Hymne Weiss
Hymne Weiss (gebore Naudé, Goedemoed, Oranje-Vrystaat, 2 Oktober 1910 – Pretoria, 6 Oktober 2001), was ’n bekroonde vertaler van boeke uit Duits, Nederlands, Engels, Noorweegs en Sweeds in Afrikaans en ’n skrywer van novelles en kortverhale.
Lewe en werk[wysig | wysig bron]
Kinderjare en opleiding[wysig | wysig bron]
Hymne Naudé is op die destydse arbeidskolonie van die Nederduitse Gereformeerde Kerk Goedemoed gebore terwyl haar vader, ds. Jozua Francois Naudé (1873–1948), die eerste leraar daar was. Sy was die tweede oudste van die agt kinders uit haar vader se huwelik met Adriana Johanna Zondagh van Huyssteen (1879–1967).[1]Sy het vyf susters (Lichtstraal, Adalena Tricharda, Vryheidster (Stella), Reinet Retief (Netta) en Lierika) en twee broers (Jozua Francois en Christiaan Frederick Beyers) gehad. Haar jongste broer was Beyers Naudé, wat groot bekendheid verwerf vir sy stryd teen die ongeregtighede van apartheid.[2] Die gesin het net twee jaar op haar geboorteplek gewoon, want in 1911 aanvaar ds. Naudé ’n beroep na die NG gemeente Roodepoort, waar haar broer Beyers in 1915 gebore is.
Sy gaan vanaf 1916 skool op Roodepoort. Die gesin verhuis in 1919 na Piet Retief in die destydse Oos-Transvaal nadat ds. Naudé die beroep aanvaar het na die plaaslike NG gemeente. Hymne voltooi haar skoolloopbaan in 1928 toe sy in die eerste klas matrikuleer aan die Hoër Volkskool op Graaff-Reinet, waar haar vader predikant van die plaaslike NG moedergemeente was.[3] Weens siekte word haar studie vir twee jaar onderbreek. Sy wen 'n prys van die Graaff-Reinetse stadsraad toe sy in standerd agt die hoogste punte in die eindeksamen behaal. Sy het matriek in die eerste klas geslaag met die vakke Afrikaans, Engels, Nederlands, plantkunde, aardrykskunde, Duits en geskiedenis. Sy speel netbal en tennis, is lid van die skoolorkes (as tjellis) en lê ook lisensiate in klavier prakties en teoreties af. Op Graaff-Reint, waar haar vader 27 jaar lank tot sy dood sou bly, het hy 'n groot stryd ter wille van die Afrikaanse taal en kultuur gestry en dit was deur sy toedoen dat Afrikaans sy regmatige plek as plaaslike opvoedingstaal ingeneem het met die stigting van die Hoër Volkskool in 1922, die eerste Afrikaansmedium-hoërskool in die destydse Kaapprovinsie (en die tweede in Suid-Afrika).
Sy studeer verder aan die Universiteit van Stellenbosch, waar sy aan talle studente-aktiwiteite deelneem.[1]Sy is primaria van die Harmonie-koshuis en lid van die studenteraad, die Universiteitsdebatsvereniging, die Konservatorium se orkes en medewerker van Die Burger. In 1932 verwerf sy die B.A.-graad met lof met Afrikaans-Nederlands en Duits as hoofvakke en Engels, Frans, Sielkunde en Antropologie as byvakke. In 1933 verwerf sy die M.A.-graad en in 1934 die Senior Onderwysdiploma, beide ook met lof. Vir haar uitnemende resultate word ’n beurs vir verdere studie by Cambridge Universiteit aan haar toegeken, maar sy kan dit weens persoonlike omstandighede nie benut nie.[1]
Latere loopbaan[wysig | wysig bron]
In 1934 is sy tydelike lektor in Afrikaans aan die Denneoord Opleidingskollege in Stellenbosch en die daaropvolgende jaar is sy tydelike lektor in Afrikaans aan die Universiteit van Stellenbosch. Sy gee in 1935 ook tydelike onderwys aan die Standerton Nywerheidskool en Graaff-Reinet Hoër Volkskool. In 1936 gee sy tydelike klas in Afrikaans aan die Pretoria Tegniese Kollege. Hierna spits sy haar toe op die opvoeding van haar kinders en haar skryfwerk en onderneem onder meer uitgebreide reise na Israel in 1954 en Amerika in 1960, waar sy met ander skrywers en digters kontak maak, lesings oor letterkunde bywoon en lesings oor die Afrikaanse Letterkunde aanbied. Sy toer ook deur Ysland, Europa en Skandinawië, waar sy skrywers en digters ontmoet in Reykjavik, Oslo, Stockholm, Kopenhagen, Hamburg, Darmstadt, München, Tübingen en Frankfurt en kursusse bywoon in Deens, Noorweegs, Sweeds en Ou-Noors. In 1958 is sy tydelike lektor in Afrikaans aan die Universiteit van Stellenbosch. Vir agtien maande is sy redakteur van die kinderkolom in Die Huisvrou en sy bied ook ’n gereelde rubriek aan in die dagblad Hoofstad in Pretoria. Vanaf 1 Januarie 1967 is sy vertaler en taalpraktisyn by die Suid-Afrikaanse Verpleegstersvereniging in Pretoria, ’n posisie wat sy tot die einde van 1984 beklee.
Sy neem op verskeie vlakke deel aan maatskaplike en sosiale bedrywighede. As stigterslid van die Stigting Simon van der Stel het sy lewenslange lidmaatskap van hierdie liggaam. Sy is ’n lid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, lewenslange lid van die Hugenotevereniging van Suid-Afrika, erelid van die Vertalersinstituut en erelid van die Pretoriase Afrikaanse Kultuurraad. Verder is sy lid van die Genootskap Oud-Pretoria, lid van die simfonie-orkes van die Pretoria Technikon (vir wie sy die tjello speel) en bestuurslid van die Genootskap vir die Handhawing van Afrikaans, die Christelike Kultuuraksie en die Pretoria Kultuurraad. Vir ’n ruk is sy ook lid van die American Scandinavian Foundation. Per geleentheid tree sy op as beoordelaar by die Afrikaanse kunswedstryd in Pretoria en sy dien ook in die Kommissie vir die hersiening van die Afrikaanse Psalms en Gesange. Sy lewer ook gereeld openbare voordragte, onder ander by die Oranjeklub in Kaapstad, die Vroueklub van die parlement in Kaapstad, die Vrystaatse Landbou-unie in Bloemfontein en die Rapportryers in Thabazimbi, Potchefstroom en Pretoria.[3]
Persoonlike lewe[wysig | wysig bron]
Sy is in 1935 met dr. Paul Friedrich Detlev Weiss getroud. Ds. Weiss, van 1935 af medeleraar van die NG gemeente Pretoria-Oos, maar het op 14 Mei 1947 'n beroep aanvaar as eerste leraar van die NG gemeente Hartbeesspruit, wat in April daardie jaar van die Ooskerk afgestig het. Hy is op 5 September 1947 bevestig. Die jong gemeente was egter sommer gou vakant toe ds. Weiss in Februarie 1948 'n professoraat in Semitiese Tale aan die Universiteit van Stellenbosch aanvaar. Uit dié huwelik is drie kinders gebore, Ode Krige, getroud met Johan Dawid Krige, Elske van Rooyen en dr. Milde Weiss.[4] Sy is op 6 Oktober 2001 in Pretoria oorlede.
Skrywerk[wysig | wysig bron]
Romans, kortverhale en essays[wysig | wysig bron]
Sy skryf romans, kortverhale en essays en vertaal ook verskeie boeke uit veral die Skandinawiese tale in Afrikaans. Haar romans (Die saaier saai, Vergeet wat agter is, En wie is my naaste?, Die kleinste en Die wind het gaan lê) is stigtelik van aard en poog veral om ’n morele boodskap te bring. In Die saaier saai word die werk van ’n jong dominee in die stad nie deur die gemeente waardeer nie. Sy vrou word slagoffer van die nyd en afguns van die gemeentevroue en soek dan vervulling in ’n eie beroep, terwyl die man in sy pogings om die gemeente tevrede te stel sy gesin afskeep. Die wind het gaan lê se hoofkarakter is die onskuldige Marina, wat in ’n vissersdorpie woon. Ten spyte van omstandighede en mense wat teen haar werk, slaag sy tog daarin om mense se goedkeuring te wen.
Essaybundels van haar is Die towertapyt (in 1958 bekroon met die eerste prys in die nasionale prysvraag van die Vroue Landbouvereniging) en 'Diep in die blou stilte. Die essays is hoofsaaklik moraliserend van aard, hoewel sy meermale ’n bekoorlike stuk vir nadenke skryf, soos Met ’n knypie sout in Die towertapyt.[5]Sy slaag in hierdie bundels daarin om idees op te diep uit terloopse waarnemings van alledaagse dinge en dit dan met staaltjies in te klee.[6][7] Elize Botha neem die voorheen ongepubliseerde stuk Vreugde-huisie in haar versamelbundel oor “Afrikaanse essayiste” op en hierdie stuk word dan later deur Weiss ingesluit in Diep in die blou stilte. In die Uniale Letterkundige Wedstryd van die Vroue Landbouvereniging in 1955 verower sy die eerste prys in beide die kortverhaal en essay-afdelings en in 1990 verower haar essay My kontrei ’n tweede prys in ’n kompetisie van die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie se program Uit en tuis.
Hoewel haar kortverhale (gebundel in Verwaaide bloeisels, Boumeesters, Die geel kruik, Skewe fees, Bitterbessiebos en Nonet) ook nie aan die gevaar van moralisering ontkom nie, lewer sy tog ’n paar sterk kortverhale wat beïndruk met hulle fyngevoeligheid en humor. Boumeesters bevat byvoorbeeld die sobere verhale Die besondere Kersfees en Vrede op Verkeerdepoort, wat eg aandoen.[8] Bitterbessiebos bevat verhale wat hoofsaaklik die enkeling uitbeeld in sy aftakeling en eensaamheid. Daar is hier ook ’n paar aangrypende verhale, maar die algehele indruk is een van ietwat oordrewe sentimentaliteit.[9] Die geel kruik word met die eerste prys bekroon in ’n prysvraag van die Kaapse Vroue Landbouvereniging. Skewe fees se oorheersende tema is ironiese belewenis van Kersfees. Bitterbessiebos se verhale beeld elkeen ’n hoofkarakter uit wat hom of haar in ’n moeilike situasie bevind, met die verhaal José wat uitstaan.[10][11] Nonet sluit in wese aan by die ander bundels. Weereens beïndruk sy plek-plek met ’n netjiese wending in die verhaal en gevatte frases, terwyl die verhale Buite om (waar die waarnemende verteller eindelik aangewys word as die volgende slagoffer van ’n kollega) en In die krop (die uitbeelding van die kontras van die onskuld van ’n kind en die gemeenskap se nare perspektief op hom) hoogtepunte verteenwoordig.[12] Die kombers is weg uit hierdie bundel word deur Annemarie van Niekerk opgeneem in die versamelbundel Vrouevertellers 1843–1993. Vir die jeug skryf sy ook verhale wat in verskeie tydskrifte gepubliseer word, terwyl sy gereeld bydra tot die jeugblad Patrys. Van haar kortverhale word opgeneem in die versamelbundels Vrouevertellers en Kernbeeld van die Afrikaanse kortverhaal. Sy skryf ook artikels oor skrywers en ander onderwerpe vir tydskrifte, terwyl sy die Skandinawiese letterkunde beskryf in die Afrikaanse Kinderensiklopedie.
Vertaalwerk[wysig | wysig bron]
In 1957 verower sy die Akademieprys vir Vertaalde Werk vir haar vertaling van Barabbas van Pär Lagerkvist. Sy vertaal en verwerk ook vele ander werke, insluitende Die kluisenaar van Ebba Pauli, Christuslegendes van Selma Lagerlöf, Vreemdes in ’n vreemde wêreld van Stefan Zweig, Die lig in jou oë' van An Rutgers van der Loeff, Die Bybelse geskiedenisse van W.G. van der Hulst en Petrus Beterweter: ’n legende van Gabriel Scott. Saam met haar man vertaal sy Albert Schweitzer se outobiografiese geskrifte ’n Pelikaan vertel en Uit my jong dae. In opdrag van die Nasionale Toneelorganisasie vertaal sy Henrik Ibsen se drama Die vrou van die see vir ’n opvoering daarvan in 1955. Vir die SAUK vertaal sy in 1975 ook radiodramas vir uitsending, onder andere Wolfgang Altendorf se As ’n goeie fee sê ek kan iets wens en B. Bruderer se Trekvoëls.
Publikasies[13][wysig | wysig bron]
| Jaar | Titel van publikasies |
|---|---|
| 1946 | Verwaaide bloeisels |
| 1948 | Saaier saai |
| 1949 | Vergeet wat agter is |
| 1950 | En wie is my naaste? |
| 1951 | Die kleinste
Die wind het gaan lê |
| 1953 | Boumeesters |
| 1956 | Die towertapyt |
| 1958 | Die geel kruik |
| 1974 | Skewe fees |
| 1975 | Diep in die blou stilte |
| 1977 | Bitterbessiebos |
| 1982 | Nonet |
Vertalings[wysig | wysig bron]
| Jaar | Titel van publikasie |
|---|---|
| 1947 | Vreemdes in ’n vreemde wêreld – Stefan Zweig |
| 1948 | Christuslegendes – Selma Lagerlöf |
| 1950 | Die kluisenaar – Ebba Pauli |
| 1953 | Barabbas – Pär Lagerkvist |
| 1954 | Bybelse geskiedenisse – W.G. van der Hulst |
| 1956 | ’n Pelikaan vertel – Albert Schweitzer (saam met P.F.D. Weiss) |
| 1957 | Uit my jong dae – Albert Schweitzer (saam met P.F.D. Weiss) |
| 1962 | Die lig in jou oë – An Rutgers van der Loeff |
| 1967 | Handboek vir volksgesondheidsverpleegsters |
| 1973 | Die sosio-ekonomiese vooruitgang van verpleegsters in Suid-Afrika deur beroepsorganisasie, 1914–1969 – Doreen H. Radloff |
| 1988 | Petrus Beterweter: ’n legende – Gabriel Scott |
| 1998 | Veg en vlug van Beyers en Kemp – J.F. Naudé |
Redakteur[wysig | wysig bron]
| Jaar | Titel van publikasie |
|---|---|
| 1964 | Afrikaans short stories (saam met F. V. Lategan en M.W.S. Smuts) |
Verwysings[wysig | wysig bron]
Boeke[wysig | wysig bron]
- Antonissen, Rob “Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede” Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
- Beukes, W.D. (red.) “Boekewêreld: Die Nasionale Pers in die uitgewersbedryf tot 1990” Nasionale
- Boekhandel Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe eerste druk 1992
- Botha, Elize “Afrikaanse essayiste” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Vyfde druk 1975
- Cloete, T.T. (red.) “Die Afrikaanse literatuur sedert sestig” Nasou Beperk Eerste uitgawe 1980
- Dekker, G. “Afrikaanse Literatuurgeskiedenis” Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
- Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2” Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
- Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
- Lategan, F.V. “Kernbeeld van die Afrikaanse kortverhaal” Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad, Bloemfontein en Johannesburg 1961
- Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. “Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde” Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
- Nienaber, P.J. et al “Perspektief en Profiel” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
- Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel I” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
- Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 2” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999
Ander verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 http://remembered.co.za/obituary/view/24985[dooie skakel]
- ↑ Weiss Stamboom: http://voorsate.com/familychart.php?personID=I2&tree=weiss
- ↑ 3,0 3,1 http://www.stellenboschwriters.com/weissh.html
- ↑ (en) Biografiese gegewens op Geni.com. URL besoek op 6 Oktober 2015.
- ↑ Antonissen, Rob “Standpunte”, Nuwe reeks 17 en 18, Mei-Desember 1957
- ↑ Eksteen, Louis “Standpunte” Nuwe reeks 126, Desember 1976
- ↑ H.W. “Die Vaderland” 9 April 1976
- ↑ Antonissen, Rob “Standpunte” Nuwe reeks no. 5, 1955
- ↑ Heese, Marie “Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 17 no. 2, Mei 1979
- ↑ Pheiffer, R.H. “Beeld” 13 Maart 1978
- ↑ Van der Walt, P.D. “Die Transvaler” 19 November 1977
- ↑ Brink, André P. “Rapport” 26 Junie 1983
- ↑ http://www.worldcat.org/search?q=au%3AWeiss%2C+Hymne%2C&qt=hot_author