Henning Pieterse

Henning Pieterse
Gebore	Henning J. Pieterse 8 Augustus 1960 Wageningen, Holland
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Beroep	Skrywer, digter

Henning J. Pieterse (8 Augustus 1960, Wageningen, Nederland - ) is 'n Afrikaanse skrywer en digter. Hy woon skool by in Stellenbosch en Pretoria. Nadat hy gematrikuleer het studeer hy aan die Universiteit van Pretoria en die Universiteit van Suid-Afrika (UNISA). Hy verwerf die graad (DLitt et Phil 1995) by laasgenoemde. Daarna was hy assosiaat-professor vir Afrikaans en Nederlands by UNISA. Hy is tans die Hoof van die Eenheid vir Kreatiewe Skryfkuns aan die Universiteit van Pretoria. Hy was van 1993 tot 2002 die hoofredakteur van Tydskrif vir Letterkunde. Saam met Louis Esterhuizen stig hulle Die Bekbrekers. Hy het ook deelgeneem aan Poetry International in Rotterdam (2001) en Dichters in het Elzenveld in Antwerpen (2001).

Hy wen die Eugene Maraisprys in 1990 en die Ingrid Jonkerprys in 1991 met Alruin en die Hertzogprys in 2002 vir Die burg van hertog Bloubaard. Hy kry ook 'n Nedbank-Akademieprys vir Vertaalde Werk-toekenning in 2008 vir Rainer Maria Rilke: Duino-Elegie.

Lewe en werk

Henning Jonathan Pieterse is op 8 Augustus 1960 gebore in Wageningen in Nederland, terwyl sy vader besig was om in Nederland vir sy doktoraal in chemie te studeer. Sy ouers is Thys en Susan Pieterse. Die gesin keer in 1962 na Suid-Afrika terug. Hy gaan skool op Stellenbosch en Pretoria en matrikuleer in 1978 aan die Hoërskool Silverton in Pretoria met onderskeidings in Afrikaans, Duits en Geskiedenis. Hierna verrig hy sy verpligte twee jaar militêre diensplig en studeer dan verder aan die Universiteit van Pretoria, waar hy die B.A.-graad, die B.A. Honneurs-graad en in 1986 ’n M.A.-graad verwerf met ’n verhandeling oor “Die betekenis en funksie van die verwysings in ‘Die ambassadeur’ van André P. Brink, met toespitsing op die ‘Divinia commedia’ van Dante Alighieri”. Aan die Universiteit van Suid-Afrika behaal hy in 1995 die D.Litt. et Phil.-graad met ’n proefskrif oor “Taalpolitiek en ‘Alternatiewe Afrikaans’”. Hy slaag al sy grade met lof. Sedert 1985 is hy dosent, eers aan die Universiteit van Pretoria en dan aan die Universiteit van Suid-Afrika, waar hy bevorder word tot senior lektor en in 2003 tot professor in Afrikaanse taalkunde. In Januarie 2007 word hy by die Universiteit van Pretoria aangestel as hoof van die nuutgestigte eenheid vir kreatiewe skryfwerk. As student en as dosent ontvang hy verskeie toekennings vir voortreflike akademiese prestasie. Sy vrou Marlene pleeg in September 1993 selfmoord, ’n gebeurtenis wat hy in sy skryfwerk en veral sy kortverhale probeer verwerk. Hy trou in 2002 met Hetta Vontsteen en die egpaar het ’n seun, Thys. Hulle bly in Rietondale in Pretoria en sy plasie in die Groot Marico is vir hom ’n oase waar hy gereeld ontspan. Hoewel hy van kleinsaf hakkel, stop dit hom nie om gereeld in die openbaar op te tree nie.

As begaafde musikant wat self onder andere die klavier, klarinet en die didjeridoo bespeel, neem hy tydens sy studies as lid van die Universiteit van Pretoria se simfonie-orkes aan simfoniekonserte deel. Benewens sy letterkundestudies voltooi hy dan ook verskeie gevorderde kursusse in Musiekwetenskap en Musiekgeskiedenis. Hy beskou musiek as die hoogste vorm van kuns en hierdie liefde vind dan ook uiting in sy poësie. Saam met Louis Esterhuizen is hy die stigter en een van die eerste en mees gereelde deelnemers aan die “bekgevegte” waarmee toeskouers sedert die laat negentigerjare by kunstefeeste en op poësie-aande getrakteer word op impromptu gedigte. Sedert 1986 is hy op die redaksie en vanaf 1993 is hy hoofredakteur van Tydskrif vir Letterkunde, ’n posisie wat hy tot 2003 beklee. Verskeie van sy vakkundige artikels en referate oor taal- en letterkunde verskyn in vakkundige publikasies. In 1993 ontvang hy die Toekenning vir voortreflike referaat van die Linguistevereniging van Suid-Afrika. Vanaf 1991 tot 1993 is hy hoofbestuurslid van die Afrikaanse Skrywersgilde. Hy is ’n gesogte deelnemer aan skryfskole en Woordfeeste en tree gereeld op by die jaarlikse Woordfees op Stellenbosch, Aardklop, die Versindaba en die Kaapstadse Boekefees. Poetry International nooi hom in 2001 na Rotterdam in Nederland en hy tree in dieselfde jaar ook in Antwerpen in België op by die Dichters in het Eizenveld. Hy neem in 2014 deel aan die tweede Dansende Digtersfees wat in Mei op die Spier-landgoed buite Stellenbosch gehou word as ’n gesamentlike projek tussen Spier en die Pirogue-kollektief, ’n verlengstuk van die Gorée-Instituut in Senegal. Hy tree hier op saam met Ingrid de Kok en Mxolisi Nyezwa en digters van lande soos Marokko, Tsjad, China, Mexiko, die Verenigde State van Amerika en Senegal. Vir baie jare is hy deeltydse musiekresensent vir Beeld.

Skryfwerk

Poësie

Hy begin dig wanneer hy vyftien jaar oud is en publiseer later gedigte in Tydskrif vir Letterkunde. Sy debuutdigbundel “Alruin” word in 1990 met die Eugène Marais-prys bekroon en in 1991 met die Ingrid Jonker-prys. Die titel het verskillende toepassingsmoontlikhede en kan dui op ’n baie giftige, narkotiese kruidgewas wat ook die doodkruid genoem word, asook die wortel van hierdie plant wat as liefdesmiddel gebruik word om aan die besitter rykdom, gesondheid en vrugbaarheid te besorg. In die Middeleeue is beweer dat hekse dit gebruik in toormengsels en om te kan vlieg. Al hierdie betekenisse word in die bundel ontgin, wat dan hoofsaaklik elegiese en liefdesverse bevat, veral oor die verbygegane liefde. Musiek, die skilderkuns en digkuns is verdere deurlopende temas, terwyl die religie, die dood en die natuur ook betrek word. Die buiteblad van die bundel versterk die inhoud en bestaan uit vier skilderye van die 16e eeuse Italiaanse skilder Guiseppe Arcimbolo, waarin die vier seisoene deur gesigte bestaande uit bome, plante en blomme uitgebeeld word. Hierdeur word die motief van die wisselwerking tussen mens, natuur en die kunste versterk.

Met “Die burg van Hertog Bloubaard” lewer Pieterse ’n indrukwekkende opvolg waarin die verstegniese verskeidenheid en die deurdigting van die tema imponeer. Die bundel vertel die volksverhaal van die reeksmoordenaar Bloubaard wat van sy vroue ontslae raak sodat hy ’n nuwe een kan soek. Hierdie gedigtesiklus steun op die sprokie se geskiedenis van die tragiese verhouding tussen Bloubaard en sy geliefde vrou, vol passie, hartstog en pyn. In die sprokie waarop die bundel gebaseer is, gee Bloubaard voor hy op reis gaan aan sy vrou die sleutels van al die deure in sy kasteel, maar verbied haar om by hulle in te gaan, al het sy die sleutel daarvoor. Haar nuuskierigheid oorweldig haar en sy gaan die kamers binne, waar sy onder andere op die lyke van sy vorige vroue afkom en die gevaar besef dat hy haar ook sal doodmaak. Daar is verskeie variasies van die sprokie, maar die digter sluit voor en agter in die bundel uittreksels uit die Hongaarse komponis Béla Bartók se opera “Herzog Blaubarts Burg” in, wat dit duidelik maak dat die bundel as’t ware binne die opera se verhaal gelees moet word. In die bundel is verval vervleg met liefde, die erotiek en die seksuele, sodat dood en verganklikheid tesame met die hartstog ’n groot rol speel. Die bundel is ryk aan mitologiese verwysings en veelvoudigheid van betekenis, wat van gedig tot gedig weerkaats word, sodat die inhoud op meerdere betekenisvlakke gelees kan word en feitlik onuitputbaar ryk is. In die gedigte word byvoorbeeld simbole soos die kelder en die graf gebruik, wat dan weer raakpunte het met die Griekse Hades of onderwêreld, die Joodse Sjeool, die Christene se hel en Bloubaard se eie kamers van verskrikking. Die sterresimbool roep die Egiptiese astrologie op, waar die gestorwe Farao ’n onsterflike ster word. In aansluiting by sy kortverhaalbundel beleef die digter ook die selfdood van sy vrou, asof hy as Bloubaardfiguur verantwoordelik was vir haar dood. Soos gebruiklik in Pieterse se digkuns speel musiek in die bundel ’n groot rol, waar dit selfs afkomstig is van plante, klippe, voëls en sterre. In die losstaande openingsgedig (“Welkom in my kasteel”) word die geliefde (en ook die leser) die kasteel binne genooi. Daar word dan deur al die partye terug gekyk na die verlede, maar die kenbaarheid daarvan het vervaag sodat slegs suggestie (“die eggo van die eggo van ’n sug”) oorgebly het. Hierdie verwyderdheid en onvermoë tot ware kontak en intimiteit is ’n deurlopende motief in die bundel. In 2002 verower “Die burg van Hertog Bloubaard” die belangrikste letterkundeprys, naamlik die Hertzogprys, terwyl dit in 2004 op die kortlys is vir die toekenning van die Helgaard Steyn-prys. Hierdie digbundel word omskep in ’n musiekdrama wat in 2007 op die Klein Karoo Nasionale Kunstefees opgevoer word.

Vertalings

Hy vertaal Rainer Maria Rilke se “Duino-elegieë” in Afrikaans en ontvang in 2008 die Akademieprys vir Vertaalde Werk vir hierdie vertaling. Sy gedigte word opgeneem in verskeie versamelbundels, waaronder “Groot verseboek”, “Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte”, “Digters en digkuns”, “Ons klein en silwerige planeet” en die “Versindaba” bundels wat jaarliks na hierdie fees uitgegee word. Hy publiseer ook in Tydskrif vir Letterkunde, Fragmente en die Nederlandse Concept.

Kortverhale

Sy kortverhale word in “Omdat ons alles is” gebundel. In die titelverhaal word die toonaard van die bundel uitgespel, naamlik die feit dat ons alles is, maak ons alleen en dus ook onvoltooid. Pieterse bewys in hierdie bundel dat hy ook ’n prosaskrywer van formaat is met die digtheid van hierdie verhale, wat mekaar weerkaats en aanvul. Die bundel word ’n poging om deur skryf berusting te vind na die selfdood van ’n geliefde en verlies is ’n deurlopende tema. In die soeke na sin in hulle lewens gee die karakters hulle oor aan oormatige gebruik van dwelms, drank, pille en seks. Op postmodernistiese wyse word in die bundel gebruik gemaak van die skrywer se eiename vir van die karakters in die verhale om die persoonlike aard daarvan te bevestig, hoewel die verhale duidelik as fiksie aangebied word.

Pieterse se kortverhale word ook in Tydskrif vir Letterkunde gepubliseer en in versamelbundels opgeneem, waaronder “Liefde loop ver” en “Kruis en dwars”, beide onder redaksie van Jeanette Ferreira. Sy kortverhaal “Kompos” word opgeneem in die Nederlandse bundel “Skrywers in die strydperk. Krachtlijnen in de Zuid-Afrikaanse letterkunde”. Die verhaal het as agtergrond die witmense se magsverlies na die koms van demokrasie, met die totstandkoming van ’n nuwe regering wat veel verder strek as slegs bewindsoorname en ook geweld meebring wat soos kompos ’n organiese bestanddeel van die Suid-Afrikaanse lewenswyse word. Hy is eindredakteur van die vertaling van “’n Keur uit die pelgrimsverhale van Geoffrey Chaucer” deur John Bojé.

Dramas

In 2003 word sy verhoogstuk “Ystertyd” aangewys as een van die teksontwikkelingsprojekte van Aardklop. Hy erken later dat die idee van ’n drama oor twee vroue wat vasgekluister is in ’n tronk in oorlogstyd oorspronklik Alexa Strachan s’n was en stem in om sy prysgeld aan haar terug te betaal en die teks saam met haar te ontwikkel. Die oorheersende tema van die stuk is vroue en hulle verweer teen geweld.

Publikasies

Poësie

• Alruin, HAUM Literêr, 1989
• Die burg van hertog Bloubaard, Tafelberg, 2000

Prosa

• Omdat ons alles is, (kortstories), Tafelberg, 1998

Vertalings

• Duino-elegieë- Rainer Maria Rilke, Protea Boekhuis, 2007
• Reinaard die vos, Protea Boekhuis, Willem die Madoc maecte, 2024

Sien ook

• Lys van Afrikaanse skrywers

Verwysings

Boeke

• Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Nienaber, P.J., Roodt, P.H. en Snyman, N.J. (samestellers) “Digters en digkuns” Perskor-Uitgewers Kaapstad Vyfde uitgawe Sewende druk 2007
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 3” Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006

Tydskrifte en koerante

• Burger, Kobus “Skrywers aan’t werk” “Beeld” 8 Desember 2003
• De Vries, Anastasia “Ma, ek wil ’n skrywer word” “Rapport” 29 April 2007
• Fitzpatrick, Marida “In die kop en in die hart” “Naweek-Beeld” 6 Januarie 2007
• Kotzé, Adri “Pieterse, Strachan skud blad oor teks” “Rapport” 7 Desember 2003
• Nel, Ronel “Om skanse te skep” “Insig” Junie 2002
• Nel, Ronel “’n Afrikaanse Bloubaard vir ons tyd” “By” 24 Maart 2007
• Nieuwoudt, Stephanie “Skryfwerk veel meer as ’n pynstiller, sê Pieterse” “Plus” 11 Desember 1998
• Nieuwoudt, Stephanie “Bekgeveg met Dr. Death” “Beeld” 14 Julie 2001
• Nieuwoudt, Stephanie “Knyp my, knyp my” “Beeld” 25 April 2002
• Rademeyer, Alet “Skryf kreatief in enige taal in dié kursus” “Beeld” 1 Desember 2006
• Scholtz, Hettie “Rustelose Bloubaard” “Insig” Desember 2000
• Stehle, Rudolf “Kom dans met die digters” “Beeld” 23 April 2014
• Van Coller, H.P. “’Ek maak nog deure oop’ deur H.J. Pieterse” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 35no. 2, Mei 1997
• Walters, M.M. “Rede by oorhandiging van die Ingrid Jonker-prys” “Tydskrif vir Letterkunde” “Jaargang 29 no. 3, Augustus 1991