaropvolgende stappe nie, en die werklike antieke metode vir die massavervaardiging van die twee purperslakkleurstowwe is nog nie suksesvol gerekonstrueer nie. Die spesiale vloeistof wat die kleur van swart, gestolde bloed gehad het, is as die mees waardevolle van al die kleure geag, en is vermoedelik verkry deur die tekstiefstof twee maal in kleurvate te doop; eers in die indigo kleurstof (H. trunculus) en daarna in die persrooi kleurstof van B. brandaris. [3]
Die Romeinse mitograaf Julius Pollux wat in die 2de eeu geskryf het, het beweer (Onomasticon I, 45–49) dat die pers kleurstof vir die eerste keer deur die filosoof Hercules van Tirus ontdek is, of eerder deur sy hond, wie se bek pers was toe hy aan slakke langs die kus van Tirus gekou het. Hierdie verhaal is deur Peter Paul Rubens in sy skildery Hercules se hond ontdek pers kleur uitgebeeld, en is later in 'n meer volledige skildery, wat op Rubens se sketse gebaseer was, deur Theodoor van Thulden uitgebeeld. Volgens John Malalas het die voorval tydens die bewind van die legendariese koning Phoenix van Tirus, die gelyknamige voorvader van die Feniciers plaasgevind, en daarom was hy die eerste heerser wat die pers van Tirië gedra het en wetgewing oor die gebruik daarvan daargestel het. [11]
Die onlangse argeologiese ontdekking van 'n aansienlike aantal purperslakkulpe op Kreta dui daarop dat die onttrekking van imperiale pers kleurstof moontlik eeue voordat dit deur die Tiriërs gedoen is, reeds by die Minoïse samelewing gedoen is. Pottebakkerswerk wat op Kreta gevind is dui daarop dat die kleurstof gedurende die Middel-Minoïese periode, in die 20ste -18de eeu v.C geproduseer is. [12] [13] Opeenhopings van vergruisde purperslakskulpe by 'n hut op die argeologiese terrein van Coppa Nevigata, in die suide van Italië, kan daarop dui dat pers kleurstof daar vanaf ten minste die 18de eeu v.C. geproduseer is.
Die produksie van pers kleurstof vanaf purperslakke vir die Bisantynse hof het 'n skielike einde beleef met die beleg van Konstantinopel in 1204, die kritieke gebeurtenis van die Vierde Kruistog. David Jacoby kom tot die gevolgtrekking dat "geen Bisantynse keiser of enige Latynse heerser in voormalige Bisantynse gebiede die finansiële hulpbronne wat nodig is vir die produksie van pers kleurstof vanaf purperslakke, bymekaar kon skraap nie. Aan die ander kant word purperslakvisvang en kleuring met egte pers in die 10de tot die 13de eeu aan Egipte toegeskryf. " [14] Daarteenoor vind Jacoby dat daar geen melding van purperslakvisvang of kleuring in enige Westerse bron gemaak word nie, selfs nie in die Frankiese Levant nie. Die Europese Weste het intussen begin om eerder grana of karmosyn, afkomstig van vermiljoen wat deur die insek Kermes vermilio verskaf is, te vervaardig.
In 1909 het die Harvard-antropoloog Zelia Nuttall 'n intensiewe vergelykende studie opgestel oor die historiese produksie van die pers kleurstof wat uit die vleisetende purperslak geproduseer is, die bron van die koninklike pers kleurstof wat hoër as goud gewaardeer is in die antieke Nabye Ooste en antieke Mexiko. Die mense van antieke Mexiko het nie net dieselfde produksiemetodes as die Feniciërs gebruik nie, hulle het ook tekstiele wat met die kleurstof afkomstig van die purperslak gekleur is, bo alle ander tekstielstowwe geag aangesien dit in geskrifte as die kleredrag van die adellikes aangetoon is. "Nuttall het opgemerk dat die Mexikaanse purperslak-gekleurde tekstiele 'n 'onaangename ... sterk visagtige reuk het, wat net so blywend is soos die kleur self.' Die antieke Egiptiese Papirus van Anastasi het die verskynsel ook betreur: "Die hande van die kleurder het gestink na verrottende vis . . . " Hierdie stank was so deurdringend dat die Talmoed spesifiek aan vroue die reg gegee het om van enige man wat ná die huwelik 'n kleurder geword het, te skei.
Produksie van pers kleurstof in Noord-Afrika
[wysig | wysig bron]Die produksie van pers kleurstof vanaf purperslakke was 'n baie belangrike industrie in baie Feniciese kolonies en Carthago was geen uitsondering nie. Spore van hierdie eens hoogs winsgewende bedryf is nog steeds by baie Puniese terreine soos Kerkouane, Zouchis, Djerba en selfs in Carthago self, sigbaar. Volgens Plinius is die beste pers kleurstof in Afrika op Meninx (vandag se Djerba) geproduseer, en is die kwaliteit net deur Tiriese pers oortref. Dit is ook by Essaouira (Marokko) gevind. Die koninklike pers of keiserlike pers [15] is waarskynlik tot die tyd van Augustinus van Hippo (354–430) en voor die ondergang van die Romeinse Ryk, gebruik.
Kleurchemie
[wysig | wysig bron]Die belangrikste chemiese bestanddeel van die Tiriese kleurstof is in 1909 deur Paul Friedländer as 6,6′-dibromoindigo geïdentifiseer, afgelei van indigo-kleurstof wat voorheen in 1903 gesintetiseer is. [16] [17] Anders as indigo, is dit nog nooit kommersieel gesintetiseer nie.[18] In 2010 is 'n doeltreffende protokol vir laboratoriumsintese van dibromoindigo ontwikkel. [19]
Variasies in kleure van "Tiriese pers" van verskillende slakke is te wyte aan indigo-kleurstof (blou) of 6-bromoindigo (pers) wat bykomend tot die rooi 6,6′-dibromoindigo teenwoordig is. Bykomende kleurveranderings kan veroorsaak word deur debromering as gevolg van ligblootstelling (soos die geval is by Tekhelet) of deur hitteverwerking. [20]
In 1998 het 'n Engelse ingenieur, John Edmonds, volgens 'n lang proefondervindelike metode, 'n proses om tekstielstowwe met Tiriese pers te kleur, ontdek.[21] Hy het resepte en waarnemings van diegene wat vanaf die 15de tot die 18de eeu by die kleuring van tekstiele betrokke was nagevors, en ook die biotegnologiese proses van wedefermentasie ondersoek. Nadat hy saam met 'n chemikus gewerk het, het hy die hipotese daargestel dat 'n alkaliese gistingsvat nodig was. Hy het 'n onvolledige antieke resep vir Tiriese pers, wat deur Plinius die ouere opgeteken is, bestudeer. Deur die persentasie seesout in die kleurstofvat te verander en potas by te voeg, het hy daarin geslaag om wol tot 'n diep pers te verkleur.
Onlangse navorsing in organiese elektronika het getoon dat Tiriese pers 'n ambipolêre organiese halfgeleier is. Transistors en stroombane wat op die materiaal gebaseer is, kan deur sublimeerde dun films van die kleurstof vervaardig word. Die goeie halfgeleidende eienskappe van die kleurstof is afkomstig van 'n sterk intermolekulêre waterstofbinding wat pi-stapeling, wat nodig is vir geleiding, versterk. [22]
Moderne kleurweergawe
[wysig | wysig bron]Egte Tiriese pers, soos die meeste hoë-chroma pigmente, kan nie akkuraat op 'n RGB-rekenaarmonitor weergegee word nie. Antieke verslae is ook nie heeltemal konsekwent nie, maar hierdie monsterkaarte gee na beraming 'n aanduiding van die waarskynlike reikwydte waarin die kleur beskikbaar was:
_________</br> _________
Die onderste een is die sRGB- kleur # 990024, wat veronderstel is om op 'n uitsetapparaat met 'n gamma van 2,2 besigtig te word. Dit is 'n voorstelling van die RHS-kleurkode 66A, [23] wat soortegelyk aan "Tiriese rooi" is, [24] 'n term wat dikwels as 'n sinoniem vir die Tiriese pers gebruik is.
Filatelie
[wysig | wysig bron]Die kleurnaam "Tiriese pruim" is gebruik om die kleur van 'n Britse posseël wat kort voor die dood van koning Edward VII in 1910 ontwerp is, maar nooit vrygestel is nie, te beskryf. [25]
Galery
[wysig | wysig bron]-
Spykerskriftablet, gedateer 600–500 v.C. met instruksies vir die kleur van pers en blou wol. Ref. Sjabloon:British-Museum-db.
-
Skildery van 'n man met 'n pers toga picta, uit 'n Etruskiese graf, ongeveer 350 v.C.
-
Romeinse mans wat tydens 'n godsdienstige optog toga-praetextae met rooipers strepe dra (1ste eeu v.C.)
-
Die keiserin Theodora, die vrou van die keiser Justinianus, geklee in Tiriese pers (6de eeu).
-
'n Fragment van die kleed waarin keiser Karel die Grote in 814 begrawe is. Dit was van goud en Tiriese pers van Konstantinopel gemaak.
-
6,6'-dibromoindigo, die belangrikste komponent van die Tiriese pers
Sien ook
[wysig | wysig bron]- Bolinus brandaris
- Hexaplex trunculus
- Tekhelet – 'n Blou kleurstof wat hoog aangeslaan is deur die antieke Mediterreense beskawings
- Indigo kleurstof
Notas
[wysig | wysig bron]- ↑ Because of research by Benkendorff et al. (1999), the Tyrian purple precursor tyrindoleninone is being investigated as a potential antimicrobial agent with uses against multidrug resistant bacteria.
- ↑ The problem with Tyrian purple is that the precursor reacts very quickly with air and light to form an insoluble dye. (Hence Pliny says: "... when [the shellfish] have once discharged their waxy secretion, their juices have no consistency. ...") The cumbersome process that Pliny describes is necessary to reverse the oxidation and to restore the water-soluble precursor so that large masses of wool can be dyed. See: "Knowledge of whelk dyes and pigments in Anglo-Saxon England". Anglo-Saxon England. 35. See also: C. J. Cooksey (2001) "Tyrian purple: 6,6’-Dibromoindigo and Related Compounds," Molecules, 6 (9) : 736–769, especially page 761. Indigo, which is chemically very similar to Tyrian purple, behaves similarly. See: http://www.indigopage.com/chemistry.htm Geargiveer 9 Augustus 2020 op Wayback Machine
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ McGovern, P. E. and Michel, R. H.; Royal Purple dye: tracing the chemical origins of the industry, Anal. Chem. 1985, 57, 1514A-1522A
- ↑ "Phoenician". Online Etymology Dictionary (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Maart 2017.
- ↑ 3,0 3,1 "Pigments: Causes of Color". WebExhibits.org (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 25 November 2019. Besoek op 10 Junie 2016.
- ↑ "Silk economics and cross-cultural artistic interaction: Byzantium, the Muslim world, and the Christian west".
{{cite journal}}
: Cite journal requires|journal=
(hulp) - ↑ "Descriptions of shells from the Gulf of California and the Pacific coasts of Mexico and California". Boston Journal of Natural History. 6: 374–408. 1853. ; see pp. 406–407. Note: Gould called this species Purpura pansa ; it was later renamed Plicopurpura pansa.
- ↑ Plicopurpura patula was originally named Buccinum patulum by Linnaeus in 1758:
- ↑ "Whelks and purple dye in Anglo-Saxon England" (PDF). The Archaeo+Malacology Group Newsletter. Maart 2006. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 19 Februarie 2011. Besoek op 11 Mei 2020.
- ↑ Hogan, C. Michael (2 November 2007). Burnham, Andy (red.). "Mogador: Promontory Fort". The Megalithic Portal.
- ↑ In 1758, Linnaeus classified the snail as Murex trunculus:
- ↑ "Tyrian purple: 6,6'-dibromoindigo and related compounds". Molecules. 6: 736–769.
- ↑ John Malalas, Chronographia II:9.
- ↑ Reese, David S. (1987). "Palaikastro Shells and Bronze Age Purple-Dye Production in the Mediterranean Basin," Annual of the British School of Archaeology at Athens, 82, 201–206
- ↑ Stieglitz, Robert R. (1994), "The Minoan Origin of Tyrian Purple," Biblical Archaeologist, 57, 46–54.
- ↑ Jacoby (2004), p. 210.
- ↑ "Definition of the Tyrian purple". ancient.eu (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Mei 2020.
- ↑ "Zur Kenntnis des Farbstoffes des antiken Purpurs aus Murex brandaris".
{{cite journal}}
: Cite journal requires|journal=
(hulp) - ↑ "Über p-Halogen-o-nitrobenzaldehyde".
{{cite journal}}
: Cite journal requires|journal=
(hulp) - ↑ "Tyrian purple: 6,6'-dibromoindigo and related compounds" (PDF).
{{cite journal}}
: Cite journal requires|journal=
(hulp) - ↑ "A Simple, Safe and Efficient Synthesis of Tyrian Purple (6,6′-Dibromoindigo)". 15 Augustus 2010.
{{cite journal}}
: Cite journal requires|journal=
(hulp) - ↑ "The nature of thermochromic effects in dyeings with indigo, 6-bromoindigo, and 6,6′-dibromoindigo, components of Tyrian purple".
{{cite journal}}
: Cite journal requires|journal=
(hulp) - ↑ "Author Profile". Imperial-Purple.com (in Viëtnamees). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Februarie 2017. Besoek op 13 Julie 2011.
- ↑ Głowacki (2011). "Ambipolar organic field effect transistors and inverters with the natural material Tyrian purple".
{{cite journal}}
: Cite journal requires|journal=
(hulp) - ↑ "RHS, UCL and RGB Colors, gamma = 1.4, fan 2". Azalea Society of America. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Maart 2007. Besoek op 15 Julie 2006. (this gives the RGB value #b80049, which has been converted to #990024 for the sRGB gamma of 2.2)
- ↑ Buck, G. "Buck Rose" (in Engels). p. 5. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Oktober 2012. Besoek op 11 Mei 2020.
- ↑ "Edward VII 2d". Postal Museum. Collection catalog (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 Mei 2020.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]- Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Tiriese pers.
- "Tyrian Purple". Ancient History Encyclopedia.
- "Making Tyrian purple". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 Julie 2020. Besoek op 11 Mei 2020.
{{cite journal}}
: Cite journal requires|journal=
(hulp) - Guckelsberger, Marianne (December 2013). Purple Murex Dye in Antiquity (PDF) (Thesis). University of Iceland.
- "Tyrian purple". The Free Library.
- "Royal Purple of Tyre" (PDF).