Cottesloe-kerkeberaad

Die Cottesloe-kerkeberaad was ’n beraad van 80 afgevaardigdes van agt Suid-Afrikaanse lidkerke van die Wêreldraad van Kerke van 7 tot 14 Desember 1960 in die gelyknamige Johannesburgse voorstad. Destyds was die Nederduitsch Hervormde Kerk van Afrika, die Nederduitse Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika (Kaapland) en die Nederduitse Gereformeerde Kerk van Transvaal lede van die Wêreldraad van Kerke. Die beraad het regstreeks voortgespruit uit die protesoptog van duisende swart mense op 21 Maart 1960 in Sharpeville in die Vaaldriehoek en die daaropvolgende Sharpeville-slagting.

Die oorgrote meerderheid afgevaardigdes het hul goedkeuring verleen aan 'n verklaring wat ná die beraad uitgereik is. Die NG Kerke het egter sekere voorbehoude uitgespreek, terwyl die NH Kerk hulself gedistansieer het. Ná die beraad het felle politieke druk die Afrikaanse kerke genoop om uit die Wêreldraad van Kerke te bedank. Daarna is hulle gebrandmerk as "apartheidskerke".

Agtergrond

Wêreldgebeure

Roosevelt en Churchill met die opstel van die Atlantiese Handves.

Die Atlantiese Handves kan beskou word as ʼn mylpaal in die wêreld se sienswyse. Winston Churchill en Franklin D. Roosevelt het op 14 Augustus 1941 ontmoet en ʼn kort verklaring opgestel waarin hul oogmerke vir die oorlog en die wêreld daarna uitgestip word. Paragraaf 3 het as volg gelui: "Alle volke het die reg op selfbeskikking". Hierdie beginsel is toegepas aan die einde van die oorlog en is ook ingevoeg in die Grondwet van die Verenigde Volke-organisasie. Die VVO het besluit om die Britse mandaatgebied in Palestina tussen Jode en Arabiere te verdeel. Die staat Israel is in die lewe geroep op 14 Mei 1948. Dit het gepaard gegaan met groot geweld. Brits-Indië het in 1947 onafhanklik geword. Dis verdeel tussen die twee groot geloofsoortuigings. Ingeligte Suid-Afrikaners het tog kennis geneem van hierdie gebeure. Libië het weer in 1951 onafhanklik geword. In Algerië het oproer voortgeduur van 1954 voordat hulle in 1962 onafhanklik geword het. Ghana het onafhanklik geword in 1957. Die Belgiese Kongo het in 1960 onafhanklik geword. Die Mau Mau het reeds in 1952 begin, maar Kenia het eers in 1960 onafhanklik geword.

Rassespanning

In die aanloop tot die Sharpeville-slagting het die PAC mense aangemoedig om hul pasboek by 'n polisiekantoor in te dien, maar die ANC het hulle aangespoor om dit te verbrand.

Ná die onluste oor die paswette in 1919, was die swart bevolking heel rustig. Selfs tydens die Hertzog wetsontwerpe in 1935-6, skryf Roux, het die plakkaat van 'n Afrikaanse koerant gelees: "Naturelle bly stil". Toe die Tweede Wêreldoorlog uitbreek, het die Africa National Congress in Durban vergader en besluit om die regering te steun in die oorlog. Die leierskap van die ANC was oud en afgeleef. In 1944 het ʼn honderdtal jong mans in Johannesburg bymekaargekom om ʼn jeugliga te stig. Oliver Tambo, Walter Sisulu, Robert Sobukwe en Nelson Mandela was ook daar. Hulle sou nuwe lewe in die kongres blaas.

Die Nasionale Party het in 1948 aan bewind gekom. Hulle het nie diskriminasie op grond van ras uitgevind nie, maar dit probeer vervolmaak. Een van die vroeë stappe was die Wet op Verbod van Gemengde Huwelike van 1949. Kort op sy hakke het die Wet op Bevolkingsregistrasie, No. 30 van 1950, gevolg. Ingevolge laasgenoemde kon een of ander staatsamptenaar besluit of jy 'n Ndlovu of 'n Oliphant is. In dieselfde jaar is die Groepsgebiedewet aanvaar. Die Wet op die Onderdrukking van Kommunisme, No. 44 van 1950, was toe reeds nie alleen op kommuniste van toepassing nie.

Die eerste rasse-onluste onder die nuwe regering was tussen Indiërs en Swartes. Dit het in Januarie 1949 by ʼn bus-terminus in Durban uitgebreek.  Na ʼn paar dae se gevegte was 53 Indiërs en 83 Swartes dood. Die ANC kongres in Desember 1951 het besluit om die eerste minister te vra om sekere wette te herroep. As hy (soos hulle verwag het) geweier het, sou sekere protesoptredes uitgevoer word tydens die driehonderjarige herdenking van Van Riebeeck se aankoms. Sommige optredes het hand uitgeruk en ʼn gebou is afgebrand en mense brutaal vermoor. In Julie 1952 is Mandela, Sisulu, Ahmed Kathrada en agtien ander gearresteer en aangekla van "statutêre" kommunisme. Hulle is skuldig bevind en 'n opgeskorte vonnis opgelê. Die regering se antwoord op die "defiance campaign" was twee nuwe wette tydens die 1953 sitting. Die Wet op Openbare Veiligheid het die regering gemagtig om ʼn noodtoestand uit te roep. ʼn Wysigingswet van die strafreg het dit ʼn misdaad gemaak om weerstand teen enige wet aan te moedig. Hoofman Albert Luthuli is na Pretoria ontbied en meegedeel om of sy hoofmanskap of sy betrokkenheid by die ANC op te sê. Hy het verkies om nie meer ʼn hoofman te wees nie. Aan die einde van die jaar is hy verban onder die Wet op die Onderdrukking van Kommunisme. Vir ʼn tydperk van vyf jaar is hy verbied om sy tuisdorp van Groutville te verlaat.

Die Kaapse stemreg was een van die beskermde klousules van die Suid-Afrika-Wet (die Unie se Grondwet). ʼn Wysiging daarvan het ʼn tweederdemeerderheid in ʼn gesamentlike sitting van die Volksraad en Senaat geverg en die Nasionale Party het nie genoeg stemme daarvoor gehad nie. Hul regsadviseurs het egter gereken dat die beskermde artikels wel met ʼn gewone meerderheid in aparte sittings gewysig kon word. So is die Wet op Afsonderlike Verteenwoordiging van Kiesers, No. 46 van 1951, aanvaar. Ingevolge hierdie wet is die Kleurlingkiesers in die Kaapprovinsie op ʼn aparte kieserslys geplaas. Hulle kon vier volksraadslede kies. Die Appèlhof het egter die wet ongeldig verklaar in Harris and others v. Minister of the Interior and another, 1952(2) S.A. 428 (A). Om hierdie probleem te oorbrug, het die parlement ʼn Wet op die Hoë Hof van Parlement passeer en toe daarmee die Appèlhof beslissing omver gewerp. Die Appèlhof het daarop laasgenoemde wet ook ongeldig verklaar in Harris and others v. Minister of the Interior and anothers, 1952(4) S.A. 769 (A). Eers drie jaar later het die Natte ʼn goeie plan uitgedink. In 1955 is die Senaatswet aangeneem, wat die senaat tot 89 lede vergroot het en die metode van aanwysing gewysig is om so die Nasionale Party ʼn tweederdemeerderheid in ʼn gesamentlike sitting te gee. So is die bruin kiesers van die kiesersrol verwyder.

Sophiatown is een van die ou voorstede van Johannesburg. Dit is voor 1923 as dorpsgebied uitgelê, met die gevolg dat swartes die geregistreerde eienaars van sommige eiendomme was. Daar het ten minste 60,000 swartes in Sophiatown, Martindale en Newclare gewoon. Die regering het beplan om al hierdie mense na Meadowlands, 13 myl van die stad, te verskuif en hulle moes daar in wyke vir sewe verskillende etniese groepe gehuisves word. Die ANC het mense aangepor om weerstand teen die verskuiwings te bied. Die verskuiwing sou op 9 Februarie 1955 begin. Dit het plaasgevind onder toesig van 4000 polisiemanne en soldate.

Prof. Z.K. Matthews.

Prof. Z.K. Matthews het voorgestel dat die ANC ʼn nasionale konvensie hou om daar ʼn Vryheidsmanifes op te stel. In Maart 1954 is ʼn National Action Council in die lewe geroep om die konvensie te reël. Luthuli was die voorsitter, Sisulu het die ANC verteenwoordig, Yusuf Cachalia die Indiërkongres, Stanley Lollan die Kleurlingkongres en Lionel Bernstein die Blankekongres. Die nasionale konvensie is by Kliptown op 25 en 26 Junie 1955 gehou. Daar was meer as drie duisend mense. Hulle het die Vryheidsmanifes goedgekeur. Om 15:30 op die tweede dag het die polisie toegeslaan en die vergadering opgebreek.

Vir Mandela het die hoogverraadsaak op 5 Desember 1956 begin toe die veiligheidspolisie hom arresteer. 156 mense is landwyd gearresteer. Die voorlopige ondersoek het omtrent die hele 1957 in beslag geneem. Drie maande later het die staat die aanklagtes teen 61 beskuldigdes, insluitend Tambo, laat vaar. Die verhoor het ʼn aanvang geneem in Augustus 1958. Die Staat het, onder andere, aangevoer dat die Vryheidsmanifes bewys het dat die beskuldigdes die staat met geweld omwerp wou werp en met ʼn kommunistiese bestel wou vervang. Die verhoor het tot Maart 1961 geduur, toe al die beskuldigdes vrygespreek is.

In 1958 is nog 'n algemene verkiesing gehou. Die ANC het 'n staking vir dieselfde dag, 16 April, beplan. Die regering het alle vergaderings van swart mense in dorpsgebiede verbied. Die staking het misluk, maar die Nasionale Party het vir die eerste keer 'n meerderheid van stemme op hom verenig. In September het Dr. Verwoerd die land se eerste minister geword.

Februarie 1960: Dr. H.F. Verwoerd verwelkom sy Britse eweknie, mnr. Harold Macmillan, in Suid-Afrika.

Op 6 April 1959 word die Pan-Africanist Congress gestig met Robert Sobukwe as president. Hulle verwerp die ANC beleid van samewerking met ander rasse. Hulle voel dat die ANC nie militant genoeg was nie. Die ANC was nie in staat om die massa op te sweep nie. Die PAC was ook gekant teen die kommuniste. Die fokuspunt van hul strategie vir 1960 was die dra van bewysboeke. Die massa is aangesê om hul bewysboeke by die huis te los en dan na die naaste polisiestasie op te ruk om arresteer te word. "Geen borg, geen verweer, geen boete" was hul slagspreuk.

Die nadraai van die Sharpeville-slagting waarin die polisie 69 mense doodgeskiet het.

Die PAC se eerste groot opmars is beplan vir Sharpeville, 'n lokasie naby Vereeniging. In Januarie 1960 het Dr Verwoerd aangekondig dat die land se blanke kiesers aan 'n referendum sou deelneem om aan te dui of Suid-Afrika 'n republiek moet word. Op 3 Februarie 1960 het die Britse eerste minister, Harold MacMillan, die Suid-Afrikaanse Parlement toegespreek en sy bekende wind van verandering toespraak afgesteek: "The wind of change is blowing through this continent. Whether we like it or not, this growth of national consciousness is a political fact". Op 21 Maart 1960 het die PAC se opmars na die polisiestasie in Sharpeville plaasgevind. By Sharpeville word 69 mense doodgeskiet en 186 gewond deur polisie. In Langa, naby Kaapstad, word twee mense doodgeskiet en 47 gewond deur polisie. Die einde van die maand marsjeer 30,000 mense van Langa na Kaapstad.

Wêreldraad van Kerke

Onmiddellik ná die Sharpeville-slagting op 21 Maart 1960 het dr. Willem Visser 't Hoof, hoofsekretaris van die Wêreldraad van Kerke (WRK), dr. Robert S. Bilheimer, ’n Amerikaner en mede-hoofsekretaris van die WRK, na Suid-Afrika gestuur met ’n dringende versoek aan die agt lidkerke van die Raad in Suid-Afrika om in ’n kerkeberaad byeen te kom om die groot gaping in ekumeniese kontakte van die kerke in Suid-Afrika te begin oorbrug, maar veral om vir die eerste keer openhartig met mekaar oor rassespanning in die land te praat. Die WRK wou van die Suid-Afrikaanse lidkerke weet wat hulle gedoen het en doen om die spanning te ontlont. Die agt lede was die Nederduitse Gereformeerde Kerk van Transvaal, die Nederduitse Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika (Kaapland), die Nederduitsch Hervormde Kerk van Afrika, die Metodistekerk, die Presbiteriaanse Kerk in Suid-Afrika, die Bantoe Presbiteriaanse Kerk,  die Anglikaanse Kerk (Church of the Province of South Africa) en die Kongregasionalistiese Kerk (Independente Kerk). Elke kerk moes ’n memorandum oor vyf hooftemas indien: die feitelike situasie in Suid-Afrika; die Christelike interpretasie van die hedendaagse geskiedenis uit ’n Christelike oogpunt; die betekenis van die huidige noodsituasie in die land; die getuienis van die kerk rakende geregtigheid; die sending en samewerking. Die memoranda sou vooraf aan mekaar gestuur word. Daarna sou die agt kerke onder leiding van die hooggeplaaste WRK-afvaardiging vergadering en dit bespreek. In oorleg met Bilheimer is in Mei besluit om 'n beraad daardie Desember te hou in die koshuise van die Universiteit van die Witwatersrand in Cottesloe.

Gebeure tussen Maart en Desember 1960

• 24 Maart 1960. 'n Noodtoestand word verklaar. 11 503 mense word aangehou.
• 8 April 1960. Die ANC en PAC word verbied.
• 6 September 1966 Sluipmoordpoging op dr. Verwoerd.
• 4 Mei 1960. Robert Sobukwe word skuldig bevind aan opstokery en gevonnis tot drie jaar gevangenisstraf.
• 5 Oktober 1960. ʼn Klein meerderheid blankes stem ten gunste van ʼn republiek.
• Die hoogverraadverhoor duur voort.
• 7 November 1960. Net 'n paar weke voor die kerkeberaad sou begin, het dr. Verwoerd 'n toespraak in Johannesburg gelewer en gesê die regering en sy leiers sal "soos mure van graniet" teen die druk op hulle oor die NP se kleurbeleid moet staan "omdat die voortbestaan van 'n volk op die spel is".

Intussen het die debat oor "nieblankes" se politieke regte in politieke kringe en die koerante op dreef gekom en het die gedagte veld gewen dat dit wenslik sou wees om die Kleurlinge mettertyd toe te laat om hul eie verteenwoordigers uit hul eie geledere vir die Unie-Volksraad te kies. In die geledere van die Nasionale Party het die gedagte sterk houvas gekry en dit het tot 'n ernstige meningswisseling en eindelik meningsverskil gelei. Die debat is selfs tot in dr. Hendrik Verwoerd se kabinet gevoer, maar ná deeglike bespreking het die kabinet 'n eenparige standpunt ingeneem teen regstreekse verteenwoordiging vir die Kleurlinge.

Kaapse Kerk se standpunt

Die Kaapse Kerk het 'n breë studiekommissie benoem en dié het weer vyf subkomitees benoem om memorandums oor die onderskeie punte op te stel. Hierdie memorandums is opgestel in die maande voor die regering by monde van dr. Verwoerd in die openbaar standpunt ingeneem het teen regstreekse verteenwoordiging vir Kleurlinge. In sy memorandum maak die Kaapse Kerk onder meer die volgende standpunte:

"Die NG Kerk aanvaar dat dit moontlik is om in ons land ons rasseverhoudings op so 'n grondslag te reël dat dit die hoogste mate van bevrediging aan alle rassegroepe sal verseker. Dit is normatief dat die één groep sy belange en voortbestaan nie ten koste van die ander moet bevorder en beveilig nie.

"Vanweë die historiese en kulturele verwantskap met die blanke beklee die Kleurling 'n besondere posisie in Suid-Afrika waarmee noodwendig rekening gehou moet word." Die Kerk bepleit "geleentheid vir die Kleurling tot selfverwesenliking op staatkundige gebied. Daar kan geen beginselbeswaar wees teen direkte verteenwoordiging in die Parlement nie."

In daardie stadium was daar politici binne-in die Nasionale Party wat dit met die Kaapse Kerk eens was. Die Kaapse en Transvaalse Kerk se afvaardigings het maande lank afsonderlik en gesamentlik voorbereidingswerk gedoen ter formulering van die Kerk se standpunt oor die vyf besprekingsake.

John W. De Gruchy (A Theological odyssey: My Life in Writing, African Sun Media) skryf op bladsy 21: "The Cottesloe Statement is largely based on a statement of Scriptural Principles draft prior to the consultation by delegates from the NGK".

Beraad

Afgevaardigdes

Prof. S.P. Engelbrecht van die Hervormde Kerk.

W A Visser't Hooft, Algemene Sekretaris van die Wêreld Raad van Kerke

Wêreldraad van Kerke: Dr Franklin Clark Fry (voorsitter, sentrale komitee, president van die United Lutheran Church in die VSA), Dr W.A. Visser't Hooft (Algemene Sekretaris), Biskop Lakdasa de Mel (Anglikaanse Kerk in Ceylon), dr. Wilhelm Niesel (teologiese skool van Wuppertal in Duitsland), sir Francis Ibiam (Presbiteriaan van Nigerië), mnr. Charles Parlin (Metodistekerk, VSA), dr. Robert S. Bilheimer (medehoofsekretaris van die Wêreldraad van Kerke.

Nederduitsch Hervormde Kerk van Afrika: Di. A.J.G. Oosthuizen (voorsitter van die Sinode), J.G.M. Dreyer (Ondervoorsitter van Sinode en redakteur van "Die Hervormer"), T.F.J. Dreyer (Sekretaris van die Sinode), P.M. Smith leraar van Pretoria-gemeente) en lid van die Sinodale Kommissie), J.P. Oberholzer (leraar, Rustenburg-gemeente), Proff. P.S. Dreyer (professor van teologie Universiteit van Pretoria, lid van die Sinodale Kommissie en voorsitter van die sendingkomitee) , S.P. Engelbrecht (argivaris), B.J. Engelbrecht ([professor van Dogmatiek en Christelike-etiek, Universiteit van Pretoria) en F.J. van Zyl (professor van Wetenskap van Godsdiens Universirteit van Pretoria) en dr. Naas Coertze (Nasionale Party LV en leek).

Dr. Abraham van der Merwe, Kaapse moderator van die NGK.

Nederduitse Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika (Kaapland): Dr. A.J. van der Merwe (moderator en leraar van die gemeente Kaapstad), ds. W.A. Landman (skriba en direkteur van die Inligtingsburo), ds. A.P. Smit (argivaris), ds. P.E.S. Smith (algemene sendingsekretaris ), ds. Attie van Wijk (leraar, Stellenbosch-gemeente), prof. F.J.M. Potgieter (kweekskool Stellenbosch), prof.W.J. van der Merwe (kweekskool Stellenbosch), prof. P.A. Verhoef (kweekskool Stellenbosch), prof. T.N. Hanekom (kweekskool Stellenbosch), prof. C.H. Badenhorst (Hugenote-kollege, Wellington).

Ds. Arnold Meiring, moderator van die Algemene Sinode van die NGK van Transvaal.

Nederduitse Gereformeerde Kerk van Transvaal: ds. Arnold M. Meiring (moderator van die Algemene Sinode), ds. C.F.B. Naudé (assessor van die Suidelike Streeksinode), F.E.O'B. Geldenhuys (aktuarius van die Algemene Sinode), prof. E.P. Groenewald (teologiese fakulteit, Universiteit van Pretoria), prof. A.B. de Preez (teologiese fakulteit, Universiteit van Pretoria), ds. C.B. Brink (Sendingsekretaris, Noord Transvaal), ds. S.S. Tema (Assessor van NG-sendingkerk, Transvaal), ds. J. Selamolela (Assistant-sekretaris van NG-sendingkerk, Transvaal), dr. J. Alex van Wyk (verbonde aan die NGK se teologiese skool by Turfloop) en mnr. B. le Battie (ouderling , NG Sendinggemeente, Witwatersrand).

Alan Paton, afgevaardigde van Anglikaanse Kerk

Anglikaanse Kerk (Church of the Province of South Africa): Hoogeerwaarde Joost de Blank (aartsbiskop van Kaapstad), eerw. Vernon Inman (biskop van Natal), hoogeerw. Bendyshe Burnett (biskop van Bloemfontein), hoogeerw. Alpheus Zulu (assistent-biskop van St. John's), agbare C.T. Wood (aartsdiaken van Kaapstad), vader George Sidebotham, prof. Monica Wilson (professor van antropologie, Universiteit van Kaapstad),Prof. Z.K. Matthews (emeritus professor by Fort Hare, strydros van ANC, beskuldigde in Hoogverraadsaak), prof. Edgar Brookes (professor van geskiedenis, Universiteit van Natal), Alan Paton (leier van die Liberale Party).

Kongregasionalistiese Kerk: Eerw. W.G.M. Abbott (voorsitter, Midland District Association), eerw. W.J. Bergins, (dominee Ebenezer-gemeente), eerw. S. Bimray (lid van CUSA), eerw. Basil H.M. Brown (ex-voorsitter CUSA), eerw. Leonard Heap (moderator van noordelike distrik), eerw. C.W. Hendrikse (lewensvoorsitter), eerw. S.W.T. Luzipho (lid van CUSA), eerw. Vernon E. Miller (algemene sekretaris), eerw. D.J. Williams (voorsitter van CUSA), prof. W.E. Philips (ex-voorsitter Natal Distrik).

Metodistekerk: Eerw. F.H. Edmonds (President van Konferensie), Dr. L.A. Hewson (ex-president van Konferensie), eerw. Edgar Wilkinson (ex-president van Konferensie), Dr. J.B. Webb (President-elect of Conference), eerw. S.M. Mokitini (Superintendent van Osborn Ring), eerw. E.E. Mahabane (algemene sendingssekretaris), eerw. J. Fourie (Superintendent van Goodwood Ring), eerw. Stanley Pitts (Goewerneur Healdtown Missionary Institution), mnr. H.W. Haley (plaaslike bediener), mnr. E.R. Cingo (Circuit Steward).

Presbiteriaanse Kerk in Suid-Afrika: Hoogeerwaarde R.B. Mitchell (moderator), eerw. J. Paterson-Whyte (algemene sekretaris en klerk van sinode), prof. William D. Maxwell (dekaan van fakulteit van Teologie, Rhodes), eerw. H.H. Munro (sameroeper van kerk-uitbreiding), eerw. A.G. Leask (ex-moderator van die sinode), eerw. Lediga (leraar), eerw. Jolobe (leraar), eerw. W.M.J. Lund (leraar in Adelaide, Kaap), eerw. R. Orr (leraar by St. John's Kerk, Boksburg) en mnr C.A. Woods (moderator van Natal Sinode).

Bantoe Presbiteriaanse Kerk: Hoogeerwaarde J.A. Anderson (moderator van die Algemene Vergadering), eerw. D.V. Sikutshwa (senior klerk en waarnemende algemene sekretaris), eerw. W.P.T. Ndibongo (pastor), eerw. B.M. Molaba (klerk van die Transvaal Ring), eerw. A.F. Chrisholm (dominee), eerw. D.W. Anderson (distriksendeling), eerw. G.G. Ndzotyana (dominee), eerw. T.P. Finca (dominee), eerw. J.S. Summers (teologiese leermeester), mnr C.D. Zulu (hoofbeampte van die kerk se pensioen, weduwee en weeskind fonds).

Waarnemer: Eerw. Arthur Blaxall.

Handelinge

Van die tagtig afgevaardigdes, was daar een vrou, 18 swart mans en die res was wit mans. Dr. Fry het almal verwelkom. (p41) Aanvanklik het baie van die afgevaardigdes mekaar met agterdog bejeën. Visser 't Hooft beskryf dit soos volg: "Afrikaner en Engelssprekende, blank en swart, draaien om mekaar heen en beloeren elkaar. Maar weldra komen er persoonlijke contacten tussen mensen van verschillende afkoms. De Bijbelstudie, de humor, het samen eten droegen bij tot ontdooiing. En ten slotte was er een echte verbroedering. Mensen, die nie geneigd waren sentimenteel te worden, waren diep onder de indruk. We hadden het gevoel dat er iets groots gebeurd was." Die afgevaardigdes het op die eerste dag in vier groepe verdeel om die onderwerpe stelselmatig deur te werk. Aan die einde van elke dag het almal weer byeengekom en verslag gedoen oor die afsonderlike besprekings. ’n Komitee het voorstelle geformuleer uit die groepe se konsensus wat dan aan die einde van die volle vergadering vir stemming voorgelê kon word.

Op die eerste dag het afgevaardigdes besluit om vir die duur van die week geen persoonlike personderhoude toe te staan nie. Daar was ook geen voorneme om aan die einde ’n persverklaring uit te reik nie. Die beraad moes self hieroor besluit.Reeds op die derde dag van die beraad, 9 Desember, berig Die Transvaler dat "sommige afgevaardigdes" bedenkinge oor die nut van die beraad uitgespreek het. Die koerant beweer ook dat "Afrikaanse kerkleiers teleurgestel is deur die afbrekende kritiese houding wat sommige andersdenkendes inneem". Drie lede van die reëlingskomitee, Dr. Webb, Fred van Wyk en ds Beyers Naude, het ’n dringende gesprek met die koerant se redakteur gevoer, maar hy was nie bereid om sy bron bekend te maak nie, hoewel die vermoede bestaan het dat dit prof. S.P. Engelbrecht van die Hervormde Kerk was. Ander koerante het toe gedreig om hulle onderneming te verbreek om nie binne-inligting te plaas nie, maar eindelik het hulle onderneem om te swyg, mits hulle aan die einde van die beraad ’n verklaring kry. Beyers Naudé het jare later geskryf: "As die lekkasie in Die Transvaler nie plaasgevind het nie, sou ’n openbare verklaring aan die einde nie noodsaaklik gewees het nie, en sou die Cottesloe-beraad nie tot die uitbarsting gelei het wat toe in werklikheid gebeur het nie."

Ernstige spanning en selfs wantroue tussen afgevaardigdes het mettertyd plek gemaak vir groter openlikheid en selfs onderlinge vertroue, veral omdat afgevaardigdes ’n week lank saam in die koshuise gebly, elke môre saam Bybelstudie gedoen en openhartige gesprekke gevoer het. Volgens Naudé was die uitsondering die afgevaardigdes van die Nederduitsch Hervormde Kerk. Hulle het altyd saam geëet en was nie bereid om gedagtes met ander te wissel of gesellig te verkeer nie. Prof. Matthews onthou dat hulle nie soos ander afgevaardigdes in die koshuis geslaap het nie, maar elke aand na Pretoria teruggekeer het.

Op die laaste dag van die beraad (14 Desember 1960) het die afgevaardigdes, met 'n groot meerderheid van stemme, 17 besluite geneem. Voor die konferensie verdaag het, het aartsbiskop Joost de Blank van die Anglikaanse Kerk sy kollegas in die NG Kerk verskoning gevra vir die dinge wat hy dikwels oor hulle kwytgeraak het. Hy het gesê hy stem nie noodwendig met hulle standpunte van die voorafgaande week saam nie, maar dat hy nie die reg gehad het om hulle te veroordeel nie. Na die beraad het dr. Visser 't Hooft 'n persverklaring uitgereik aan wagtende perslui. Een van hulle het gevra of hy besef dat die verklaring dinamiet bevat. Die afgevaardigdes van die NGK het hul eie verklaring bygevoeg. Die afgevaardigdes van die NHK het 'n afsonderlike verklaring uitgereik waarin hulle aangevoer het dat afsonderlike ontwikkeling die enigste regverdige oplossing was vir die land se rasse probleme. Sommige van hulle het openlik erken dat hulle oornag met die Eerste Minister, Dr. Verwoerd, beraadslaag het.

Verklarings

Konsultasie verklaring

Deel I

Ons het ontmoet as afgevaardigdes van die ledekerke in Suid-Afrika van die Wêreldraad van Kerke, met verteenwoordigers van die Wêreldraad self, om die Heilige Gees se leiding te soek om die ingewikkelde probleme van menseverhoudings in die land te verstaan en mekaar te raadpleeg oor ons gemeenskaplike taak en verantwoordelikheid in die lig van die Woord van God. Ons aanbidding, Bybelstudie, gesprekke en persoonlike kontak het ons gelei na ʼn diepere besef van mekaar se oortuigings en optredes. Ons volgende taak sal wees om verslag te doen aan ons onderskeie kerke, met die besef dat die uiteindelike betekenis van ons vergadering sal bestaan uit die getuienis en besluite van die kerke self voortspruitend uit hierdie konsultasies.

Die algemene tema van ons samesyn hierdie sewe dae was die Christelike houding jeens rasseverhoudings. Ons is verenig in ons verwerping van onregverdige diskriminasie. Nietemin was wyd uiteenlopende oortuigings uitgespreek oor die basiese geskilpunte oor apartheid. Hulle strek, aan die een kant, van die veroordeling dat dit in beginsel onaanvaarbaar, in stryd met die Christelike roeping en onwerkbaar in die praktyk is, tot die oortuiging aan die ander kant dat ʼn beleid van differensiëring verdedigbaar is uit ʼn Christelike oogpunt, dat dit die enigste realistiese oplossing vir die probleem van rasseverhoudings is en daarom in die beste belang van die onderskeie bevolkingsgroepe.

Ten spyte van hierdie uiteenlopende sienswyse is ons nietemin in staat om die volgende bevestigings te gee oor menslike behoefte en geregtigheid, soos hulle die verhoudings tussen rasse van hierdie land affekteer. Uit die aard van die saak is die ooreenkomste hierin aangeteken nie – en gee nie voor om te wees nie – verteenwoordigend van die oortuigings van die ledekerke nie.

Die Kerk van Jesus Christus, deur sy aard en roeping, is diep besorg oor die welvaart van al sy mense, beide as individue en as lede van sosiale groepe. Dit is geroepe om menslike behoeftes te bedien in watter omstandighede of vorme dit ook al verskyn, en om aan te dring dat dit met geregtigheid geskied. Met sy sosiale bediening moet die Kerk kennis neem van alle houdings, kragte, beleide en wette wat die lewens van mense affekteer; maar die Kerk moet verkondig dat die finale maatstaf van alle sosiale en politieke optrede behels die beginsels van die Woord met betrekking tot die verwesenliking van alle mense van ʼn lewe wat hul Godgegewe roeping werd is.

Ons doen daarom hierdie beroep op ons Kerke en alle Christene, met die versoek om elke stelling te oorweeg waar hulle kan verenig in hul bediening namens die mense in die gees van eensgesindheid.

Deel II

1. Ons erken dat alle rassegroepe wat permanent in ons land woon deel is van ons totale bevolking, en ons beskou hulle as inheems. Lede van hierdie groepe het ʼn gelyke reg om hul bydrae te maak tot die verryking van die land se lewe en om te deel in gevolglike verantwoordelikhede, belonings en voorregte.
2. Die huidige spanning in Suid-Afrika is die gevolg ʼn lang historiese ontwikkeling en alle groepe is verantwoordelik daarvoor. Dit moet ook gesien word in die konteks van gebeure in ander wêrelddele. Die Suid-Afrikaanse toneel word radikaal beïnvloed deur die magsverlies van die Weste en die drang na selfbeskikking deur die volke van Afrika.
3. Die Kerk het ʼn plig om getuienis te lewer van Christenskap aan blanke Suid-Afrikaners in hul ondersekerheid en aan nie-blanke Suid-Afrikaners in hul frustrasie.
4. In ʼn tydperk van snelle sosiale verandering het die Kerk 'n spesiale verantwoordelikheid om vreesloos getuienis te lewer in die samelewing.
5. Die Kerk, as liggaam van Christus, is ʼn eenheid en binne hierdie eenheid word die natuurlike verskeidenheid tussen mense nie vernietig nie, maar geheilig.
6. Niemand wat in Jesus Christus glo, mag uitgesluit word uit enige kerk op grond sy kleur of ras nie. Die geestelike eenheid van alle mense wat in Christus is, moet sigbaar tot uiting kom in handelinge van gemeenskaplike aanbidding en getuienis, in broederskap en raadpleging oor sake van gemeenskaplike belang.
7. Ons is diep besorg oor die herlewing in baie gebiede van die swart gemeenskap van heidense stamgewoontes wat onversoenbaar is met Christelike geloof en gebruike. Ons glo dit is gedeeltelik in reaksie op ʼn diepere sin van frustrasie en die verlies van geloof in die Westerse beskawing.
8. Die hele Kerk moet deelneem aan die yslike sendingtaak wat in Suid-Afrika onderneem moet word, welke taak ʼn gemeenskaplike strategie noodsaak.
9. Ons gesprekke het aan die lig gebring dat daar nie genoeg konsultasie en kommunikasie tussen die onderskeie rassegroepe in ons land is nie. Daar bestaan ʼn spesiale behoefte dat effektiewer konsultasie tussen die regering en erkende leiers van die nie-blanke mense van Suid Afrika plaasvind. Die skeiding van rassegroepe het plaasgevind sonder doelmatige konsultasie en dit behels diskriminasie wat lei tot swaarkry vir lede van sulke groepe.
10. Daar is geen Skriftuurlike gronde vir ʼn verbod op gemengde huwelike nie. Die welsyn van die gemeenskap en pastorale verantwoordelikheid vereis egter dat die nodige oorweging geskenk word aan sekere faktore wat die huwelik onwenslik mag maak.
11. Ons vestig weer aandag op die verbrokkelende gevolge van trekarbeid op swart lewens. ʼn Standvastige gemeenskap is onmoontlik tensy die kardinale belang van familielewe erken word, en, uit ʼn Christelike oogpunt, is dit noodsaaklik dat die onskendbaarheid van die familie bewaar word.
12. Dit word nou algemeen aanvaar dat die lone wat die groot meerderheid swart mense ontvang hulle verplig om ver onder die algemeen-aanvaarde minimum gesonde lewenstandaard te handhaaf. Gesamentlike optrede is noodsaaklik om hierdie ernstige toestand te herstel.
13. Die huidige stelsel van werkafbakening moet plek maak vir ʼn meer regverdige stelsel van werk wat belange van elkeen beskerm.
14. Geleenthede moet geskep word vir die inwoners van die tuislande om menswaardigheid te kan lewe.
15. Dit is ons oortuiging dat die reg om grond te besit waar hy ook al gedomisilieer is en om deel te hê aan die regering van sy land, deel is van die waardigheid van die volwasse mens, en om hierdie rede kan ʼn beleid wat aan nie-blankes permanent die reg tot medeseggenskap in die regering van die land waarvan hulle burgers is, ontsê, nie geregverdig kan word nie.
16. (a) Dit is ons oortuiging dat daar in beginsel geen beswaar kan wees teen die direkte verteenwoordiging van die Kleurling-bevolking in die Parlement nie. (b) Ons spreek die hoop uit dat oorweging verleen sal word aan die toepassing van hierdie beginsel in die afsienbare toekoms.
17. In soverre nasionalisme groei uit ʼn begeerte na selfverwesenliking, behoort Christene dit te verstaan en respekteer. Die gevaar van nasionalisme is egter dat dit sy doel wil bereik tot nadeel van die belange van ander en dat dit die volk ʼn absolute waarde maak wat die plek van God ontken. Die rol van die Kerk moet daarom wees om nasionalistiese bewegings te lei na regverdige en waardige oogmerke.

Deel III

1. Geregtelike Kommissies oor Langa en Sharpeville. Die Konsultasie wil sy waardering uitspreek vir die snelle ondersoek na die onlangse oproer en versoek die regering om so gou as moontlik die kommissies se bevindinge bekend te maak. 2. Geregtigheid in Verhoor. Daar word kennis geneem dat tydens die onlangse oproer ʼn groot aantal mense in hegtenis geneem en aangehou is vir verskeie maande sonder om verhoor te word. Alhoewel ons saamstem dat abnormale omstandighede in die land na vore kan tree wat ʼn afwyking van die normale prosedure kan noodsaak, wil ons klem lê daarop dat dit deel is van die Christelike opvatting van die reg, geregtigheid en vryheid dat in normale omstandighede mense nie gestraf moet word nie, behalwe na ʼn regverdige verhoor in ʼn ope hof vir ʼn vooraf-omskrewe misdryf. Enige afwyking van hierdie fundamentele beginsel moet beperk word tot die nouste grense en slegs gebruik word in buitegewone omstandighede.

3. Posisie van Asiate in Suid-Afrika. Ons verseker die Indiërs en ander Asiate in ons bevolking dat ons hulle nie vergeet het in ons gedagtes, besprekings en gebede nie. As Christene verseker ons hulle dat ons oortuig is dat dieselfde mate van geregtigheid wat hier vir ander bevolkingsgroepe geëis word, ook op hulle van toepassing is.

4. Vryheid van aanbidding. Gedagtig aan die dringende behoefte aan pastorale sorg van nie-Blankes wat op hul werkgewers se persele woon, behoort voorsiening gemaak te word vir genoegsame en gerieflike fasiliteite vir hul aanbidding. Die Konsultasie spoor Blanke-gemeentes aan om saam te werk deur hul eie geboue, wanneer ook al prakties moontlik, vir hierdie doel beskikbaar te stel.

5. Vryheid om die evangelie te verkondig. Die Kerk het ʼn plig en ʼn reg om die evangelie te verkondig aan enigiemand wat hy wil, in welke omstandighede ook al en waar ook al moontlik in ooreenstemming met die algemene beginsels van toepassing op openbare vergaderings in demokratiese lande. Ons beskou dit as onaanvaarbaar dat enige spesiale wetgewing die uitvoering van hierdie taak mag beperk.

6. Verhouding tussen Kerke. Die Konsultasie plaas dit op die gewete van ons almal om, wanneer ʼn Kerk dit nodig ag om ʼn ander kerk of kerkleier te kritiseer, dan eers te poog om dit in privaat te doen. Ons glo dat rekonsiliasie op hierdie manier meer geredelik sal plaasvind en dat Christenskap nie daardeur in die openbaar in oneer gebring sal word nie.

7. Uitruil van inligting. Die Konsultasie versoek dat maniere gevind word om gereeld alle amptelike dokumente tussen lede uit te ruil om onderlinge verstandhouding te bevorder. Dit word voorgestel dat alle gesprekke met die regering, afvaardigings, waar moontlik, veelrassig moet wees.

8. Toekomstige samewerking. Enige liggaam wat in die toekoms gestig word om samewerking te bewerkstellig, moet aandag gee aan die volgende: (a) ʼn konstruktiewe Christelike benadering tot aparte bewegings; (b) die onderwys van Bantoes; (c) die opleiding van nie-Blanke leiers vir verantwoordelike poste in alle sfere van die lewe; (d) die konsep van verantwoordelike Christelike gemeenskap in alle sfere in Suid-Afrika, insluitend die reservate; (e) die impak van Islam op Suid-Afrika.

9. Woongebiede. Met inagneming van wat reeds gedoen is vir die voorsiening van huisvesting vir nie-Blankes, betoog die Konsultasie vir groter verblyfsreg vir hulle en dat woongebiede beplan word met inagneming van die ekonomiese en kulturele vlak van die inwoners.

10. Die Konsultasie dring aan dat die regering ʼn verteenwoordigende kommissie aanstel om trekarbeid te ondersoek, want die Kerk is pynlik bewus van die skadelike gevolge van die stelsel op die familielewe van die Bantoes. Die Kerk beskou dit as sy spesiale verantwoordelikheid om te bepleit vir ʼn normale familielewe vir die Bantoes, wat ʼn groot deel van hul lewens in Blanke gebiede deurbring.

NGK se verklaring

Die afgevaardigdes van die NG Kerk het kort voor die einde van die beraad afsonderlik byeengekom. Ds. Bertie Brink (moderator van die Suid-Transvaalse Streeksinode tot 1960) het hulle gewaarsku dat hulle moes voorberei op ’n baie stormagtige tyd. Die Kaapse moderator, dr. A.J. van Merwe, het gesê dit is noodsaaklik dat hulle moet besef watter gevolge die aanbevelings vir hulle kerke kan hê. Gelyktydig met die Cottesloe-verklaring het die NG afgevaardigdes van Kaapland en Transvaal 'n eie aanvullende verklaring uitgereik:

"Die afgevaardigdes van die Nederduitse Gereformeerde Kerke van die Kaap en Transvaal wil verklaar dat hulle kom konsulteer het met die ander kerke in die lig van die Woord van God en met ʼn diepe besef van die verskillende en ingewikkelde probleme in verband met rasseverhoudinge in ons land. As Christene neem ons met besorgdheid kennis van die behoeftes van die verskillende bevolkingsgroepe en besef dat die Kerk ʼn woord tot hulle te spreek het.

"Hiermee wil ons bevestig dat, soos in die voorrede van die Konsultasieverklaring vermeld, ʼn beleid van differensiasie uit ʼn Christelike oogpunt verdedigbaar is, die enigste realistiese oplossing vir die probleme van rasseverhoudinge aanbied en daarom die belange van die verskillende bevolkingsgroepe die beste dien.

"Ons beskou nie die besluite, soos in die Konsultasieverklaring vermeld, in beginsel onversoenbaar met hierdie verklaring te wees nie. Met die stemming oor besluit 15 het die afvaardigings van die twee kerke hul siening soos volg aangeteken: Die ondergetekendes stem ten gunste van besluit 15, maar dit moet duidelik verstaan word dat deelname aan die regering van hierdie land verwys, in die geval van Blankegebiede, na Bantoes wat in die verklaarde blanke gebiede permanent woonagtig is en in daardie opsig geen ander tuisland het nie."

NHK se verklaring

"Ons as afgevaardigdes van die Nederduitsch Hervormde Kerk is dankbaar vir die geleentheid wat ons gehad het om te luister na en deel te neem aan die getuienis van die verskillende kerke.

"Ons wil egter heeltemal duidelik verklaar dat ons oortuig is dat afsonderlike ontwikkeling die enigste regverdige oplossing vir ons rasseprobleme is. Ons verwerp integrasie in enige vorm as oplossing van die probleem. Die ooreenkoms wat bereik is bevat sulke verreikende verklarings dat ons dit nie kan onderskryf nie.

"Ons wil ons dankbaarheid teenoor die regering op rekord plaas vir al die positiewe stappe wat dit geneem het om die probleem op te los en die welvaart van die verskillende groepe te bevorder.

"Die Nederduitsch Hervormde Kerk aanvaar sy verantwoordelikheid om in die toekoms, net soos in die verlede, te getuig teenoor die regering en die mense ooreenkomstig die Woord van God."

Reaksie

Ds. Beyers Naudé was so sterk ten gunste van die Cottesloe-besluite dat hy uiteindelik as leraar uit die NG Kerk bedank het.

Ds. Attie van Wijk, leraar van Stellenbosch, was een van net vier lede van die Federale Raad van Kerke wat nie teen Cottesloe gekant was nie en lid van die WRK wou bly. Hy en dr. Andries Treurnicht, wat as redakteur van die Kerkbode heftig teen Cottesloe gekant was, was vroeër medeleraars in Rondebosch.

Ds. Willie Landman was een van net vier stemme in die NG Kerk se Federale Raad wat ten gunste van die Cottesloe-besluite was.

Ds. J.D. Vorster, actuarius van die Kaapse Kerk en leraar van NG gemeente Tafelberg, se voorstel dat die Kaapse Sinode die Federale Raad van die Kerke se besluit aanvaar wat die Cottesloe-aanbevelings verwerp, is met 'n groot meerderheid aangeneem.

Reeds op 16 Desember 1960 saai die Hervormde Kerk ’n verklaring oor die radionuus uit dat die afgevaardigdes van dié kerk hulle nie met die Cottesloe-besluite vereenselwig nie. Die Transvaler skryf in ’n hoofartikel dat, ongeag hoe mooi die besluite van die beraad klink, "...die konsekwente toepassing daarvan tot die volledige ineenstorting en verdwyning van die Christendom self hier aan die suidpunt van Afrika moet lei". Die Vaderland het die besluite as "verwarrend" beskryf. Beyers Naudé het in Dagbreek gereageer en gewaarsku "dat oorhaastige en misleidende gevolgtrekkings baie onnodige skade aan die saak van die Christendom en die blywende welsyn van die Afrikaner kan doen".

Die uitsondering onder die Afrikaanse koerante was Die Burger wat op 19 Desember 1960 skryf die Kerk het die reg en plig "om politieke beleid te toets aan morele wette … om die heersers van die hierdie wêreld te vermaan en tereg te wys en om dit onbevrees te doen, omdat hy, indien hy suiwer ingestel is op die Werklikheid agter die werklikheid, ’n Hoër Gesag verteenwoordig as regerings, politieke partye of die volkswil."

Dr. Andries Treurnicht, wat daardie jaar redakteur van die Kerkbode geword het, skryf in die kerkorgaan dat veral die besluite oor Kleurling-verteenwoordiging in die Parlement ’n "ontoelaatbare staatsgreep" is. Volgende kom dr. Hendrik Verwoerd, eerste minister, aan die woord in sy Nuwejaarsboodskap aan die volk op 1 Januarie 1961. Sy uitlatings verongeluk enige positiewe uitwerking wat die beraad op die NG Kerk kon gehad het. Naudé het gesê: "Veral in die Transvaal het min lidmate dit hierna gewaag om die Cottesloe-besluite te verdedig." Verwoerd het die beraad beskou as ’n poging deur buitelanders om hulle in Suid-Afrika se sake in te meng. Hy voer aan dat ’n organisasie soos die WRK nie ’n blywende indruk op die denke en optrede van die land sou hê nie en sê die finale besluit berus by die kerke wanneer hul sinodes hulle stem sal laat hoor. Die Afrikaner-Broederbond het ook sy invloed laat geld en lede wat aan die beraad deelgeneem het, versoek om hulle van die besluite te distansieer.

Op 21 Januarie 1961 vergader die Federale Raad van die Nasionale Party in Kaapstad en verklaar dat die party as beginselstandpunt aanvaar het en bly aanvaar dat Kleurlinge nie deur Kleurlinge in die Parlement of die Kaaplandse Provinsiale Raad verteenwoordig moet word nie. Die raad beskou regstreekse verteenwoordiging van Kleurlinge as 'n vorm van politieke integrasie. "Omdat dit 'n beginselstandpunt is en daarom nie 'n tydelike standpunt kan wees wat in die vooruitsig stel dat Kleurlinge later wel volgens Nasionale Party-beleid in die Parlement verteenwoordig kan word nie, moet duidelik beklemtoon word dat die Party aan dié beginsel glo nou en vir die toekoms. . ."

Gevolge in NG Kerk

Ondanks herhaalde verduidelikings en verklarings deur die NG afgevaardigdes het die stemming onder lidmate gou oorgegaan tot algehele verwerping van die Cottesloe-besluite, veral ná ’n reeks strategies goed beplande protesvergaderings teen Cottesloe in Pretoria en op die Transvaalse platteland. Van 22 tot 24 Maart 1961 besluit die Federale Raad van Kerke hy kan hom nie vereenselwig met die besluite nie. Die raad herbevestig sy standpunt ten gunste van afsonderlike ontwikkeling ook op kerklike gebied en hy benadruk weer dat die beleid van differensiasie Skriftuurlik gegrond is. Voorts raai hy die Kaapse en Transvaalse Sinodes aan om hul lidmaatskap van die Wêreldraad van Kerke op te sê. Die enigste teenstemme was van Naudé, Frans Geldenhuys, Attie van Wijk en Willem Landman.

Transvaalse Sinode

Dr. F.E. O'Brien Geldenhuys.

Die Transvaalse Sinode van die NG Kerk kom op 5 April 1961 in die Pretoriase stadsaal byeen. Die lidmate en gemeentes het in so ’n mate toegeneem dat die Sinodesaal in Visagiestraat te klein geword het om die 730 afgevaardigdes te huisves. Die atmosfeer was gespanne en almal het gewonder wie tot die nuwe moderatuur verkies sou word, gegewe die Cottesloe-beraad. Ds. Arnold Meiring is met net nege stemme as moderator van die Transvaalse Kerk se Algemene Sinode herverkies. Naudé is sy amp as assessor van die Suidelike Streeksinode met 280 teen 450 stemme kwyt en Geldenhuys, wat toe reeds 14 jaar aktuarius van die Transvaalse Algemene Sinode was, verloor die verkiesing met presies dieselfde meerderheid.

Die Sinode het Cottesloe twee dae lank gedebatteer en eindelik is elke afgevaardigde kans gegee om ’n verklaring voor die Sinode te maak en homself te verdedig. Ds. Arnold Meiring het reeds die besluite verwerp en is tot moderator verkies; dus is daar nie van hom verwag om iets verder te sê nie. Naudé het die aand voor sy beurt geworstel oor wat sy verklaring sou wees. Hy skryf later hy het vooraf besluit: "As enigeen van die besluite wat by Cottesloe geneem is in stryd was met die waarheid van Gods Woord en die opdragte van die Evangelie, dan was dit vir my vanselfsprekend dat ek sou moes erken dat daardie besluite foutief was." Hy het laaste gepraat omdat hy die jongste afgevaardigde was: "In my kort verklaring het ek gesê as enige Sinodelid my kon oortuig dat enigeen van die besluite wat ons geneem het nie aan bogenoemde vereiste voldoen het nie … ek bereid sou wees om my verskoning aan te bied aan die Sinode en die Kerk. As daar egter nie so ’n bewys gelewer kan word nie, bly ek by my oortuiging om die Cottesloe-aanbevelings te steun. My verklaring is met doodse stilte aangehoor."

Op Saterdag 10 April aanvaar die Sinode met net 150 teenstemme om die besluite van Cottesloe te betreur. Die Sinode besluit met 'n oorweldigende meerderheid: "Die Sinode keur die besluite van die Kerkeberaad, in die geheel gesien, af." Kort daarna besluit die Sinode ook om sy lidmaatskap van die WRK te beëindig.

Kaapse Sinode

Teen die tyd dat die Kaapse Kerk se Sinodesitting in Oktober daardie jaar gehou is, was die Cottesloe-besluite iets waaraan niemand behalwe in opposisiegeledere (destyds die Verenigde Party en die Progressiewe Party) met 'n tang sou wou vat nie. Cottesloe was op die agenda vir die oggend van 26 Oktober. Ter aanvang het dr. Abraham van der Merwe, moderator, 'n ernstige woord tot die vergadering gerig. Hy het gesê die wêreld hou Suid-Afrika dop en dat daar mense is wat 'n hondegeveg in die Sinode verwag: sommige hoop daarop, ander vrees dit. Hy het 'n beroep op afgevaardigdes gedoen om hulle soos broers in die bediening te gedra. 'n Voorstel om die saak agter geslote deure te bespreek, is met 'n oorweldigende meerderheid verwerp.

Daar was drie debatte. Die eerste was oor of die Kerk die Cottesloe-verslag kerkregtelik mag bespreek. Dit is met 'n meerderheidstem bevestig. Die tweede was oor of die verslag globaal of puntsgewys behandel moes word. Voorstanders van die globale bespreking het gesê dat die betrokke stukke reeds maande voor almal is, dat 'n puntsgewyse bespreking te lank sou duur en dat die saak so bespreek moes word dat daar op die hoofsaak gekonsentreer word, nie op bykomende punte nie. Teenstanders van die globale bespreking het aangevoer daar is punte waaroor almal kan saamstem, dat die goeie nie saam met die slegte uitgewerp moes word nie en dat daar nie teruggedeins moet word van menings oor die omstrede standpunte wat nie in party mense se kraal mag pas nie. Die voorstel vir 'n algemene bespreking is met 'n groot meerderheid aanvaar.

Die derde debat het oor die Kerkeberaad se verslag en besluite self gehandel. Dr. Jacobus Daniël Vorster, aktuarius en leraar van NG gemeente Tafelberg in Kaapstad, stel voor die Sinode moet die besluit van die Federale Raad van die Kerke aanvaar. Drie amendemente is voorgestel, maar al drie is verwerp en die voorstel is met 'n groot meerderheid aanvaar. Die Kaapse Sinode tree kort daarna ook uit die WRK.

Die Burger het die volgende dag meer as 12 kolom ruimte aan die Sinodeverrigtinge afgestaan; meer as twaalf duisend woorde. Twintig van dié woorde het ontsteltenis veroorsaak en die Sinodesitting lank daarna beïnvloed. Die derde paragraaf het gelui: "Die besluit beteken onder meer dat die Sinode hom beslis verklaar het teen regstreekse verteenwoordiging van Kleurlinge in die Parlement." Vir die koerant was dit bloot 'n verduideliking van die besluit oor een van die mees besproke en omstrede punte van Cottesloe wat die land meer as 'n jaar lank gaande gehou het. Die Sinode was egter in beroering omdat Die Burger "'n verkeerde vertolking van die besluit" gegee het. Vooraanstaande afgevaardigdes het beweer die Sinode het hom nie uitgespreek oor die wenslikheid of onwenslikheid van regstreekse verteenwoordiging vir Kleurlinge nie, maar was bloot daarteen gekant dat so iets van kerkweë voorgeskryf is by Cottesloe. Ander weer het gesê die koerant se vertolking was reg en dat hy daarby moet bly, terwyl sekere afgevaardigdes verbaas was dat dit was waarop die Sinodebesluit neergekom het deur te beweer as hulle die besluit so verstaan het, sou hulle daarteen gestem het.

Die verklaring vir die verwarring was waarskynlik omdat die Sinode die Cottesloe-verklaring globaal bespreek het en afgevaardigdes nie op individuele punte gelet het nie of dat predikante en ouderlinge politiek onbewus was, want met die res van die voorstelle van die beraad byna reeds vergete, was die verteenwoordiging van Kleurlinge teen daardie tyd amper die enigste strydpunt.

"Apartheidskerk"

In NG Kerk 350 skryf Johan Botes oor die gevolge van Cottesloe: "Die NG Kerk het, met goeie bedoelings en al, finaal ’n etiket as apartheidsvennoot en apartheidskerk gekry. Die getuienis van die kerk is geneutraliseer en het dermate met sy omgewing versmelt dat daar in ’n krisistyd nie genoeg afstand was om werklik rigting te gee nie."

Bronne

• Naudé, Beyers. 1995. My land van hoop, die lewe van Beyers Naudé. Kaapstad: Human & Rousseau.
• Cottesloe Consultation, The report of the Consultation among South African Member Churches of the World Council of Churches 7-14 December 1960 at Cottesloe, Johannesburg.
• Van Rooyen, Jan J. 1971. Ons politiek van naby. Kaapstad en Johannesburg: Tafelberg-Uitgewers Bpk.
• http://kerkargief.co.za/doks/bely/DF_Cottesloe.pdf
• Mary-Anne Plaatjes-Van Huffel et al. (redakteurs): Reformed Churches in South Africa and the Struggle for Justice.
• A.H. Lückhoff. Cottesloe, Tafelberg, 1978.
• F.E. O'B Geldenhuys, In die Stroomversnellings, Tafelberg, 1985.
• Z.K. Matthews & Monica Wilson, Freedom for my People: The Autobiography of Z.K. Matthews, Oxford University Press.
• Peter Walshe, Church Versus State in South Africa: The Case of the Christian Institute.
• B.B. Keet, Suid-Afrika - Waarheen?, 1955
• Piet Strauss, Gereformeerdes onder die Suiderkruis, Sun Press, 2014, pp. 63-7